Anna Głąb: Kolejka do dobrobytu

• dmitrij miedwiediew
• rosnieft
• sankcje
• _gospodarka
• _wschod24

Odkąd władze Rosji umożliwiły finansowanie projektów inwestycyjnych ze środków Funduszu Narodowego Dobrobytu, zaczyna się do niego ustawiać kolejka chętnych. Sama Rosnieft wnioskuje o sumę, która przekracza maksymalne dopuszczalne zaangażowanie jego zasobów.

Idea

Koncepcja była prosta – w czasach „tłustych” trzeba odkładać środki finansowe, które mogą być wykorzystane do stabilizacji gospodarki w czasach „chudych”. Jej orędownikiem i twórcą był niegdysiejszy minister finansów Aleksiej Kudrin. W 2008 r. Fundusz Stabilizacyjny podzielono na dwie części – Fundusz Rezerwowy oraz Fundusz Narodowego Dobrobytu (FND). Za podstawowy cel FND uznano współfinansowanie dobrowolnych oszczędności emerytalnych obywateli Federacji Rosyjskiej oraz pokrywanie deficytu budżetu Funduszu Emerytalnego FR[1]. Początkowo środki mogły być kierowane tylko na zakup określonych walut zagranicznych lub udzielanie kredytów krajom trzecim, ich bankom centralnym i agencjom państwowym lub międzynarodowym organizacjom finansowym.

Czasy kryzysowe zrewidowały te postanowienia, dopuszczając coraz to nowe możliwości lokowania środków FND. W czerwcu 2014 r. wprowadzono kolejny wariant – inwestycję w projekty infrastrukturalne, zaakceptowane przez rząd (wraz z depozytami Wnieszekonombanku maksymalnie 40% środków wg stanu na dzień 1 stycznia 2014 r. lub 1,16 biliona rubli), inwestycję w projekty Rosatomu oraz Rosyjskiego Funduszu Inwestycji Bezpośrednich (po 10% dla każdej instytucji lub nie więcej niż po 290 mld rubli)[2]. Wg danych ministerstwa finansów na dzień 1 stycznia 2014 r. środków w FND było 88,63 mld dolarów, co było wtedy równowartością 2,9 biliona rubli (kurs dolara wynosił 32,7 rubla).


Efekt domina

Między lipcem a wrześniem USA oraz UE nałożyły na wybrane rosyjskie spółki sankcje gospodarcze. Zablokowały one współpracę z podmiotami sektora bankowego, energetycznego oraz obronnego. Ograniczenia o charakterze finansowym skupiły się na zakazie bezpośredniego lub pośredniego kupna lub sprzedaży, pośrednictwa lub dokonywania wszelkich innych transakcji w odniesieniu do obligacji, akcji lub podobnych instrumentów finansowych. Początkowo obejmowały one termin zapadalności dłuższy niż 90 dni, następnie zaostrzono ten warunek do 30 dni. Tego rodzaju ograniczenia dotknęły banki: Sbierbank, VTB Bank, Gazprombank, Wnieszekonombank (VEB) oraz Rossielchozbank; firmy z branży paliwowej – Rosnieft, Transnieft oraz Gazprom-Nieft. Stany Zjednoczone w swoich sankcjach poszły dalej, rozszerzając je także na Łukoil oraz firmy gazowe: Gazprom, Novatek i Surgutnieftiegaz. Dodatkowo sektor energetyczny nie może liczyć na eksport towarów, usług i technologii związanych z głębinowymi odwiertami ropy, jej poszukiwania i wydobycia na szelfie oraz wydobycia z łupków.

Sankcje mają swój szerszy zakres, niżby to wynikało stricte z ich ograniczeń. Jeszcze na początku czerwca, kiedy Wielką Brytanię obowiązywały jedynie sankcje personalne wobec prezesa Rosniefti Igora Sieczina, HSBC i Lloyds Bank odmówiły BP finansowania przedpłaty na zakup ropy naftowej i jej pochodnych. Po wprowadzeniu przez USA pierwszej części sankcji sektorowych, kilka japońskich koncernów nie zdecydowało się na wzięcie udziału w lipcowym przetargu Rosniefti. Związane to było przede wszystkim z odmową ze strony banków finansowania takiego zakupu[3].

Mimo wcześniejszych przypuszczeń, rosyjskie firmy nie mogą również liczyć na łatwy dostęp do kredytów w chińskich bankach. W przypadku Novateku, część projektu „Jamał LPG” miały sfinansować chińskie banki. Wobec nałożenia sankcji, zaczęto jednak wymagać przedstawienia dodatkowych gwarancji realizacji oraz zwiększenia finansowego zaangażowania państwa[4]. Zakup 9% akcji tej inwestycji planował indyjski koncern ONGC. Po dokonaniu oceny ryzyka w nowej sytuacji gospodarczej, wycofano się z tego zamiaru[5]. Problem z chińskimi bankami ma również Gazprom, który powinien otrzymać przedpłatę za gaz, doprowadzony przez powstający dopiero gazociąg „Siła Syberii”[6].

Banki zagraniczne są bardziej niż ostrożne, a już na pewno nie będą ryzykować otwartego złamania sankcji. Wpłynęła na to również decyzja o ukaraniu przez amerykański nadzór banku BNP Paribas, właśnie za naruszenie sankcji finansowych nałożonych m.in. na Iran.


Wydatkowanie oszczędności

Możliwość wykorzystania środków Funduszu Narodowego Dobrobytu zamiast finansowania zagranicznego potwierdzili już różni przedstawiciele władz federalnych[7]. Oprocentowanie środków z FND wynosi „inflacja plus 1%” (prognoza inflacji na 2015 r. obecnie wynosi 6,7%). Komercyjne kredyty w bankach to zwykle koszt 12% rocznie[8]. Minister finansów, Anton Siluanow oświadczył 13 września br., że ministerstwo jest gotowe przekazać pełną pulę środków FND, a nie tylko jego część (ustawodawstwo pozwala rozdysponować 60%)[9]. Dodatkowo, jego resort stworzy specjalny celowy fundusz wsparcia firm, które ucierpiały w wyniku sankcji. Środki będą pochodzić m.in. ze składek emerytalnych, przekierowanych w 2015 r. z prywatnych funduszy emerytalnych do budżetu państwa.

Na dzień 1 października 2014 r. środki w FND wynosiły 83,2 mld dolarów, jednak z uwagi na znaczący wzrost kursu dolara – do ponad 39 rubli, ich ekwiwalent w walucie krajowej wynosił już ok. 3,28 biliona rubli[10]. Ograniczenie wielkościowe nie pozwala jednak zwiększyć puli środków na inwestycje powyżej 1,16 biliona rubli[11].


Pretendent №1

Pierwsza reakcja Rosniefti na wprowadzenie sankcji była dość dyplomatyczna i odnosiła się jedyne do planów przejrzenia, wraz z zagranicznymi partnerami, programów inwestycyjnych i minimalizacji skutków ograniczeń. Również finansowo spółka miała sobie poradzić bez większych problemów[12].

W połowie sierpnia Rosnieft zgłosiła jednak chęć uzyskania pożyczki z Funduszu Narodowego Dobrobytu w wysokości 1,5 biliona rubli. Jako powód podano nałożone na koncern sankcje. Pierwsze wzmianki o takim wsparciu były odbierane dość sensacyjnie, zwłaszcza, że FND nie miał do rozdysponowania wnioskowanej wielkości środków. Analitycy wskazywali na trzy możliwe przyczyny takiego działania: Rosniefti taka suma jest potrzebna „na wszelki wypadek”; dzięki sankcjom chce otrzymać tańsze finansowanie wewnętrzne lub faktycznie ma problem z refinansowaniem zadłużenia. Ten ostatni powód jest jednym z najbardziej realistycznych – zadłużenie Rosniefti jest związane z nabyciem w 2013 r. TNK-BP (transakcja opiewała na kwotę 54 mld USD, z czego 31 mld USD stanowiły kredyty zagranicznych instytucji finansowych). W obecnym oraz przyszłym roku ma nastąpić główna część spłaty tego zadłużenia – łącznie około 30 mld USD[13].

Problem faktycznego refinansowania wobec braku dostępu do międzynarodowych rynków finansowych w przypadku Rosniefti potwierdził też minister rozwoju gospodarczego Aleksiej Uljukajew. Wskazał jednocześnie, że suma jest o wiele niższa, niż ta, podawana przez media[14]. Potwierdził ją jednak 8 września br. premier Dmitrij Miedwiediew, wskazując, że jest ona przewidziana na kilka lat. Wobec faktu, że Rosnieft jest głównym płatnikiem do budżetu, podstawowym celem jest utrzymanie jej poziomu wydobycia, a to wymaga wsparcia inwestycji (których ekonomiczny sens jest w jego opinii bezsporny). Rząd konkretne rozwiązania będzie jednak dopiero wypracowywać[15].

Poza kwestią finansowania zadłużenia, Rosnieft stoi przed problemem finansowania inwestycji. Chodzi nie tylko o możliwość emitowania za granicą długoterminowych papierów wartościowych, lecz także współfinansowania inwestycji przez firmy zagraniczne. Amerykańska ExxonMobil już zamroziła 9 z 10 projektów, prowadzonych wspólnie z Rosnieftią, a i ostatni zmierza ku zakończeniu[16].

Władze Rosniefti same długo nie komentowały tej sprawy. Pod koniec września Igor Sieczin poinformował, że zwracał się o środki z FND, ale w charakterze kredytu na warunkach rynkowych, który miałby być przeznaczony na realizację projektów na Syberii Wschodniej i Dalekim Wschodzie. Zdementował jednocześnie, że są one potrzebne na spłatę zadłużenia[17]. Miesiąc później, zaczęto wymieniać konkretniej: Wschodnią Kompanię Naftowo-Chemiczną oraz inne projekty (głównie na szelfie) zatwierdzone przez rząd w inwestycyjnym programie koncernu[18]. Sieczin podkreślał, że pod względem efektywności inwestowania Rosnieft jest „mistrzem”, a jej udział w finansowaniu budżetu federalnego sprawia, że nie wstydzi się prosić o wsparcie finansowe, tym bardziej określone na warunkach rynkowych[19].

Jako pierwsze wniosek Rosniefti rozpatrywało ministerstwo energii, które 22 października br. zaopiniowało go pozytywnie i skierowało go na rozpatrzenie do następnej jednostki – ministerstwa rozwoju gospodarczego[20]. Potwierdziła się ponownie kwota, przekraczająca 2 biliony rubli[21]. Minister finansów wskazał jednak, że ostateczna wysokość wsparcia będzie się znacząco różnić od wnioskowanej[22]. Ministerstwo rozwoju gospodarczego ma na rozpatrzenie wniosku 20 dni[23], jednak już dzisiaj można zauważyć, że łatwo nie będzie. Przeciwko wypowiedział się już Aleksiej Uljukajew. Wskazał on, że postulat Rosniefti nie spełnia wymagań stawianych projektom, które mogą otrzymywać wsparcie z FND[24]. Docelowo środki mają być kierowane na finansowanie strategicznych inwestycji a Uljukajew widzi w nim potrzebę pokrycia bieżącego deficytu finansowego. W jego opinii Rosnieft nie przedstawiła konkretnego projektu i obecnie prowadzone są rozmowy w celu poprawy i uszczegółowienia wniosku[25].


Strategia Novateku

Na dalszym etapie rozmów na temat wsparcia z FND jest koncern Novatek. Na początku października ministerstwo rozwoju gospodarczego jako strategiczny zaopiniowało jego projekt „LNG Jamał”. Jest to wstępny warunek starania się o uzyskanie środków z FND[26]. Novatek oficjalnie nie wskazuje sumy, o którą się stara, jednak najczęściej pojawia się poziom 100-150 mld rubli (przy czym szacowany koszt „LNG Jamał” to 26,9 mld USD)[27]. Novatek może liczyć także na inne ułatwienia prowadzenia działalności. Dotyczyć one będą przede wszystkim przedłużenia licencji na poszukiwanie i rozpoczęcie eksploatacji na kilku złożach (koncern opowiada się w większości przypadków za przedłużeniem bezterminowym)[28].

O środki z FND nie zamierzają się ubiegać Transnieft[29] oraz Łukoil[30]. Z kolei Gazprom-Nieft rozważy taką możliwość, jeśli się okaże, że środki są wydzielane na rozwój sektora naftowego. Jej prezes Aleksandr Djukow uważa takie działanie za sprawiedliwe, jeśli inne firmy będą mogły korzystać z tego rodzaju wsparcia[31].


Dylematy przyszłości

Firmy energetyczne objęte sankcjami spotkały się z podwójnym problemem. Z jednej strony, potrzebują środków na bieżące funkcjonowanie (m.in. w związku z podjętymi już działaniami inwestycyjnymi lub spłatą zadłużenia), z drugiej – na realizację strategicznych inwestycji, które pozwolą na utrzymanie lub zwiększenie obecnych mocy wydobywczych.

Dla pierwszego z tych problemów dość szybko znaleziono rozwiązanie w zgromadzonych oszczędnościach. Kluczową kwestią będzie przejrzystość wydatkowania tych środków, ich odpłatność i zwrotność. Wszelkie inne, szczególne warunki udzielania wsparcia z FND mogą doprowadzić do jego znaczącego zmniejszenia.

Dla drugiego, bezpośrednie wsparcie finansowe ze strony państwa jest działaniem połowicznym. Strategicznym i nowym inwestycjom potrzebne są nowoczesne technologie. Obecnie trzeba ich szukać u dostawców, którzy nie zastosowali sankcji, a wybór w tej kwestii jest ograniczony[32]. Druga opcja, to inwestowanie we własne technologie. Podniesie to jednak kapitałochłonność projektów wobec wcześniej założonych parametrów i wskaźników opłacalności, a także kapitałochłonność całej rosyjskiej gospodarki. Projekty inwestycyjne mogą się więc znaleźć na drugim planie, szczególnie jeśli ograniczone środki będą wymagać restrykcyjnej selekcji przedsięwzięć do realizacji. Może się to z kolei odbić na przyszłym poziomie wydobycia.

Państwowe koncerny, których stan finansowy w wyniku zachodnich sankcji nie będzie zadowalający będą oczekiwać wsparcia ze strony swojego głównego właściciela. Szczególnie, że ich prezesi, jak np. Sieczin są silnie powiązani z obozem władzy. Wobec możliwego ograniczenia dochodów budżetowych, funkcjonujący FND zawsze będzie postrzegany jako skarbonka, którą można rozbić w każdej chwili. Dla części, chęć korzystania z tych środków nie będzie wynikiem faktycznej potrzeby, lecz zwyczajnej sprawiedliwości i równości w dostępie do FND. Przed władzami stoi więc odpowiedzialne i ważne zadanie efektywnego zainwestowania funduszy, tak by zlikwidować zagrożenia krótkoterminowe, a w długim okresie realnie przyczynić się do wzrostu dobrobytu.

[1]    Фонд национального благосостояния. Предназначение, Минфин России, za: http://www.minfin.ru/ru/nationalwealthfund/mission/.
[2]    Постановление  Правительства   Российской   Федерации от 07.06.2014 г. N 522 О внесении изменений в постановление Правительства Российской Федерации от 19 января 2008 г. N 18, za: http://ips.pravo.gov.ru/?docbody=&prevDoc=102119484&backlink=1&&nd=102356231.
[3]    А. Сухаревская, Т. Дзядко, Японцы испугались санкций в отношении «Роснефти», 13.08.2014, za: http://rbcdaily.ru/industry/562949992128548.
[4]    О. Мордюшенко, Китайские деньги не даются российским инвесторам, 17.10.2014, za: http://www.kommersant.ru/doc/2591089.
[5]    Индийская нефтегазовая госкорпорация отказывается от приобретения доли в „Ямал СПГ”, 29.09.2014, za: http://www.newsru.com/finance/29sep2014/yamallng.html.
[6]    О. Мордюшенко, op.cit.
[7]    "Новатэк" получил предварительное согласие на выделение денег из ФНБ и попросил еще больше, 17.10.2014, za: http://www.newsru.com/finance/17oct2014/novatekmoney.html; Дворкович: Компании нефтегазового сектора допустят к средствам ФНБ, 08.10.2014, za: http://1prime.ru/companies/20141008/793409032.html.
[8]    О. Мордюшенко, op.cit.
[9]    Минфин готов распечатать фонд национального благосостояния целиком и отдать деньги "Роснефти" Сечина, 13.09.2014, za: http://www.newsru.com/finance/13sep2014/siluanov.html.
[10]    Совокупный объем средств фонда, Минфин России, za: http://minfin.ru/ru/nationalwealthfund/statistics/volume/index.php?id_4=6412.
[11]    Część środków jest już zarezerwowana dla takich projektów jak: Centralna Obwodnica Moskwy (ЦКАД), modernizacja Kolei Transsyberyjskiej oraz BAM-u (projekt zgłoszony przez RAO RŻD), inteligentne sieci energetyczne, likwidacja nierówności w dostępie do usług cyfrowych. Wraz z innymi, które z dużym prawdopodobieństwem mogą liczyć na finansowanie, wyniosą one ponad 800 mld rubli. Zob.: Улюкаев назвал заявку "Роснефти" на ФНБ несоответствующей требованиям, 29.10.2014, za: http://www.interfax.ru/business/404530.
[12]    "Роснефть" вместе с иностранными партнерами минимизирует последствия санкций, 25.07.2014, za: http://www.interfax.ru/business/387802.
[13]    Г. Старинская, М. Товкайло, А. Рожков, Игорь Сечин просит о помощи из-за санкций, 14.08.2014, za: http://www.vedomosti.ru/companies/news/32110991/igor-sechin-prosit-deneg-iz-buduschego.
[14]    Г. Старинская, Улюкаев: сумма для поддержки «Роснефти» на порядок меньше 1,5 трлн рублей, 26.08.2014, za: http://www.vedomosti.ru/companies/news/32582501/ulyukaev-ne-schitaet-vozmozhnym-vydelenie-rosnefti-15-trln.
[15]    Дмитрий Медведев дал интервью газете «Ведомости» по случаю 15-летия издания, 08.09.2014, za: http://government.ru/news/14654/.
[16]    ExxonMobil свернула 9 из 10 проектов с «Роснефтью» из-за санкций, 30.09.2014, za: http://www.forbes.ru/news/269325-exxonmobil-svernula-9-iz-10-proektov-s-rosneftyu-iz-za-sanktsii
[17]    «Роснефть» обратилась в правительство с просьбой предоставить заем, а не ссуду, 27.06.2014, za: http://www.kommersant.ru/doc/2577600
[18]    „Роснефть” попросила более 2 трлн рублей из ФНБ, 22.10.2014, za: http://www.interfax.ru/business/403283.
[19]    Сечину не стыдно обращаться за средствами ФНБ, 29.10.2014, za: http://www.interfax.ru/business/404606.
[20]    Минэнерго одобрило заявку «Роснефти» на получение средств ФНБ, 22.10.2014, za: http://kommersant.ru/doc/2595162.
[21]    Минфин России: «Роснефть» просит выделить ей из Фонда национального благосостояния более 2 трлн рублей, 22.10.2014, za: http://kommersant.ru/doc/2595378.
[22]    Минфин России: решение о поддержке «Роснефти» из ФНБ будет отличаться от заявки компании, 24.10.2014, za: http://kommersant.ru/doc/2597198.
[23]    Минэкономразвития получило заявку «Роснефти» на выделение средств из ФНБ и рассмотрит ее в течение 20 дней, 22.10.2014, za: http://kommersant.ru/doc/2595276.
[24]    Алексей Улюкаев: заявка «Роснефти» на предоставление средств из ФНБ не соответствует требованиям, 29.10.2014, za: http://kommersant.ru/doc/2600463.
[25]    Улюкаев назвал…, op.cit.
[26]    О. Мордюшенко, op.cit.
[27]    М. Серов, «Ямал СПГ» получил право на деньги ФНБ, 17.10.2014, za: http://www.vedomosti.ru/companies/news/34864991/yamal-spg-pervyj-v-ocheredi.
[28]    Страдающему от санкций "Новатэку" помогут не только деньгами, 26.08.2014, za: http://www.newsru.com/finance/26sep2014/rugenerosity.html.
[29]    "Транснефть" отказалась претендовать на средства ФНБ, 08.10.2014, za: http://www.interfax.ru/business/400739
[30]    М. Киселева, «Лукойл» не будет просить помощи у государства, 22.09.2014, za: http://www.vedomosti.ru/companies/news/33685631/lukojl-spravitsya-sam.
[31]    М. Серов, op.cit.
[32]    Ministerstwo energetyki podaje, że import urządzeń dla tego sektora jest silnie zależny – całkowicie w przypadku złóż na szelfie kontynentalnym oraz LPG, a w przypadku wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej z zagranicy pochodzi ok. 24% urządzeń. Szeroko problem braku technologii przedstawiał również prezes Łukoilu na spotkaniu z Dmitrijem Miedwiediewem. Zob.: Дмитрий Медведев провёл встречу с представителями российских деловых кругов в рамках форума «Сочи-2014», 19.09.2014, za: http://government.ru/news/14857/.