09 maj 2014

 

Słowenia przystępując do Unii Europejskiej odznaczała się dobrymi wskaźnikami gospodarczymi. Spośród państw, które uzyskały akces  do UE w 2004 r. z punktu widzenia poziomu życia lokowała się w grupie tych najlepiej rozwiniętych. W tym też roku słoweński PKB wynosił 33,9 mld USD, natomiast PKB per capita 17 tys. USD. Inflacja, która jeszcze w 2000 r. osiągnęła blisko 9% spadła do poziomu 3,3%. Również stopa bezrobocia obniżyła się z 10-11% (2000-2003) do 6,4% (2004 r.). Należy zaznaczyć, iż na początku XXI w. słoweńska gospodarka wyraźnie przyśpieszyła. Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI) dla Słowenii w 2004 r. wyniósł 0,910 (27 miejsce na świecie) i był to lepszy wynik od Polski, Czech czy Węgier. Wydatki rządowe pochłonęły 45,6% PKB, z czego najwięcej przeznaczono na świadczenia socjalne, edukację i służbę zdrowia. Republika Słowenii już w momencie przyjęcia do Unii Europejskiej miała dobrze rozwiniętą infrastrukturę drogową. Dzięki temu nie musiała ponosić tak dużych obciążeń z budżetu na rozwój infrastruktury. Godny podkreślenia jest fakt, iż zadłużenie publiczne było na poziomie zaledwie 27,4% PKB. Wymiana handlowa odznaczyła się niewielką nadwyżką importu (17,6 mld USD) nad eksportem (15,9 mld USD). W 2004 r. najważniejszymi partnerami dla Słoweńców byli Niemcy (21,5% eksportu; 20% importu), Włosi (13% eksportu; 19% importu), Austriacy (7,5% eksportu; 13% importu) oraz Chorwaci (9% eksportu; 3,5% importu) i Francuzi (6,5% eksportu; 8% importu).

W latach 2004-2006 wzrost gospodarczy rokrocznie osiągał poziom blisko 5%, natomiast w 2007 r. już prawie 7%. Tak dobre wyniki były efektem wzrostu zadłużenia firm, głównie budowlanych. W szczytowej fazie prosperity gospodarczej Słowenia została przyjęta do strefy Euro (2007 r.). Warto odnotować, iż w okresie pierwszych pięciu lat członkowstwa w Unii słoweński PKB na mieszkańca wzrósł z 17 do 20,5 tys. USD, a bezrobocie zmniejszyło się do 4%. Jednakże progres gospodarczy został dramatycznie wyhamowany w kolejnych latach. Głęboka recesja z 2009 r. oraz ponowne spowolnienie gospodarcze w 2011 r. uwidoczniły słabości słoweńskiej gospodarki. Należy podkreślić, iż w 2009 r. zarejestrowano skurczenie gospodarki aż o 8%, rok później sytuacja uległa niewielkiej poprawie, a w 2011 r. ponownie pogorszeniu. Recesję utrwalały m.in. zmniejszające się zapotrzebowanie na produkty słoweńskie na rynkach europejskich, mniejsza konsumpcja krajowa oraz nieefektywne przeprowadzenie reform gospodarczych. Ponadto problemem był niski poziom przyciągania zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Kryzys miał bezpośrednie przełożenie na znaczne pogorszenie sytuacji na rynku pracy, gdyż stopa bezrobocia w 2010 r. przekroczyła 10%. Te i inne czynniki spowodowały, iż w 2012 r. Słowenia została wpisana na listę zagrożonych bankructwem państw UE. W tym miejscu warto również przytoczyć dane z zakresu emigracji obywateli Słowenii, otóż w 2005 r. z kraju wyjechało około 2 tys. osób, trzy lata później blisko 5 tys., natomiast w 2012 r. już ponad 8 tys. Większość emigrantów osiedliło się w Niemczech i Austrii.

Dane z 2013 r. wskazują, iż PKB Słowenii wyniósł 45,5 mld USD, w przeliczeniu na osobę 18,5 tys. USD (2 tys. USD mniej niż w 2008 r.). Niestety od kilku lat PKB ulega ciągłemu obniżeniu, a prognozy na rok 2014 nie są optymistyczne. Inflacja od 2010 r. utrzymywała się na bezpiecznym poziomie 2-3%, od 2013 r. systematycznie maleje i obecnie nie przekracza 1%. Bardzo niepokojącym symptomem jest rosnące bezrobocie, które obecnie wynosi ponad 14% (marzec 2014 r.), co gorsza jest to rekordowy odsetek osób bezrobotnych w historii niepodległej Słowenii. Wskaźnik HDI (2013 r.) wciąż jest na wysokim poziomie - 0,892 (21 miejsce na świecie, 10 miejsce w UE) i lokuję Słowenię w gronie państw bardzo wysoko rozwiniętych. Wydatki rządowe od 2010 r., pomimo nienajlepszych prognoz gospodarczych utrzymują się na stałym poziomie i nie przekraczają 50% PKB (w 2012 r. - 48,1%). Najwięcej pieniędzy przeznaczana jest nadal na świadczenia socjalne (ok. 9 mld USD - 19% PKB), służbę zdrowia (ok. 3,5 mld USD - 7% PKB) i edukację (ok. 2 mld USD - 6,4% PKB). Na uwagę zasługuje diametralnie  wzrastający dług publiczny, który jeszcze w 2010 r. osiągnął 35,2% PKB, w 2012 r. już 47,1%, a na koniec 2013 r. aż 71,7%. Przewiduje się, iż bez natychmiastowych reform zw. w sektorze finansów publicznych wskaźnik ten będzie zwyżkował. Równie niekorzystnie przedstawiała się kwestia rentowności 10-letnich obligacji, które w czerwcu 2013 r. osiągnęły niebezpieczny poziom 7,5%. Należy nadmienić, iż poziom 7% uznawany jest za niemożliwy do obsłużenia w dłuższym terminie (przy takiej wartości o bailout  zwróciły się Irlandia i Portugalia). W 2014 r. sytuacja znacząco poprawiła się i obecnie rentowność słoweńskich obligacji osiągnęła 3,5% (kwiecień 2014 r.). Słoweńska wymiana handlowa corocznie odnotowuje niewielkie deficyty. W 2012 r. wartość importu osiągnęła 28,4 mld USD, natomiast eksportu 27 mld USD. Głównymi partnerami dla Słoweńców pozostają Niemcy (21% eksportu; 18,5% importu), Włosi (11,5% eksportu; 18,5% importu), Austriacy (8% eksportu; 12% importu) oraz Chorwaci (6,5% eksportu; 4% importu) i Francuzi (5,5% eksportu; 4% importu).

Słowenia, która przystąpiwszy w 2007 r. do unii walutowej cieszyła się opinią stabilnej gospodarki, obecnie zmaga się z poważnymi problemami ekonomicznymi.

2. Sytuacja polityczna w latach 2004-2014

Konstytucja Republiki Słowenii z 1991 r. ustanowiła system parlamentarno-gabinetowy. Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament: Zgromadzenie Parlamentarne (90 posłów, kadencja 4 lata, wybory powszechne) i Rada Państwa (40 członków, kadencja 5 lat, wybory pośrednie), władzę wykonawczą: prezydent Republiki (kadencja 5 lat, wybory powszechne) oraz rząd, natomiast władzę sądowniczą: niezawisłe sądy.

 

Bez wątpienia problemy gospodarcze, jakie dotknęły Słowenię miały duży wpływ na zaufanie społeczeństwa do polityków i partii politycznych. W latach 2004-2014 Słoweńcy trzykrotnie uczestniczyli w wyborach parlamentarnych (2004, 2008, 2011). W wyborach w 2004 r. wygrała Słoweńska Partia Demokratyczna (29,1% głosów) przed Liberalną Demokracją Słowenii (22,8%) i Zjednoczoną Listą Socjaldemokratów (10,2%). Cztery lata później to Socjaldemokraci cieszyli się największym poparciem (30,5%), Demokraci uzyskali zbliżony wynik (29,3%), natomiast Liberałowie ponieśli druzgocącą porażkę (5,2%). W 2011 r. miały miejsce pierwsze w historii niepodległej Słowenii wybory przedterminowe, rozpisane po przegranym głosowaniu nad wotum zaufania dla gabinetu socjaldemokraty - Boruta Pahora. Rząd Pahora nie był w stanie przeprowadzić odpowiednich reform w obliczu pogłębiającego się kryzysu gospodarczego. Przyśpieszone wybory przyniosły zaskakujące rezultaty, gdyż wygrała „Pozytywna Słowenia” (28,5% głosów) - formacja polityczna powołana zaledwie miesiąc przed głosowaniem. Demokraci ponownie znaleźli się w czołówce (26,2%), natomiast Socjaldemokraci zanotowali znaczny spadek poparcia (10,5%). Pomimo zwycięstwa „Pozytywna Słowenia” pozostała w opozycji, a koalicyjny rząd skonstruował lider Demokratów - Janez Janša. Na początku 2013 r. wobec urzędującego premiera Słowenii wystosowano szereg zarzutów m.in. korupcyjnych, które ostatecznie doprowadziły do upadku rządu. Tym samym nowy gabinet utworzyła liderka „Pozytywnej Słowenii” - Alenka Bratušek. Dynamiczne zmiany na słoweńskiej scenie politycznej, zwłaszcza po 2008 r. odzwierciedlają jej transformację oraz rosnące oczekiwania Słoweńców wobec polityków. Przykładem znacznych wahań słoweńskiego elektoratu były również wybory prezydenckie z 2012 r., w których wygrał, odwołany rok wcześniej z fotela premiera - Borut Pahor.

Obecna sytuacja polityczna i gospodarcza państwa bezpośrednio wpływa na opinie i oczekiwania Słoweńców wobec Unii Europejskiej. Należy zaznaczyć, iż w 2004 r. w referendum akcesyjnym do UE, blisko 90% słoweńskich obywateli udzieliło odpowiedzi pozytywnej, i był to jeden z wyższych wskaźników poparcia dla integracji w państwach starających się o członkostwo. Badania opinii publicznej w Słowenii (Eurobarometr) przeprowadzone pięć lat później (2009 r.) wyraźnie wskazały na spadek zaufania wobec Unii. Zaledwie 48% respondentów stwierdziło, że akces do UE był dobrym wyborem (niezdecydowanych 36%, przeciwnych 14%). Jednakże 64% badanych zaznaczyło, iż Słowenia zyskała na członkostwie w Unii. Pomimo narastającego kryzysu 57% Słoweńców uznało, że przyjęcie waluty euro zagwarantowało większą stabilność ekonomiczną. Zaufanie do instytucji unijnych oraz pozytywną opinię o UE wyraziła połowa badanych Słoweńców (50%). Najlepiej oceniono swobodę podróżowania oraz możliwość studiowania i pracowania w unijnych państwach. Nieco mniej respondentów (41%) stwierdziło, że sprawy w UE idą w dobrym kierunku (w złym 22%). Według badań z 2013 r. nastąpił dalszy spadek zaufania słoweńskich obywateli do Unii. Tylko 30% ankietowanych pozytywnie wypowiedziała się nt. funkcjonowania struktur unijnych. Gwałtownie skurczyły się przychylne odczucia wobec strefy euro i samej waluty. Tym razem 33% mieszkańców Słowenii określiło, że wprowadzenie euro miało dobry wpływ na gospodarkę. Również negatywnie zarysowała się opinia nt. rozwoju wydarzeń w UE. Jedynie 28% Słoweńców uznało, że sprawy w UE idą w dobrym kierunku (w złym 38%). Jeszcze gorzej słoweńska społeczność oceniła perspektywy poprawy gospodarczej, gdyż 65% badanych zaznaczyło, że kryzys ekonomiczny nie osiągnął swojego szczytowego momentu i spodziewa się pogorszenia sytuacji. Tylko te dane pozwalają na wysunięcie twierdzenia, iż oczekiwania Słoweńców wobec członkowstwa w Unii Europejskiej były znacznie większe. Słoweński euroentuzjazm, zauważalny w pierwszych latach członkowstwa w Unii, wraz z postępującym kryzysem gospodarczym przerodził się w eurosceptycyzm.

Podsumowanie

 

Okres dziesięciu lat funkcjonowania Słowenii w strukturach Unii Europejskiej w uproszczeniu można podzielić na dwa etapy. Pierwszy (2004-2008) to etap szybkiego rozwoju gospodarczego, wzrastającej zamożności społeczeństwa i stabilności politycznej. Bez wątpienia to właśnie akces do Unii przyczynił się do tak znacznego progresu, co też miało przełożenie na pozytywne zapatrywanie Słoweńców wobec struktur i funkcjonowania UE. Drugi etap (od 2009 r.) to okres drastycznego pogorszenia się kondycji słoweńskiej gospodarki, zaistnienie problemów społecznych oraz niestabilności politycznej. Spowodowane kryzysem ekonomicznym niezadowolenie społeczne bezpośrednio wpłynęło na przewartościowanie stanowiska wobec Unii Europejskiej. Tendencja spadku zaufania do unijnej polityki i zasadności funkcjonowania Słowenii w strukturach Unii wyraźnie przyśpieszyła w okresie ostatnich lat. Niestety słoweńskie społeczeństwo wciąż zmaga się z załamaniem gospodarczym, a członkostwo w strefie euro wcale nie ułatwia przezwyciężenia nawarstwiających się problemów. Pomimo możliwości zwrócenia się o wsparcie do instytucji UE, słoweńscy politycy nadal opowiadają się za koncepcją wyjścia z recesji bez zewnętrznej interwencji. Jednakże zdaniem wielu analityków, Słowenia będzie zmuszona zwrócić się o pomoc do Unii, podobnie jak inne państwa dotknięte kryzysem.

Wybrane źródła:

Statistični letopis 2013, Statistični urad Republike Slovenije, Ljubljana 2013.
Statistični letopis 2004, Statistični urad Republike Slovenije, Ljubljana 2004.
Europeam Economy: Macroeconomic Imbalances - Slovenia 2013, Occasional Papers 142, European Commission Directorate-General for Economic and Financial Affairs, April 2013.
Żornaczuk T., Zwalczanie kryzysu finansowego w Słowenii, Biuletyn PISM, nr 66 (1042), 20 czerwca 2013.
Standard Eurobarometer 71, Public Opinion in the European Union, National Report - Slovenia, Spring 2009.
Standard Eurobarometer 80, Javno mnenje v evropski uniji, Nacionalno Poročilo - Slovenija, Jesen 2013.
Konstytucja Republiki Słowenii, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1994.

http://www.stat.si
http://www.indexmundi.com
http://www.tradingeconomics.com
http://countryeconomy.com
http://ec.europa.eu