Szwecja - państwo dobrobytu

• bezrobocie
• folkhmmet
• praca
• socjalizm
• szwecja
• zatrudnienie
• _pe24

 

Szwecję określa się mianem "ekonomicznego modelu pokazowego". Szwedzki model charakteryzuje się wysokimi nakładami na sferę socjalną oraz znacznymi obciążeniami podatkowymi.

Państwo dobrobytu społecznego gwarantujące wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego i powszechność w dostępie do świadczeń społecznych, uważane jest za jedno z największych osiągnięć w dziejach ludzkości (Golinowska, 2005, s. 1). Pomimo tego faktu kontrowersje i liczne wątpliwości wokół welfare state toczyły się praktycznie od samego początku jego powstania, ale dopiero problemy gospodarcze, w szczególności zaś kryzys naftowy lat 70. XX wieku wymusiły na rządzących podjęcie decyzji zmierzających do naprawy sytuacji. W obliczu nieustających przeobrażeń i nowych zjawisk, przede wszystkim wzrostu bezrobocia i presji inflacyjnej oraz coraz gorszej kondycji finansów publicznych państw opierających swoje funkcjonowanie na modelu socjalnym, zaczęto wygłaszać opinie mówiące o nieefektywności systemu i konieczności przeobrażeń w ramach jego struktury. Wśród najpoważniejszych skutków funkcjonowania modelu opiekuńczego wymieniano w pierwszej kolejności spadek konkurencyjności gospodarczej i wzrost bezrobocia, będących konsekwencją zbyt wysokich obciążeń podatkowych oraz kryzys wartości uderzający najmocniej w jednostkę, zbyt mocno uzależnioną od działań państwa i wyzbywającą się motywacji do funkcjonowania poza jego sferą.

Prób reakcji na taki stan rzeczy było wiele. W Unii Europejskiej rozpoczęła się żywa dyskusja na temat tego, w jaki sposób zreformować jej sferę społeczno-gospodarczą, aby stanowiła ona skuteczną odpowiedź na socjalne zapotrzebowania obywateli Europy. Pojawił się więc pomysł europejskiego modelu socjalnego, spełniającego rolę synonimu dobrobytu, wzrostu zatrudnienia i szansy na wysoki poziom norm społecznych i usług publicznych, którego głównym zadaniem miało być przywrócenia zaufania do Wspólnoty. Jednym ze skuteczniejszych mechanizmów przeobrażeń w ramach unijnej sfery socjalnej okazało się także duńskie flexicurity, które w obliczu wyzwań lizbońskich stanowi istotny punkt europejskiego programu reform społecznych na miarę XXI wieku. Na tym tle rodzi się jednak pytanie czy rozwiązania duńskie możliwe są do przeniesienia na inny, europejski grunt? Znawcy tematu są zdania, że nie można powielać osiągnięć systemowych, które w Danii uzdrowiły rynek pracy. W głównej mierze decydować ma o tym wielkość poszczególnych państw, rozbieżności kulturowe, historia i tradycja oraz kondycja ekonomiczna.

Ważnym, pozaeuropejskim narzędziem stanowiącym przeciwwagę dla europejskiego państwa socjalnego okazała się także koncepcja workfare state, czyli państwa pracy. Po raz pierwszy zaprezentowana ona została w Stanach Zjednoczonych przy okazji omawiania priorytetów nowego planu społecznego-ekonomicznego o nazwie "welfare–for-work" (dobrobyt przez pracę)(1)  (Golinowska, 2005, s. 1). Koncepcja ta wiązała się przede wszystkim z promocją pracy wśród osób, które swoją egzystencję uzależniły od świadczeń socjalnych, świadomie rezygnując z aktywności zawodowej i obecności na rynku pracy.

Na tle wymienionych powyżej przykładów ciekawym sposobem radzenia sobie z wyzwaniami XXI w. i zakorzenioną, szczególnie wśród społeczeństw europejskich państwową opiekuńczością są rozwiązania zaproponowane przez Szwecję, która od wielu lat z powodzeniem realizuje założenia welfare state.

Szwedzka odmiana welfare state
Szwecja stanowi przykład koegzystencji rozbudowanego systemu zabezpieczeń socjalnych z rozwojem sektora prywatnego, w którym konsensus społeczno-gospodarczy stanowi wyznacznik wszystkich poczynań (Salmon,1990, s. 154). Państwo to określone zostało mianem "ekonomicznego modelu pokazowego" (Stampfl, 04.11.2006) charakteryzującego się wysokimi nakładami na sferę socjalną oraz znacznymi obciążeniami podatkowymi. Twórcami takiego podejścia okazała się szwedzka socjaldemokracja, która w latach 30. XX wieku rozpoczęła budowę systemu dobrobytu społecznego, opartego na opiece zdrowotnej, szkolnictwie oraz świadczeniach socjalnych przypominających swoją konstrukcją nowoczesne przedsiębiorstwa przemysłowe. Podejście takie, nazwane "społecznym fordyzmem" (Wiśniewski, 2003, s. 23) charakteryzowało się skupieniem wszystkich kwestii polityki społecznej państwa w rękach biurokracji oraz uznaniem za podstawę szwedzkiego modelu opiekuńczego - dialogu i negocjacji społecznych, których zasadniczym celem było przeciwdziałanie strajkom, demonstracjom i frustracjom społecznym. Z kolei w obszarze ekonomiczno-społecznym postawiona na edukację oraz programy umożliwiające podnoszenie kwalifikacji zawodowych, a także przeobrażenia w ramach polityki rynku pracy.

Niewątpliwym sukcesem preferowanego w Szwecji modelu dobrobytu jest również fakt, że przybrał on formę światopoglądu cieszącego się niesłabnącym poparciem społecznym przekładającym się na jego długotrwały rozwój. Aspekt ten stanowił istotną część procesu realizacji założeń państwa opiekuńczego, które oprócz priorytetów ekonomicznych musi także wypełniać kryteria moralno-etyczne (Lirski, 2001, s. 3). Ujawniają się one przede wszystkim akceptacją idei sprawiedliwości społecznej i zakorzenionego w społeczeństwie szwedzkim egalitaryzmu wyrażanego chęcią udzielania pomocy biednym nie będącym w stanie zagwarantować sobie podstaw egzystencji oraz szacunkiem do prawa i władzy. Największym jednak osiągnięciem szwedzkiego układu było wytworzenie "folkhmmet", czyli poczucia wspólnoty obywateli (Wiśniewski, 2003, s. 23), za pomocą którego tłumaczono między innymi wysokie obciążenia podatkowe, mające na celu niwelowanie różnic między bogatymi a osobami gorzej sytuowanymi, bez zamykania tym pierwszym możliwości korzystania ze świadczeń społecznych. Pojęcie to nabrało szczególnego znaczenia wraz z rozwojem oferty zabezpieczeń państwowych, które zostały bardzo mocno rozbudowane, czego najlepszym przykładem może być zasada redystrybucji ulg rodzinnych (family allowance), przyznanych także młodzieży studiującej, pochodzącej z bardzo zamożnych rodzin (Delick, 2005, s. 2). Założenia te stanowią podstawowe wyznaczniki polityki nastawionej na gwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego wszystkim obywatelom oraz stanowią one ważne ogniwo spajające społeczeństwo szwedzkie.

Ogromny wpływ na pomyślność szwedzkiego modelu welfare state miały także inne czynniki. Pierwszym z nich było utrzymujące się na wysokim poziomie poparcie społeczeństwa szwedzkiego dla priorytetów państwa opiekuńczego, a także fakt, że Szwecja to państwo bogate i przywiązane do zasad demokracji oraz sprawiedliwości społecznej, ceniące ponad wszystko konsensu i współpracę sfery państwowej z sektorem prywatnym (Rutkowski, 2005, s. 1).

Analizując konstrukcję i skuteczność szwedzkiego państwa socjalnego należy zwrócić również szczególną uwagę na najważniejsze jego determinanty, a mianowicie na redystrybucję dochodów, mechanizmy rynku pracy i formy walki z bezrobociem, a także strukturę finansowania świadczeń socjalnych i podejścia do problemu ubóstwa (Wojtyna, 2006, s. 4). To one w największym stopniu odpowiadają za skuteczności szwedzkich rozwiązań, będących wzorem dla innych europejskich demokracji poszukujących własnego modelu i drogi przełamywania wewnętrznych słabości.

Bardzo duża waga przywiązywana jest także do równości rozpatrywana jest w trojaki sposób. W pierwszej kolejności definiuje się ją jako "zasadę czystej gry", czyli równości szans dla wszystkich, następnie jako "równość podziału", czyli pomoc niezależnie od wysokości uzyskiwanych dochodów oraz w kategoriach "równości obywatelskiej" rozpatrywanej przez pryzmat walki z wszelkiego rodzaju przejawami dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie i kolor skóry, orientację seksualną czy wyznawaną religię. Przywiązanie do egalitarnych wartości odzwierciedla najlepiej Wskaźnik Giniego, który w 2001 r. dla Szwecji i Danii okazał się najniższy wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej i plasował się na poziomie 24 punktów, natomiast w tym samym okresie dla Polski osiągnął on wartość – 31,6, a w Stanach Zjednoczonych Ameryki wyniósł 40,8 (Delick, 2005, s. 2). Wyniki te pozwalają wysunąć wnioski, że Szwecja należy do krajów solidarnych, wykazujących tendencje równościowe i partycypacyjne. Istotne jest również to, że w kraju tym równość dochodowa ściśle przekłada się na większy dostęp do niekomercyjnych usług, takich jak służba zdrowia i opieka nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi oraz usługi związane z opieką nad dziećmi, co dodatkowo nie ogranicza odbioru usług nieodpłatnych, szczególnie w zakresie edukacji na poziomie wyższym. Należy jednak zauważyć, że choć egalitarnym szwedzki stanowi wzór dla innych krajów kontynentu europejskiego, to jednak w ostatnich latach wystąpił tutaj lekki wzrost nierówności dochodowych.

Ostatnimi ważnymi wyróżnikami szwedzkiego welfare state są silne przywiązanie do dialogu społecznego oraz solidaryzmu, które mające jednak przymusowy charakter. Wiążą się one z wysokimi podatkami i składami będącymi znacznym obciążeniem ograniczającym rozwój gospodarczy i działania zmierzające do tworzenia nowych miejsc pracy (Golinowska, 2002, s. 4-7).

"Pryncypium pracy" w ramach szwedzkich założeń sfery pracy
Jednym z najistotniejszych wyznaczników określających jakość i kondycję szwedzkiego welfare state jest podejście do rozwiązań przyjętych w ramach sfery pracy, na które w szczególności złożyło się podejście do problemu bezrobocia i kwestii zatrudnienia oraz aktywnych programów rynku pracy.

Już od wielu lat Unia Europejska boryka się z poważnym problemem bezrobocia i niewykorzystaniem potencjału tkwiącego w zasobach ludzkich, co stanowi poważną przeszkodę na drodze rozwoju gospodarczego i dobrobytu społecznego mieszkańców kontynentu. Sytuacja ta wiąże się nie tylko ze zjawiskiem globalizacji, postępem technologicznym czy starzeniem się społeczeństwa, ale także ze zmianami w ramach samej struktury bezrobocia. Jeżeli w latach 70. XX wieku bezrobocie miało przejściowy wymiar i występowało w efekcie kolejnych kryzysów gospodarczych, dziś przybiera znacznie poważniejsze rozmiary i strukturalny charakter. Bardzo często bywa i tak, że nawet przygotowywane przez ekspertów aktywne programy walki z bezrobociem, umożliwiające zdobycie nowych kwalifikacji nie gwarantują zdobycia zatrudnienia Wiśniewski, Zawadzki, 2005, s. 14). Przyczyn takiego stanu rzeczy upatruje się nie tylko w historycznie ukształtowanej strukturze rynku pracy, ale przede wszystkim w zbyt mocnym usztywnieniu zasad rynku i braku właściwego podejścia do zjawiska innowacyjności przedsiębiorstw.

W Szwecji proces kształtowania polityki pełnego zatrudnienia ma prawie stuletnią historię. Od samego początku podstawą działań w sferze gospodarczej była keynesowska teoria interwencjonizmu państwowego oparta na założeniu, że w obliczu liberalizmu gospodarczego charakteryzującego się brakiem równowagi ekonomicznej oraz licznymi stanami kryzysów i depresji, konieczne jest wprowadzenie stanowczej polityki rządu zmierzającej do wyeliminowania zagrożeń występowania bezrobocia i recesji oraz wysokiego poziomu inflacji (Ekonomia keynesowska (ekonomia popytu) – teoretyczna podstawa interwencjonizmu państwowego, s. 1). Założenia te znalazły swoje ścisłe odzwierciedlenie w szwedzkiej polityce aktywnego rynku prac, która oparta została na dwóch podstawowych filarach, a mianowicie na założeniu, że praca jest obowiązkiem każdego obywatela oraz zapisie o zagwarantowaniu przez państwo pracy zarobkowej i właściwych jej warunków wszystkim, którzy chcą pracować (Lundberg, Åmark, 2005, s. 272). Uzupełnienie tych priorytetów stała się jednak regulacja mówiąca o tym, że główna odpowiedzialność za dobrobyt i pomyślność swoich rodzin spoczywa na samych obywatelach, kierujących się zasadą solidaryzmu społecznego.

W ramach tych celów, w roku 1996 Szwecja przystąpiła do opracowywania programu promocji zatrudnienia i walki z bezrobociem, którego zasadniczym celem było utworzenie w okresie 1997–2000, 200 tys. nowych stanowisk pracy (Kabaj, Warszawa 2004, s. 82). Kolejne lata przyniosły jednak ze sobą spowolnienie, które wymusiło opracowanie nowych mechanizmów zdrowienia zakładających polepszenie sytuacji gospodarstw domowych poprzez realnych wzrost dochodów, a tym samym zwiększenie konsumpcji oraz obniżenie poziomu bezrobocia. W związku z tym, że przeobrażenia w ramach rynku pracy postępowały zbyt powoli programy odnowy zakładały działania, które miały przyczynić się do wzrostu na poziomie 3,2% w 2005 r. Pomimo oznak zdrowienia gospodarki i tendencji spadkowych poziom bezrobocia był ciągle zbyt wysoki. Pierwotnie zakładano, że liczba pracujących w stosunku do zakładanych 30 tys. w roku 2005, w kolejnych okresach wzrośnie o 10 tys. i osiągnie poziom 5% w 2005 r. i 4% w 2006 r. (Sweden’s report on measures to poverty and social exclusion, June 2005, s. 5). Niewystarczające efekty w tym zakresie wpłynęły na fakt, że bezrobocie traktować zaczęto jako jedną z najważniejszych kwestii w procesie budowy szwedzkiego państwa dobrobytu społecznego. Socjaldemokratyczna partia w decydującym stopniu odpowiedzialna za kształtowanie jego ram wyznaczyła dwa zasadnicze mechanizmy walki ze zjawiskiem bezrobocia. Pierwszym z nich było "pryncypium pracy" polegające na podjęciu takich kroków, które umożliwiłyby szybki powrót robotników na rynek pracy oraz integrację pracowników najemnych z jego sferą. Z kolei drugim istotnym sposobem przeciwdziałania temu zjawisku było wprowadzenie "ubezpieczeń od bezrobocia" bazujących na założeniu, że główną rolą państwa jest udzielanie finansowego wsparcia związkowym instytucjom ubezpieczającym, zarządzanym przez narodowe związki zawodowe, które opierałyby się na prawie pobierania subwencji przez osoby pracujące, zapisane do związków zawodowych.

Lata 90. XX w. stanowiły istotny krok w procesie przekształcania szwedzkiego rynku pracy w nowoczesną, europejską sferę. Duże znaczenie miał tutaj kryzys ekonomiczny występujący w tym okresie, który wymusił przeprowadzenie gruntownych zmian, których ważną częścią były przeobrażenia w ramach szwedzkiego kodeksu pracy ewaluującego w stronę trzech różnych, ale ścisłe powiązanych ze sobą tematów. Pierwszym z nich była dyskusja na temat elastyczności szwedzkiego rynku pracy, drugim obszarem okazała się równości traktowania, natomiast ostatnim prawa pracownicze i ich zakres (Sciarra, 2005, s.93). Elastyczność zarządzania stopniowo wprowadzana do szwedzkiego prawa pracy miała na celu promowanie wzrostu gospodarczego i wyższego poziomu zatrudnienia. Na tym tle pojawiły się jednak liczne, wewnętrzne kontrowersje mocno dzielące środowisko. Szwedzka Konfederacja Pracodawców wspierana przez partie konserwatywne opowiedziała się za dalekosiężną prywatyzacją, co z kolei wywołało liczne sprzeciwy, szczególnie ze strony związków zawodowych i Partii Pracy, broniących obowiązujących regulacji. Nie oznaczało to jednak końca podjętych rozmów. Świadczyć o tym mogła chociażby współpraca podjęta w zakresie tworzenia "Ustawy o ochronie zatrudnia" (Employment Protection Act), regulująca zasady zwalniania z pracy i redukcji etatów oraz zasad zawierania umów na czas określony. Wraz z wejściem Szwecji do struktur Unii Europejskiej kontynuacja przeobrażeń okazała się koniecznością, szczególnie pod względem dostosowywania szwedzkiego prawa pracy do wymagań legislacyjnych ustawodawstwa unijnego. W tym zakresie zaadoptowano przepisy dotyczące dyskryminacji ze względu na pochodzenie i orientację seksualną oraz inwalidztwo czy religię (Sciarra, 2005, s.93).

Zjawiska w ramach szwedzkiej sfery pracy
Szwedzka sfera pracy to obszar, który pomimo ściśle określonej konstrukcji nie ustrzegł się niebezpiecznych tendencji. Jedną z najbardziej szkodliwych okazała się segregacja ze względu na płeć. W dalszym ciągu zarobki kobiet jedynie w 80% odpowiadają wynagrodzeniom mężczyzn, a różnice w tym zakresie ujawniają się także pod względem wieku, poziomu wykształcenia, liczby godzin poświęconych pracy oraz zaangażowania. Zdecydowanie więcej kobiet pracuje także w niepełnym wymiarze godzin oraz spędza więcej czasu w porównaniu do mężczyzn w niepłatnych zajęciach. Ważnym zjawiskiem mającym istotny wpływ na strukturę rynku pracy jest również fakt, że Szwecja należy do tych krajów Unii Europejskiej, które wykazują najwyższą liczbę mieszkańcu urodzonych poza jej granicami. Takie etniczne urozmaicenie, nie zawsze dobrze wykorzystane stanowi ważne oblicze szwedzkiej sfery pracy. Średni współczynnik zatrudnienia wśród osób urodzonych poza Szwecją wynosi 57% dla kobiet i 62% w przypadku mężczyzn.

Zjawisko włączenia społecznego w ramach rynku pracy, w porównaniu z innymi członkami Unii Europejskiej w Szwecji utrzymuje się na stosunkowo wysokim poziomie, szczególnie wśród kobiet i to w starszych wieku. Jednak sam udział imigrantów, osób młodych i niedoświadczonych zawodowo oraz starszych, czyli podmiotów uważanych w Szwecji za grupy szczególnego ryzyka plasuje się poniżej średniej. Te trzy grupy są zatem ważnymi docelowymi odbiorcami, wobec których musi zwiększać się rynkowe zapotrzebowanie. Zgodnie z wytycznymi w tym samym czasie osobom przebywającym na długotrwałym urlopie chorobowym i odbiorcom zasiłków chorobowych należy zaproponować powrót na rynek pracy, co odpowiadałoby głównym priorytetom rządowej strategii na rzecz zwiększenia zatrudnienia, wpisującej się założeniami w politykę wzrostu. Przedsięwzięcie to wymaga jednak ciągłego monitoringu oraz konieczności nieustannych przeobrażeń w ramach jakości kształcenia, co ma z kolei szczególny wpływ ma poprawę integracji imigrantów z rynkiem pracy. Ważne znaczenie odgrywają także działania zmierzające do redukcji czasu przebywania na bezrobociu oraz działania umożliwiające osobom starszym przedłużanie okresu zatrudnienia. Strategia zatrudnienia kładzie również duży nacisk na działania w ramach aktywnych programów i przedsięwzięć sfery pracy umożliwiających, z jednej strony osobom niepełnosprawnym poradzenie sobie z utrzymaniem zatrudnienia, a z drugiej zmniejszeniem liczby pobieranych zasiłków chorobowych oraz czasu przebywania na zwolnieniach. Tak duże przywiązywanie wagi do działań gwarantujących jednostkom ochronę przed wyłączeniem z rynku pracy podyktowane jest faktem, że bardzo często osoby takie posiadają mniejsze kwalifikacje nie poparte dodatkowo znajomością specjalistycznej wiedzy. Jak pokazują statystyki osoby dotknięte zjawiskiem wykluczenia szczególnie mocno potrzebują wsparcia w postaci aktywnych mechanizmów, wśród których praca czy możliwość kontynuowania nauki zakończonej nowymi kwalifikacjami, stanowią najlepszy środek terapeutycznych w ramach rynku pracy.

Pod tym względem pojawiają się nam dwie zasadnicze kwestie stanowiące o specyfice bezrobocia w Szwecji. Pierwszą z nich jest niski poziom bezrobotnych długotrwałego w porównaniu z ogólną liczbą bezrobotnych oraz niższa stopa bezrobocia kobiet w porównaniu z poziomem bezrobocia mężczyzn, co potwierdza tezę mówiącą o tym, że państwo szwedzkie jest głównym pracodawcą, szczególnie w stosunku do kobiet (Giddens, 1999, s. 101). Kolejną istotną cechą struktury szwedzkiego bezrobocia jest fakt, że państwo to ma jeden z najwyższych wśród krajów Unii Europejskiej wskaźników zatrudnienia – 77,2% w 2004 r. i najwyższy wskaźnik zatrudnienia ludzi starszych powyżej, w wieku 55-64 lata, który wynosi 69,1%.

Kryzys i modernizacja szwedzkiego państwa dobrobytu
Przeobrażania lat 90. XX wieku pozostawiły na szwedzkim modelu państwa dobrobytu społecznego liczne rysy. Ujawniły się one przede wszystkim w postaci kryzysu finansów publicznych, największej w tym okresie na kontynencie europejskim recesji gospodarczej i wysokiego deficytu budżetowego oraz jednej z najwyższych w historii stopy bezrobocia osiągającej w 1997 r. poziom 9,9% (Korpl, Levin, 2006, s. 130-131). Dla zbadania przyczyn takiego stanu rzeczy powołana została specjalnie komisja Assara Lidbecka, do której głównych zadań należało wyznaczenie kierunków przeobrażeń i programu naprawczego kraju. Diagnoza powstałej sytuacji dotyczyła dwóch płaszczyzn, a mianowicie deregulacji rynku finansowego oraz mającego miejsce w latach 80. XX w. swoistego przegrzania gospodarki szwedzkiej, charakteryzującej się zjawiskiem występowania 1,5% bezrobocia przy niedoborze siły roboczej w wielu regionach Szwecji (Kowalik, 2005). Kolejną ważną płaszczyzną okazały się zbyt duże obciążenia wynikające z potrzeby utrzymania kosztownej i niewydolnej biurokracji, hamującej rozwój prywatnej inicjatywy i ograniczającej wolność jednostki oraz starzenia się społeczeństwa (Mitręga, 1996). Nie bez znaczenia na powstałą sytuację miała także rewolucja teleinformatyczna oraz zjawisko globalizacji, które przypieczętowały stan niewydolności państwa szwedzkiego. Poważne nakłady na sferę socjalną okupione zostały znacznymi obciążeniami podatkowymi(2)  oraz zbyt mocno rozbudowanym sektorem publicznym. Niepokojące okazały się także procesy zachodzące w sferze społecznej, ujawniające się tym, że coraz więcej szwedzkich obywateli zaczęło odwraca się od państwa. Przemożny wpływ na taki stan rzeczy, oprócz obciążeń podatkowych i silnej deregulacji, miało przede wszystkim przytłoczenie Szwedów państwową opieką. Ujawniało się to szczególnie w przypadku osób osiągających wyższe dochody, które zaczęły unikać „dobrodziejstw” szwedzkiego systemu poprzez rezygnację z państwowego szkolnictwa, opieki zdrowotnej i ubezpieczeń, na rzecz prywatnej strefy. Skutkiem ubocznym szwedzkiego systemu okazał się także stale powiększający się czarny rynek, na co bezpośredni wpływ miały przede wszystkim wysokie obciążenia podatkowe. Dotychczasowa pomoc państwa zaczęła także dusić prywatną przedsiębiorczość. Tylko gruntowne przeobrażenia mogły zapobiec pogłębianiu się kryzysu i narastaniu niezadowolenia społecznego.

W obliczu tych procesów postanowiono zaprowadzić rządy stanowiące mieszankę sterowanego liberalizmu z państwem opiekuńczym. Pierwsze zmiany zaprowadzone zostały w systemie edukacji. Wysoki poziom scentralizowania systemu szwedzkiego, dający zaobserwować się jeszcze na początku lat 90. XX w. charakteryzował się całkowitą kontrolą wydatków związanych z oświatą oraz centralnym wyznaczaniem celów i programów nauczania. Zmiany zaczęto wprowadzać wraz z rokiem 1992, kiedy to podjęto próby zdecentralizowania systemu. Zredukowano wysokość zasiłków dla osób pozostających bez zatrudnienia z 90% do 80% wysokości ostatniej płacy oraz wyznaczono górny limit uzyskiwanych świadczeń. Nowością okazały się także bony edukacyjne, stanowiące równowagę niemal 75% kosztów utrzymania jednego ucznia w szkole państwowej, które przyznanie rodzicom oznaczały swobodę w wyborze szkoły dla ich dzieci (Giddens, Trzecia droga ma się dobrze, 2004, s. 24.). Konsekwencją takich decyzji okazało się podniesienie poziomu edukacji, a obawy związane z dyskryminacją dzieci pochodzących z biedniejszych rodzin okazały się całkowicie bezpodstawne. Podobne działania podjęte zostały w obszarze służby zdrowia. Scentralizowana i silnie zbiurokratyzowana przekazana została w ręce szwedzkich władz regionalnych i gmin, których jedną z podstawowych decyzji było podpisanie umów z prywatnymi placówkami służby zdrowia, obsługującymi obecnie ¼ wszystkich pacjentów (Giddens, Trzecia droga ma się dobrze, 2004, s. 25). Od czasu wprowadzenia reform to pacjent decyduje w jakiej placówce chce się leczyć, co z kolei przekłada się na wysokość wynagrodzenia lekarzy państwowych, jak i prywatnych otrzymujących wynagrodzenie w związku z liczbą zarejestrowanych pacjentów. Istotną częścią i nowym jakościowo elementem szwedzkiego systemu okazały się również szpitale – fundacje, które zapoczątkowały ważne zmiany w tym obszarze.

Kolejnym etapem przeobrażeń były cięcia w sektorze publicznym (3). W Szwecji w ciągu dziesięcioletniego okresu intensywnych reform liczba urzędników zmniejszona została o 45% (Joly, 2004, s. 23). Wprowadzono także nowy kodeks administracyjny, który zrównał status pracowników państwowych z osobami zatrudnionymi w sektorze prywatnym. Najważniejsze zapisy w obrębie nowych regulacji wiązały się również z wprowadzeniem kontraktów terminowych dla wszystkich pracowników sektora państwowego, indywidualnych wynagrodzeń i uzależnionych od wyników premii oraz stałej oceny ich pracy, połączonej z koniecznością ciągłego dokształcania (Joly, 2004, s. 23). Największe jednak przeobrażenia przeprowadzone zostały w zakresie systemu emerytalnego. Od 1 stycznia 1999 r. dotychczasowy system repartycyjny (pay – as – you - go)(4)  uległ istotnym przeobrażeniom na skutek wprowadzenia do systemu emerytalnego elementów kapitałowych(5).  Pierwszą istotną zmianą było wprowadzenie zapisu mówiącego o tym, że wysokość uzyskiwanych świadczeń emerytalnych uzależniona będzie od poziomu wynagrodzenia. Nowe regulacje pojawiły się także w zakresie odprowadzanych składek. 18,5% płacy przeznaczanej na składki emerytalne, zaczęto dzielić na dwie części. Pierwsza z nich, wynosząca 16% przeznaczona została na system repartycyjny, natomiast pozostałe 2,5% skierowane zostało na rzecz Funduszy Rezerwy Premiowej (Premium Reserve Funds). Gromadzonymi na indywidualnych kontach środkami dysponują firmy państwowe lub Krajowy Urząd Ubezpieczeń Społecznych, do którego trafiają środki jeżeli osoba ubezpieczona nie wybrała żadnej z firm (Kowalik, 2005). Należy jednak podkreślić, że przeobrażania nie wiązały się jedynie z likwidacją świadczeń, ale także z ulepszaniem tych, które systemowo sprawdziły się. Zwiększono "ojcowską" opiekę nad dzieckiem z jednego do dwóch miesięcy, a urlop wychowawczy przysługujący rodzicom do czasu ukończenia przez dziecko ośmiu lat wydłużony został o 13 miesięcy. Rozszerzona została także zewnętrzna opieka nad dziećmi. Z całą stanowczością należy w miejscu tym podkreślić, że wprowadzenie wszystkich tych rozwiązań miało na celu utrzymanie dotychczasowych dobrodziejstw państwa dobrobytu społecznego, a nie jego demontaż (Białobok, Karolczuk, 2006).

Przedstawione powyżej procesy i przeobrażenia pozwalają wysuną pogląd, że Szwecja należy do tych państwa w Unii Europejskiej, które skutecznie starają się sprostać wyzwaniom, jakie niesie ze sobą współczesny świat. Nie tylko modernizuje ona swoje struktury, ale także podejmuje próbę określenia na nowo swoich podstaw, co jest szczególnie ważne w obliczu takich zjawisk, jak globalizacja, postęp technologiczny czy zjawisko starzeniem się społeczeństwa. Wszystko to rodzi nadzieję, że także w przyszłości właściwie wypełniać będzie ona swoje założenia, a tym samym gwarantować koegzystencję sfery socjalnej z rozwojem sektora prywatnego.

Przypisy:
(1) Plan ten pod nazwą New Latour został następnie wykorzystany w jako baza dla programu politycznego Partii Pracy Tony Blaira.
(2) W 2003 r. Szwecja osiągnęła całkowite obciążenie podatkowe na poziomie 51,4%, podczas gdy kraje Unii Europejskiej wykazały poziom 41,5%. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku podatku VAT. Szwecja i Dania przy 25% stawce, zajmują w tej kwestii czołowe miejsce w Europie.
(3) W Szwecji sektor publiczny składa się z trzech poziomów. Pierwszym z nich jest szczebel lokalny – obejmujący szkolnictwo, opiekę socjalną, nad dziećmi i osobami starszymi, a także zarządzanie infrastrukturą komunalną, obroną cywilną oraz usługi pożarnicze i ratownictwo; zatrudnienie w tym obszarze wyniosło ok. 840 tys. osób. Drugi poziom to szczebel regionalny -, na który składa się opieka zdrowotna i medyczna danego okręgu, przedsięwzięcia z zakresu edukacji i kultury, ochrona środowiska i transport publiczny oraz rozwój regionalny; na szczeblu tym zatrudnionych jest ok. 230 tys. osób. Ostatni poziom sektora publicznego stanowi szczebel państwowy – obejmujący obszar polityki zagranicznej, wymiar sprawiedliwości i policję, administrację podatkową i celną, uniwersytety i szkoły wyższe, a także drogi krajowe, narodowe instytucje kultury oraz sferę społeczną; szczebel ten zatrudnia ok. 250 tys. osób.
(4) System repartycyjny to system emerytalny oparty na umowie społecznej, polegającej na odprowadzaniu przez osoby pracujące składek, które na bieżąco wypłacanych są w formie świadczeń emerytom. Wady tego systemu ujawniają się w przypadku starzenia się społeczeństwa, występowania wysokiego poziomu bezrobocia oraz w przypadku zmiennych decyzji politycznych.
(5) Do roku 1999 w Szwecji obowiązywał trójstopniowy system przyznawania świadczeń emerytalnych, składający się z emerytur podstawowych – wypłacane w jednakowej wysokości, bez względu na liczbę przepracowanych lat i wysokości opłacanych składek każdemu obywatelowi po ukończeniu 65 lat; emerytur uzupełniających – ich wysokość uzależniona została od stażu pracy i wysokości odprowadzanych składek oraz dodatkowe emerytury zakładowe sektora państwowego i prywatnego.

Literatura:
-    Białobok P., Karolczuk E. (2006) Dobrobyt na diecie, "Wprost" nr 1222, 14.05.2006, [dostęp 25.11.2006], dostępny w Internecie: <www.wprost.pl/ar/?O=90042>.
-    Carlson A. What Has Government Done to Our Families? (1991), [dostęp 30.12.2006], dostępny w Internecie: <http://www.mises.org/story/1406>.
-    Dimas S., Almunia J. (2004), Sytuacja społeczna w Unii Europejskiej, "Przegląd 2004", [dostęp 12.11.2006], dostępny w Internecie: <http://ec.europa.eu/employment_social/social_situation/docs/ssr2004_brief_pl.pdf>.
-    Delick A. (2005), Zetknięcie z górą mapy, [dostęp 23.11.2006], dostępny w Internecie: <http://www.krytykapolityczna.pl/index.php?option=content&task=view&id=709>.
-    Ekonomia keynesowska (ekonomia popytu) – teoretyczna podstawa interwencjonizmu państwowego, [dostęp 25.11.2006], dostępny w Internecie: <http://www.mh2.republika.pl/ekonomia/ekonomia_popytu.pdf>.
-    Employment in Europe 2007, (2007), European Commission, Directorate – General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, October 2007.
-    Giddens A. (1999), Trzecia droga. Odnowa socjaldemokracji, Warszawa 1999, ISBN 83-05-13106-8.
-    Giddens A. (2004), Trzecia droga ma się dobrze, "Forum" Nr 37 (11.09–17.09.2004).
-    Golinowska S. (2002), Europejski model socjalny i otwarta koordynacja polityki społecznej, "Polityka społeczna", nr 11-12, Listopad-Grudzień 2002, ISSN 0137-4729.
-    Golinowska S. (2005), Przyszłość państwa opiekuńczego i systemu zabezpieczenia społecznego, "Polityka Społeczna", nr 11-12, Listopad-Grudzień 2005, ISSN 0137-4729.
-    Joly J. (2004), Cud nad fiordami, "Forum", Nr 43, (20.11-26.11.2004).
-    Kabaj M. (2004), Strategia i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2004, ISBN 83-7383-021-9.
-    Korpl T., Levin H. (2006), Precarious Footing: Temporary Employment as a Stepping Stone out of Unemployment in Sweden, [w:] Work, Employment & Society, 2006, Vol. 15, No. 1.
-    Kowalik T. (2005), "Wrogie” państwo opiekuńcze", "Przegląd", 21.11.2005, Nr 47/2005, [dostęp 25.11.2006], dostępny w Internecie: <http://www.przeglad-tygodnik.pl/index.php?site=artykul&id=9833>.
-    Lundberg U., Åmark K. (2005), Rozwój państwa socjalnego w Szwecji w XX wieku, [w:], Państwo socjalne w Europie. Historia – Rozwój – Perspektywy, (red.), Kraus K., Geisen T. Toruń 2005, ISBN 83-231-1908-2.
-    Lirski K. (2006), Państwo opiekuńcze i socjaldemokratyczna utopia sprawiedliwej redystrybucji, [dostęp 23.11.2006], dostępny w Internecie: http://www.lewica.pl/index.php?id=9357>.
-    Mitręga D. (1996), Czy nadal państwo dobrobytu – zagrożenia i wyzwania dla modelu szwedzkiego, [w:] Socjalne aspekty społecznej gospodarki rynkowej, Materiały konferencyjne, Wisła 3-5 czerwca 1996, red. E. Okoń-Horodyńskiej, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, Katowice 1996.
-    Rutkowski W. (2005), Ewolucja szwedzkiego państwa dobrobytu, "Polityka Społeczna", nr 4, Kwiecień 2005, ISDN 0137-472.
-    Salmon P. (1990), Scandinavia, [w:] Government and economies in the Postwar World, (eds.), Graham A., Seldon A., London 1990.
-    Sciarra S. (2005), The evolution of labour law (1992–2003), Sweden, Volume I: General Report, European Commission, Directorate – General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, June 2005.
-    Stampfl N. S. (2006), Schlaraffenland oder Sanierungsfall?, [dostęp 04.11.2006.], dostępny w Internecie: <http://www.cafebabel.com/pl/article.asp?T=A&Id=1347.
-    Sweden’s report on measures to poverty and social exclusion, (2005), June 2005.
-    Wiśniewski J. (2003), Nie powinien latać, a fruwa, "Tygodnik Powszechny", Nr 51-51, 21.12.2003 r.
-    Wiśniewski Z., Zawadzki K. (2005), Przejściowe rynki pracy jako nowa koncepcja Europejskiej Strategii Zatrudnienia, "Polityka Społeczna", Nr 4, Kwiecień 2005.
-    Wojtyna A. (2006), Model szwedzki ma jednak szanse, "Rzeczpospolita" (dodatek – Ekonomia), nr 147, 26.06.2006.