Historia i kompetencje Parlamentu Europejskiego

Jest ponadnarodowym zgromadzeniem niezależnych przedstawicieli wybieranych przez obywateli państw członkowskich. Jest to wyjątkowa instytucja Unii, ponieważ posiada bezpośrednią legitymację do sprawowania władzy. Parlament miał umożliwić demokratyczną kontrolę nad ponadnarodowym procesem tworzenia prawa w ramach UE. Ponadto był wyrazem idealistycznego dążenia do przezwyciężenia wrogości między państwami i stworzenia stabilnej struktury współpracy[1].

Historia Parlamentu Europejskiego sięga lat 50. XX wieku, kiedy na mocy Traktatu paryskiego powołano Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Członków Zgromadzania, 78 posłów, delegowały kraje członkowskie. Parlament ewaluował wraz ze zamianami, jakie zachodziły we Wspólnocie. W 1958 roku powołano Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne wspólne dla EWWiS, EWG oraz Euroatomu. Za najtrudniejszy okres w historii tej instytucji można uznać lata 60. ubiegłego wieku. Zgromadzenie Ogólne, w porównaniu do parlamentów krajowych, miało niewielkie uprawnienia. Był to organ o charakterze jedynie konsultacyjnym. Mimo tego, konsekwentnie starano się poszerzyć kompetencje o kwestie budżetowo–legislacyjne oraz wprowadzenie powszechnych wyborów. Podejmując inicjatywy na rzecz integracji Parlament, a taka nazwa oficjalnie obowiązywała od 1962 roku, ścierał się z polityką elit Francji, aż do momentu odejścia Charles’a de Gaulle’a[2]. Rada Europejska o przeprowadzeniu wyborów powszechnych i bezpośrednich zadecydowała w 1967 roku i wyznaczyła ich termin na 7 - 10 czerwca 1979 roku. Liczba posłów wybranych do Parlamentu wyniosła wtedy 410.  Lata 70, to okres sukcesów zwolenników poszerzenia uprawnień PE, poza wyborami, Parlament zyskał uprawniania budżetowe. Posłowie, razem z Radą, podejmowali decyzje o przeznaczeniu środków z budżetu.  

Kolejną szansę na poszerzenie uprawnień dało wejście w życie postanowień Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 roku. Parlament został upoważniony do wyrażania zgody na Traktaty Akcesyjne oraz umowy stowarzyszeniowe. Ponadto zyskał prawo do zgłaszania poprawek do przedstawionego stanowiska Rady. Pozycja Parlamentu, jako organu decyzyjnego, została potwierdzona w 1992 roku przez Traktat o Unii Europejskiej i wzmocniona przez Traktat z Amsterdamu i Traktat z Nicei. Parlament stał się instytucją równorzędną Radzie w procesie współdecydowania w większości obszarów legislacyjnych[3]. 

W rezultacie przyjętych rozwiązań Parlament uplasował się, jako jedna z najważniejszych instytucji, której przewaga polega na legitymizacji pochodzącej bezpośrednio od obywateli.

Przyjęty w 2009 roku Traktat z Lizbony, kolejny krok w stronę pogłębienia integracji, dał Parlamentowi większą władzy, a co za tym idzie nałożył na niego większą odpowiedzialność. W kompetencjach PE znalazło się 40 nowych obszarów, w tym m.in. rolnictwo, polityka migracyjna, polityka energetyczna. Parlament został uprawniony do akceptacji umów międzynarodowych dotyczących handlu, wynegocjowanych przez Unię. Zmieniły się kompetencji w obszarze budżetowym. Obecnie wspólnie z Radą podejmuje decyzje w sprawie całego budżetu, także wydatków obowiązkowych, które stanowią ok. 45 proc. budżetu. Wcześniej był to obszar wyłączone z jego kompetencji.

Zmianie uległy także relacje Parlamentu z pozostałymi instytucjami Unii. Wybory do PE będą powiązane w wyborem przewodniczącego Komisji. Dodatkowo, cała Komisja będzie potrzebowała zgody Parlamentu na rozpoczęcie prac [4]. W ten sposób PE zyskał uprawnienia kontrole względem KE.

W traktacie lizbońskim znalazły się także regulacje dotyczące parlamentów narodowych, które zostały włączone w proces legislacyjny Unii [5]. W konsekwencji spełnił się jeden z postulatów Parlamentu. Zgodnie z zapisami Protokołu w sprawie parlamentów narodowych w Unii Europejskiej projekty aktów ustawodawczych będą trafiały do Parlamentu i Rady oraz do parlamentów narodowych. Będą mogły one wystosować opinię na temat zgodności projektu z zasadą pomocniczości. Jeżeli opinie wyrażające zastrzeżenie będą stanowiły 1/3 głosów projekt zostanie poddany ponownemu przeglądowi.

Ponadto Parlament został włączony w procedurę rewizji traktatów. Podobnie jak Komisja i państwa członkowskie może przedkładać Radzie Europejskiej projekty zmian. Jego przedstawiciele będą uczestniczyć w pracach rewizyjnych, których cele będą zmiany w obowiązującym porządku.

[1] T. Kownacki, Parlament Europejski, [w:] red. K.A. Wojtaszczyk, System Instytucjonalny Unii Europejskiej, Warszawa 2005, s. 182.
[2] R. Kirzyński, Parlament Europejski od Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali do Traktatu z Lizbony rys historyczno- instytucjonalny, Warszawa 2012, s.35.
[3] Ibid, s. 84.
[4] Parlament Europejski i traktat z Lizbony [29.03.2014].
[5] R. Kirzyński, op.cit., s. 130.