Patrycja Szewczyk: Najbardziej oryginalny parlament w Europie

• brytyjski parlamentaryzm
• izba gmin
• izba lordów
• _pe24

Fenomen parlamentu brytyjskiego polega na tym, że jest to najstarsza taka instytucja i jednocześnie najbardziej konserwatywna w Europie. Tylko jedna izba jest wybierana w wyborach powszechnych, druga jest częściowo mianowana, częściowo dziedziczna.

Początki parlamentu brytyjskiego datuje się na XIII wiek. Jest to okres sprawowania władzy przez Henryka III, z dynastii Plantagenetów. Ze zgromadzenia wasali przy boku króla z czasem wykształca się parlament. W swoich początkach był reprezentacją stanów. W XIV wieku dokonuje się podział parlamentu na Izbę Lordów i Izbę Gmin. Z czasem władza monarchy jest coraz bardziej ograniczana przez kolejne akty prawne jak Petition of Rights (1628) Habeas Corpus Act (1688) - król traci prawa związane z ustawodawstwem, zagwarantowano wolność wyboru do parlamentu, słowa i debaty.

HOUSE OF COMMONS

Izba Gmin (House of Commons) jest jedyną wybieralną w głosowaniu powszechnym izbą (to także jedyna wybierana władza w Wielkiej Brytanii, poza władzami samorządowymi). Izba Gmin tradycyjnie była niższą izbą, ale obecnie ma znacznie większe uprawnienia niż Izba Lordów.

Kadencja izby nie jest dokładnie określona; na mocy ustawy z 1911r. nie może przekraczać pięciu lat (do przedłużenia jest potrzebna zgoda Izby Lordów). Kworum stanowi 40 deputowanych. Rozwiązanie parlamentu ogłasza monarcha, natomiast faktycznie jest to decyzja premiera, który jest liderem największej partii w parlamencie.

Czynne prawo wyborcze mają obywatele brytyjscy, oraz inni obywatele Brytyjskiej Wspólnoty Narodów i Republiki Irlandii zamieszkujący w Zjednoczonym Królestwie. Praw wyborczych są pozbawieni więźniowie, osoby umysłowo chore oraz parowie będący członkami Izby Lordów. Kobiety otrzymały prawa wyborcze w 1930r.

Bierne prawo wyborcze funkcjonuje od 21 roku życia; są jego pozbawieni bankruci, kler, sędziowie i urzędnicy cywilni. Wybory odbywają się zazwyczaj późną wiosną bądź wczesną jesienią, zawsze w czwartek.

Kandydaci mogą być zgłaszani przez partie lub sami się zgłaszać. Można głosować za pomocą pełnomocnika lub pocztą. Głosy liczone są metodą większościową, mandat zdobywa kandydat, który uzyskał najwięcej głosów w okręgu. Obywatele głosują bezpośrednio na kandydata, a nie na listę. Jest 646 okręgów wyborczych. Brytyjski system wyborczy jest prosty i przejrzysty. Aby dobrze działał, ważne jest, by w każdym okręgu zbliżona liczba deputowanych przypadała na 1 deputowanego.

Najważniejszym członkiem parlamentu jest "Spiker", który, zgodnie z tradycją, pełni swą funkcję do śmierci; jest członkiem partii, ale po wyborze staje się niezależny. Jego kompetencje są następujące: reprezentuje izbę, przewodniczy obradom, mianuje przewodniczących komisji stałych. Obowiązuje go bezstronność podczas sprawowania swojej funkcji. W przypadku patu podczas głosowania, głosuje po stronie partii rządzącej. Obecnie (2006) "spikerem" jest Hon Michael Martin.

Kolejnym ważnym członkiem parlamentu brytyjskiego jest Lord Przewodniczący Tajnej Rady. Jest on liderem większości w parlamencie (formalnie liderem jest premier). Do jego kompetencji należy kierowanie tokiem prac parlamentarnych oraz większością rządową. Członkowie partii zwycięskiej zasiadają w parlamencie w ławach rządowych, członkowie opozycji naprzeciwko. Opozycją kieruje przywódca opozycji; jest rzecznikiem opozycji i tworzy gabinet cieni (Shadow Cabinet).

W Izbie Gmin jest także funkcja "whipów", którzy czuwają nad dyscypliną partyjną, są pomocnikami techniczno-organizacyjnymi lidera. "Whip" partii rządzącej wchodzi w skład gabinetu. Jego główne zadanie to uzyskanie większości podczas głosowania.

Obecnie (2005/2006) w Izbie Gmin zasiada 11 ugrupowań politycznych, najwięcej głosów ma Labour Party - 353, konserwatyści mają196 mandatów, liberałowie - 62, inne partie mają pojedynczych deputowanych.

Szczególną rolę odgrywa bardzo rozbudowany system komisji. W Izbie Gmin występuje specyficzny rodzaj komisji: cała izba może być przekształcona w komisję dla dokładnego rozpatrzenia danej sprawy. Taka komisja jest najczęściej powoływana dla rozpatrzenia projektów o charakterze konstytucyjnym lub projektów związanych z finansami. Istnieją także stałe komisje: stała komisja drugiego czytania (zastępuje izbę przy drugim czytaniu) Wielka Komisja Szkocka, Walijska i Irlandii Płn; do spraw dotyczących tych krajów. Są też komisje wyspecjalizowane jako forma kontroli nad egzekutywą - komisje resortowe, badają wydatki polityki i administracji danego resortu, istnieją także komisje śledcze. Są w końcu komisje połączone obu izb oraz komisje ds. projektów prywatnych.

Główna funkcja Izby Gmin to stanowienie praw oraz kontrola nad rządem (odpowiedzialność polityczna rządu - votum nieufności).

Ciekawe są zasady dotyczące debaty w izbie: deputowani nie mogą odczytywać swych przemówień, nie mogą też dwa razy zabierać głosu na ten sam temat.

HOUSE OF LORDS

Skład i tryb wybierania członków Izby Lordów jest inny niż Izby Gmin. Izba Lordów ma typ arystokratyczny, izba ta miała charakter konserwatywny i miała hamować radykałów. Stąd do niedawna przeważali w niej członkowie partii konserwatywnej.

Choć początkowo ważniejsza w brytyjskim procesie legislacyjnym, obecnie izba ta ma mniejsze uprawnienia niż Izba Lordów.

W izbie występuje kilka typów członkowstwa. Członkami są lordowie duchowni (lords spirituals); do czasów reformacji stanowili oni większość w Izbie Lordów. Obecnie jest ich 26; są to biskupi i arcybiskupi Kościoła Anglikańskiego na zasadzie starszeństwa.

W izbie zasiadają także parowie świeccy. Do 1999r. największą część stanowili lordowie dziedziczni, było ich około 700. Akt prawny reformujący Izbę Lordów z 1999r. ograniczył członkowstwo parów dziedzicznych (hereditary peers) do 92 osób. Struktura wewnętrzna wśród parów dziedzicznych była hierarchiczna. Lordowie mieli pięć rang: książę, markiz, hrabia, wicehrabia i baron. Obecnie największą część izby stanowią parowie dożywotni (life peerages). Akt z 1958r. wprowadził możliwość mianowania przez królową, na wniosek premiera, parów, mianowanych dożywotnio (life peerages). Obecnie jest ich 730. Członkami są także lordowie prawa (law peers) wybierani wśród prawników. Jest ich 21. Kworum w izbie stanowią 3 osoby, średnia obecność ok. 300 osób. 

Lordowie podobnie jak członkowie Izby Gmin są zorganizowani w bloki partyjne. Z dwoma różnicami, nie reprezentują oni okręgów wyborczych i nie są członkami partii. Dość liczną grupę stanowią lordowie niezależni.

Najważniejszą postacią w izbie jest Lord Kanclerz (Lord Chancellor). Jest on przewodniczącym Izby, przewodzi jej obradom, jest członkiem gabinetu w randze ministra sprawiedliwości, jest przewodniczącym Sądu Najwyższego. Obecnie tę funkcję pełni Lord Falconer.

Inną ważną postacią jest Lord Strażnik Wielkiej Pieczęci, jest on członkiem rządu i jego rzecznikiem, reprezentuje egzekutywę.

Izba Lordów ma mniejsze uprawnienia niż Izba Gmin. Jej główne zadanie to legislacja. Wydaje zgodę na przedłużenie kadencji Izby Gmin, ma prawo weta zawieszającego, ma prawo inicjatywy ustawodawczej, opiniuje projekty ustaw, poprawia ustawodawstwo.
Izba pełni także funkcje sądownicze: jest najwyższym trybunałem apelacyjnym w sprawach cywilnych i karnych, działa on pod przewodnictwem Lorda Kanclerza. W 2008 r. izba utraci tę funkcję. Powstanie wtedy specjalny trybunał , który przejmie jej zadania.

W praktyce Izba Lordów pełni głównie funkcje opiniodawcze wobec projektów napływających z Izby Gmin; w sposób bardzo fachowy poprawia projekty ustaw. Izba Lordów nie zajmuje się ustawami związanymi z finansami i podatkami. Izba Lordów nie może odrzucać projektów budżetowych do pozostałych może wprowadzać poprawki.
Praca w izbie Lordów jest niepłatna. Izba ta pełni bardzo ważną funkcję przy poprawianiu projektów ustaw. Lordowie są bardzo dobrze wykształceni i mają duże doświadczenie, dostarczają niezależnych ekspertyz. Najstarszym członkiem izby Lordów jest obecnie Lord Renton, urodzony w 1908r. Średnia wieku lordów to obecnie 68 lat. Pierwszą kobietą, która zasiadła w Izbie Lordów jest Baronessa Wotton of Abinger (1958r.).

PRZYSZŁOŚĆ IZBY LORDÓW

Sprawa reformy Izby Lordów jest ciągle na wokandzie. Największe emocje wzbudza niedemokratyczny sposób wyboru jej członków. Po reformach z 1999r. kiedy to znacząco zmniejszoną liczbę parów dziedzicznych uprawnionych do zasiadania w Izbie, jej krytyka nieco osłabła. Poprzednio znaczną przewagę miała Partia Konserwatywna, co było nie do zaakceptowania dla innych partii. Wciąż pojawiają się propozycje wprowadzenia całkowitych bądź częściowych wyborów do drugiej izby brytyjskiego parlamentu. Plany reform przewidują także usunięcie ostatnich lordów dziedzicznych. Z drugiej strony niektórzy komentarzy doceniają fakt, iż większość lordów pełni swoje funkcje dożywotnio, gdyż nie są zależni od żadnej partii swojej przyszłej karierze, a to pozwala sprawować ich funkcje bardziej bezstronnie.