Polityka Unii Europejskiej wobec atomu

• atom
• energia atomowa
• _gospodarka
• _short_analizy_energia
• _ue

Na Zachodzie w związku z kryzysem z 1973 r. zdano sobie sprawę, że deficyt energii będzie jednym z głównych problemów rozwijających się krajów europejskich. Główny utrapieniem odnośnie energetyki pozostaje kwestia zmian klimatycznych i ochrony środowiska, jednak wszystko to schodzi na drugi plan po tym obecnie ma miejsce w Japonii. Jak już zostało wspomniane prócz wysokiego zapotrzebowania krajów europejskich na energię, Unia Europejska wyróżnia obecnie jeszcze dwa dodatkowe problemy mianowicie: konieczność dywersyfikacji i zapewnienia dostaw energii po rozsądnych cenach oraz spełnienie zobowiązań dotyczących emisji gazów cieplarnianych. Przy czym energia atomowa jest kluczowym i kontrowersyjnym punktem (nie ma jednego stanowiska w UE co do przyszłości jej wykorzystywania) stale poruszanych w tych trzech obszarach.

Energia z syntezy jądrowej stanowi obecnie około 14,6% energii zużywanej w Unii Europejskiej i 31% wytwarzanej energii elektrycznej. Uran w niektórych krajach UE jest powszechniejszy niż ropa czy gaz. W Unii dla 15 z 27 państw jest on podstawowym źródłem energii. Co więcej niektóre państwa „wybijają się” ponad przeciętne działania i startują to z coraz to lepszymi programami w dziedzinie energii atomowej, mającymi na celu jeszcze efektywniejsze jej wykorzystanie. Do tych krajów możemy zaliczyć Wielką Brytanię czy Francję.

UE ponadto jest największym na świecie producentem energii jądrowej (944,2 TWh (e) w 2005 r.). Około jedna trzecia energii elektrycznej i 15% energii zużywanej w UE pochodzi z elektrowni jądrowych. W 2006 r. na świecie było 443 reaktorów jądrowych przeznaczonych do produkcji energii elektrycznej, dostarczających 15% energii elektrycznej. Pod koniec 2006 r., UE-27 miała 152 reaktory (146 od stycznia 2007 r.) w państwach członkowskich.

W piętnastu krajach średnia wieku reaktorów wynosi około 25 lat. Kilka krajów poza UE ogłosiły zamiar budowy nowych elektrowni jądrowych, w szczególności Chiny, Korea Południowa, Stany Zjednoczone, Indie, Japonia i Rosja. W Unii Europejskiej sytuacja jest bardzo zróżnicowana: Bułgaria, Francja, Słowacja i Finlandia są za budową nowych reaktorów jądrowych. Kilka krajów UE wznowiło debatę na temat możliwości przedłużenia funkcjonowania istniejących obiektów lub ich wymianę (Holandia, Polska, Szwecja, Litwa, Wielka Brytania). Natomiast Belgia, Niemcy i Hiszpania chcą stopniowego zaniechania lub ograniczania używania energii jądrowej. Paradoksalnie Niemcy w porównaniu do Francji mają stosunkowo mało elektrowni jądrowych przeznaczonych do wytwarzania energii,  bo 17 aktywnych, gdzie u ich zachodniego sąsiada jest ich 20 i jeden w budowie (Flamanville). Obecnie w wyniku wydarzeń w Japonii przeważa ostatnie stanowisko przeciwko budowie nowych obiektów czego wyrazem była decyzja rządu niemieckiego z marca 2011 r. o zamknięciu siedmiu z siedemnastu aktywnych reaktorów. Francja w osobie premiera Francoisa Fillona ograniczyła się natomiast tylko do zlecenia niezależnemu organowi administracyjnemu jakim jest Nuclear Safety Authority (ASN, fr. Autorité de sûreté nucléaire) specjalnego przeglądu bezpieczeństwa wszystkich reaktorów pod względem: możliwego trzęsienia ziemi, powodzi, straty zasilania i chłodzenia w celu „zidentyfikowania wszelkich ulepszeń”. Należy dodać, że standardowo do kompetencji ASN należą m.in. owe przeglądy, które są wykonywane regularnie od 2006 r. (sic!)

W związku z nasilającym się niepokojem Europejczyków mających jeszcze w pamięci Czarnobyl i jego tragiczne skutki, pokazaniem jakie standardy i procedury stosuje UE oraz promocji energii atomowej w Europie, Komisja Europejska w 2007 r. utworzyła European Nuclear Energy Forum (ENEF). Forum to organizowane jest dwa razy w roku wspólnie przez Czechy i Słowację. EFEF jako platforma dialogu gromadzi 27 państw członkowskich, instytucje europejskie w tym Parlament Europejski, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, przemysł jądrowy, odbiorców energii elektrycznej, itd.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) stanowi bezsprzecznie podstawowy organ zajmujący się energią atomową w państwach członkowskich. Euratom został utworzony w celu koordynacji programów badawczych państw członkowskich na rzecz pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Euratom działa w głównie obszarach związanych z energią atomową m.in. w badaniach, opracowaniem norm bezpieczeństwa i pokojowego wykorzystania energii jądrowej. Jednym z podstawowych celów Traktatu tworzącego Euratom było zapewnienie, wszystkim sygnatariuszom traktatu regularnych  i sprawiedliwych dostaw rud i paliw jądrowych (materiałów źródłowych i specjalnych materiałów rozszczepialnych). W tym celu stworzona została Agencja Dostaw Euratomu (Euratom Supply Agency – ESA), która działa od 1 czerwca 1960 roku. Agencja jak zostało wcześniej wspomniane ma za zadanie zapewnić wszystkim użytkownikom w Unii Europejskiej sprawiedliwy dostęp do rud i paliw jądrowych za pośrednictwem wspólnej polityki w zakresie dostaw i zgodnie z zasadami  opisanymi szczegółowo w tytule II rozdział VI Traktatu. Siedziba Agencji mieści się w Luksemburgu. ESA znajduje się on pod nadzorem Komisji Europejskiej, która ma prawo weta w stosunku co do wszystkich jej decyzji. Ponadto posiada osobowość prawną i niezależność finansową. W ramach Euratom prowadzone są tzw. Ramowe Programy Energetyki Jądrowej (Nuclear Illustrative Programme). Programy te opisują stan sektora jądrowego w Unii Europejskiej i jego możliwego rozwoju, biorąc pod uwagę kwestie ekonomiczne i środowiskowe.

Wartym uwagi jest nowy plan odnośnie energetyki w Unii Europejskiej mianowicie Energia 2020 realizowany w ramach strategicznego programu Europa 2020. Według niego bezpieczeństwo wewnętrzne w postaci źródeł energii jest zagrożone opóźnieniami w inwestycjach i rozwojem technologicznym. Obecnie prawie 45% energii elektrycznej w Europie opiera się na niskoemisyjnych źródłach energii, głównie energii wodnej i jądrowej. Część UE może stracić więcej niż jedna trzecia mocy wytwórczych do 2020 roku ze względu na ograniczoną żywotność tych instalacji. Oznacza to, wymiany lub próbę przedłużenia żywotności elektrowni (stanowisko Polski), znalezienia bezpiecznych, niekopalnych, alternatywnych paliw, dostosowania się sieci do odnawialnych źródeł energii i osiągnięcie w pełni zintegrowanego wewnętrznego rynku energii. Jednocześnie państwa członkowskie muszą dbać o środowisko. Co więcej opracowywane od 2007 r. przez poszczególne państwa członkowskie (w tym Polskę) Krajowe Plany Działań dotyczących efektywności energetycznej (National Energy Efficiency Action Plans) są według Komisji Europejskiej „niezadowalające, pogrążając wiele niewykorzystanego potencjału”. Komisja pragnie także efektywniejszej realizacji planu SET (Strategic Energy Technology Plan, SET Plan) w szczególności programów Europejskiego Stowarzyszenia badań nad energią (European Energy Research Alliance, EERA) i sześciu europejskich inicjatyw przemysłowych dotyczących wykorzystywania: wiatru, energii słonecznej, bioenergii, inteligentnych sieci, rozszczepienia jądrowego, sekwestracji CO2 - CCS). Wartym uwagi i stale podkreślanym zdaniem w programie Energia 2020 jest zapewnienie i zwiększanie poziomu w zakresie bezpieczeństwa jądrowego obywatelom Unii, czego wyrazem jest m.in. uchwalona w październiku 2008 r. Dyrektywa w sprawie bezpieczeństwa jądrowego (Nuclear Safety Directive).

Przyszłość polityki Unii Europejskiej wobec atomu? W 2009/2010 Eurobarometr udostępnił specjalne badanie przeprowadzone na terenie całej UE na temat bezpieczeństwa jądrowego. Zawierało ono ciekawe wnioski. Według raportu, europejska opinia publiczna akceptuje wartość energii jądrowej w pewnym stopniu,  głównie jako środek zmniejszenia zależności energetycznej, ale nadal uważa, że obecny udział energii jądrowej w energetyce powinien zostać utrzymany lub obniżony (!). Co więcej sprzeciw obywateli UE wobec dalszego rozwoju nuklearnego jest najczęściej związany z ryzykiem jaki niesie ze sobą energia jądrowa: większość nadal postrzega energię jądrową bardziej jako zagrożenie, niż jako neutralne źródło energii. Większość respondentów uważa, że ryzyko związane z energią jądrową jest bagatelizowane ich postrzeganie ryzyka, mierzone w różnorodnych potencjalnych sytuacjach, nie zmieniło się od 2006 roku. Mimo to brak ochrony elektrowni jądrowych przed atakami terrorystycznymi oraz usuwania i zarządzania odpadami radioaktywnymi stanowią główne zagrożenia związane z energią jądrową. Badanie charakteryzuje ludność europejską jako bardzo świadomą znaczenia bezpieczeństwa i ochrony w zakresie energii jądrowej, ale większość czuje się źle doinformowana w kwestiach związanych z bezpieczeństwem elektrowni jądrowych. Ponadto zdecydowana większość Europejczyków uważa, że wskazane byłoby, aby wprowadzenie europejskich przepisów regulujących gospodarkę odpadami jądrowymi w Unii Europejskiej i na obszarze poszczególnych państw(!).