Bogumił Termiński: Międzynarodowe instrumenty ochrony praw pracowników migrujących

• globalizacja
• imigranci
• stosunki międzynarodowe

Migracje międzynarodowe oraz ich następstwa stanowią obecnie jedną z najbardziej znaczących kwestii o charakterze globalnym. Upadek systemu dwubiegunowego, a także ekonomiczne, społeczne oraz demograficzne procesy określane zbiorczo mianem globalizacji spowodowały bezprecedensowy w historii wzrost dynamiki migracji ekonomicznych.

Według szacunków Międzynarodowej Organizacji do spraw Migracji prawie dwieście milionów osób zamieszkuje poza krajem swego pochodzenia. Wraz z członkami rodzin liczba migrantów ekonomicznych szacowana jest w skali światowej w przedziale 70- 90 milionów osób. Równocześnie istotnie wzrosła liczba tak zwanych migrantów wewnętrznych w poszczególnych państwach.

Znaczący wzrost skali współczesnych migracji zarobkowych stanowi przedmiot coraz większej aktywności podejmowanej zarówno przez państwa jak również regionalne oraz uniwersalne organizacje międzynarodowe. Obserwować możemy także rosnące zainteresowanie organizacji pozarządowych oraz ośrodków ośrodków eksperckich tematyką ochrony praw pracowników migrujących. Organizacjami uniwersalnymi podejmującymi daleko idącą aktywność w dziedzinie ochrony praw migrantów są Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja Narodów Zjednoczonych a także Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji. Do międzyrządowych organizacji regionalnych podejmujących daleko idące działania w tej dziedzinie zaliczyć można Radę Europy oraz Unię Europejską. Wzmożone studia w przedmiocie migracji ekonomicznych podejmowane są w ostatnich latach także w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Niniejsza praca prezentuje obowiązujące współcześnie prawno-międzynarodowe instrumenty ochrony migrantów o charakterze uniwersalnym oraz regionalnym.

Międzynarodowa Organizacja Pracy

Pierwszy instrument międzynarodowy w całości odnoszący się do zagadnienia ochrony migrantów stanowiła przyjęta w czerwcu 1939 roku Konwencja nr 66 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca rekrutacji, pośrednictwa i warunków pracy pracowników migrujących.

Stanowi ona pierwszy wielostronny dokument międzynarodowy w którym użyte zostaje sformułowanie "pracownik migrujący" (ang. migrant worker). W przyjętych wcześniej dokumentach międzynarodowych (np. w części XIII Traktatu Wersalskiego) używane były określenia "pracownik zagraniczny" (ang. foreign worker, foreign employer), "cudzoziemiec" (alien) bądź "emigrant" (emmigrant). Następstwa drugiej wojny światowej oraz liczne spory w warstwie interpretacji dokumentu spowodowały, iż ostatecznie żadne państwo nie stało się jego sygnatariuszem. W 2000 roku dokonano ostatecznego wycofania konwencji z systemu przyjętych w ramach organizacji międzynarodowych standardów pracy.

Najstarszym obowiązującym do dnia dzisiejszego instrumentem ochrony migrantów przyjętym w ramach MOP jest Konwencja nr 97 dotycząca pracowników migrujących (zrewidowana). Jej treść została uzupełniona postanowieniami Zalecenia nr 86 dotyczącego pracowników migrujących (zrewidowanego). Z uwagi na swą zawartość merytoryczną konwencja uznawana jest za najistotniejszy z przyjętych w ramach MOP dokumentów dotyczących międzynarodowej ochrony migrantów. Zgodnie ze stanem z 2008 roku konwencja została ratyfikowana przez 47 państw. Czyni to z niej najbardziej uniwersalny instrument międzynarodowej ochrony pracowników migrujących.

W 1955 roku przyjęto w ramach organizacji Zalecenie nr 100 dotyczące ochrony pracowników migrujących w krajach i na terytoriach rozwijających się. Proces dekolonizacji oraz dynamiczny rozwój gospodarki światowej na początku lat siedemdziesiątych XX wieku spowodował, iż podjęto prace nad kolejnym dokumentem międzynarodowym dotyczącym ochrony migrantów.

Konwencja nr 143 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca migracji w niewłaściwych warunkach oraz popierania równości szans i traktowania pracowników migrujących została przyjęta na sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy 24 czerwca 1975 roku. Wejście w życie konwencji nastąpiło 9 grudnia 1978 roku. Rozszerza ona i uszczegóławia zapisy przyjęte w dokumencie z 1949 roku. Szczególnie istotne znaczenie mają postanowienia konwencji odnoszące się do kwestii nielegalnych i nieregularnych migracji a także nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców. W chwili obecnej 23 państwa są stroną konwencji nr 143 MOP.

Przyjęte w ramach organizacji międzynarodowe instrumenty ochrony migrantów bywają często krytykowane z uwagi na mało efektywne mechanizmy ich implementacji. Nie odzwierciedlają one także regionalnej specyfiki procesu migracji ekonomicznych w poszczególnych regionach świata. Niska "elastyczność" postanowień konwencji oraz ich nikły stopień dostosowania do wymogów współczesności powoduje, iż brak im właściwego dla wielu innych uniwersalnych instrumentów międzynarodowej ochrony praw człowieka globalnego oddziaływania.

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Już na mocy zawartego w 1947 roku porozumienia ONZ miała podejmować działania zmierzające do zapewnienia właściwej ochrony pracownikom podejmującym zatrudnienie poza krajem swego pochodzenia. Prace nad powstaniem międzynarodowej konwencji dotyczącej ochrony praw migrantów rozpoczęły sie w 1972 roku. W 1977 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję o konieczności równego traktowania pracowników migrujących. W dwa lata później powołano do życia grupę roboczą mającą podjąć pracę na tekstem dokumentu. Rezultatem jej aktywności było przyjęcie w 1990 roku tekstu Międzynarodowej Konwencji dotyczącej ochrony praw pracowników migrujących i członków ich rodzin. W skład dokumentu wchodzą 93 artykuły ujęte w dziewięć części. Przyjęty dokument z uwagi na stopień szczegółowości stanowi instrument w najpełniejszy sposób odnoszący się do przysługujących migrantom praw. Wejście w życie konwencji nastąpiło 1 lipca 2003 roku. Obecnie jej sygnatariuszami jest 37 państw.

W celu monitorowania implementacji postanowień konwencji powołano Komitet do spraw Pracowników Migrujących. Jego pierwsza sesja odbyła się w marcu 2004 roku. Działalność ONZ dotycząca ochrony praw migrantów nabrała praktycznego wymiaru także w wyniku ustanowienia w 1999 roku urzędu Specjalnego Sprawozdawcy do spraw praw migrantów. Aktywność organizacji w dziedzinie ochrony migrantów podejmowana jest również przy okazji działań zmierzających do kodyfikacji innych obszarów prawa międzynarodowego. W 2003 roku przyjęto Protokół przeciwko przemytowi migrantów drogą lądową, morską i powietrzną, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych Przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.{mospagebreak}

Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji

Zagadnienie społeczno- ekonomicznych następstw ruchów migracyjnych stanowi jeden z wiodących obszarów aktywności powołanej w 1951 roku Międzynarodowej Organizacji do spraw Migracji. Zrzeszająca 125 państw (oraz 16 obserwatorów) ogranizacja stanowi najważniejszą uniwersalną instytucję międzyrządową zajmującą się problematyką ruchów ludnościowych na świecie. Migracje zarobkowe zostały uznane za jeden z najważniejszych obszarów działalności organizacji.

Międzynarodowa Organizacja do spraw Migracji podejmuje szeroką współpracę z innymi organizacjami międzyrządowymi (zwłaszcza instytucjami systemu Narodów Zjednoczonych). Sieć biur organizacji na wszystkich kontynentach świadczy pomoc władzom państwowym w zakresie pomocy migrantom, zwalczania handlu ludźmi a także przeciwdziałania migracji nielegalnej. Biura organizacji świadczą także migrantom rozwiniętą pomoc o charakterze socjalnym. Służąc wsparciem osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej oraz monitorując poziom zdrowotności migrantów organizacja wspomaga władze państwowe w wykonywaniu przysługujacych im zadań.

Rada Europy i Unia Europejska

Prace zmierzające do zagwarantowania migrantom właściwej ochrony prawnej od wielu lat należą do istotnych płaszczyzn działalności Rady Europy. Przyjęta w 1961 roku Europejska Karta Społeczna w wielu kwestiach odnosi się do praw przysługujących osobom podejmujacym pracę poza krajem pochodzenia. Szczególne znaczenie ma w tym miejscu artykuł 18 dokumentu. Stanowi on o ochronie praw pracowników na terytorium państw- stron dokumentu. Obserwowany w Europie od początku lat siedemdziesiątych wzrost dynamiki migracji spowodował podjęcie w ramach organizacji prac zmierzających do przyjęcia konwencji regulującej omawiane zagadnienie. Podjęte prace doprowadziły do przyjęcia 24 listopada 1977 roku Europejskiej Konwencji o statusie prawnym pracowników migrujących. Za pracownika migrującego konwencja uznała "obywatela Umawiającej się Strony, któremu inna Umawiająca się Strona zezwoliła na pobyt na jej terytorium w celu podjęcia tam pracy najemnej" (por. art. 1 Konwencji). Kownencja weszła w życie w maju 1983 roku po złożeniu wymaganej liczby pięciu ratyfikacji.

Prawo Wspólnoty Europejskiej gwarantuje szereg uprawnień osobom podejmującym pracę poza krajem swego zamieszkania. Rozgraniczyć jednak należy sytuację obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej (pracownicy wewnętrzni) od sytuacji zatrudnionych z poza państw- członków UE. W odniesieniu do obywateli państw Unii zakazana jest wszelkiego rodzaju dyskryminacja ze względu na przynależność państwową. Europejskie Prawo Pracy reguluje kwestie związane z wykonywaniem zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub stosunku pracy. Możliwość podjęcia pracy poza krajem zamieszkania stanowi fundamentalne prawo każdego obywatela państwa Unii Europejskiej.

Prawo swobodnego przepływu osób na terytorium Unii Europejskiej wiązać należy ze: swobodą poruszania się w ramach państw UE, możliwością poszukiwania legalnego zatrudnienia w ramach UE, swobodą pobytu w państwach członkowskich UE w celu wykonywania zatrudnienia, możliwością pobytu w państwach członkowskich UE po ustaniu stosunku pracy.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

Pogłębiona analiza aktualnych trendów migracyjnych prowadzona jest także w ramach struktur OECD. Wydawane przez organizację raporty ( International Migration Outlook 2004- 2007) zwracają uwagę na stale wzrastającą dynamikę ruchów migracyjnych na obszar państw członkowskich. Tylko w latach 2004- 2005 liczba imigrantów osiedlających się na terytorium państw- stron organizacji wzrosła o ponad 10 procent. Wydawane przez OECD raporty zwracają uwagę na korzyści wynikające z migracji międzynarodowych w warunkach globalizującego się świata. Wydaje się jednak, iż wraz z zapoczątkowanym w połowie 2007 roku światowym kryzysem sektora finansowego tendencja postępującej dynamiki migracji międzynarodowych może ulec lekkiej stagnacji, przynajmniej w odniesieniu do terytoriów niektórych członków organizacji.

Bibliografia:

1. Boeles Pieter, Fair immigration proceedings in Europe, Martinus Nijhoff Publishers, Hague, 1997

2. Bogusz Barbara, Cholewinski Ryszard, Cygan Adam, Irregular Migration and Human Rights: Theoretical, European and International Perspectives, Martinus Nijhoff Publishers, Hague, 2004

3. Dale Gareth, Cole Mike, The European Union and Migrant Labour, Berg Publishers, Oxford, 1999

4. Human Rights. A Compilation of International Instruments, Office of the United Nations High Comissioner for Human Rights, New York- Geneva, 2005

5. International Migration Outlook: SOPEMI - 2007 Edition, OECD Publishing, Paris, 2007

6. Labour migration. Trends, Challenges and Policy Responses in Countries of Origin, International

Organization for Migration, IOM, Geneva, 2004

7. Migrant Workers, International Labour Conference, 87^th Session, International Labour Office,

Geneva, 1999

8. Problemes de population et objectifs de developpement, Nations Unies, New York, 2006

9. Provost Rene, International Human Rights and Humanitarian Law, Cambridge University Press,

Cambridge, 2002