Instytucje UE. Zmiany według Traktatu konstytucyjnego
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy zawiera istotne zmiany działania podstawowych instytucji unijnych. W niniejszej części raportu skoncentruję się na najważniejszych instytucjach Unii, tj. Komisji Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej, Parlamencie Europejskim i Europejskim Trybunale Sprawiedliwości. W pierwszej kolejności naszkicuję dotychczasowy kształt i działanie instytucji unijnych. Następnie przedstawię najistotniejsze zmiany proponowane w Traktacie. W drugiej części używam trybu oznajmującego, mimo że Traktat nie wszedł w życie. Czytelnik zdaje sobie oczywiście sprawę, że w razie odrzucenia Traktatu, postanowienia te nie będą obowiązywać.
Część pierwsza: dotychczasowy kształt i działanie instytucji.
1.1 Komisja Europejska
Składa się z 25 komisarzy, po jednym z każdego kraju członkowskiego, mianowanych w specjalny sposób przez rządy państw Unii. Najpierw uzgadniania jest osoba przewodniczącego Komisji, następnie na podstawie jego propozycji mianowani są pozostali komisarze. Tak ustalony skład musi jeszcze zatwierdzić Parlament Europejski. Każdemu z Komisarzy otrzymuje inny obszar działania. Kadencja Komisji jest pięcioletnia. Siedzibą Komisji jest Bruksela.
Komisja stanowi w założeniu organ ponadnarodowy, a komisarze mają za zadanie pilnować interesu całej Unii. Komisja reprezentuje Unię w stosunkach zagranicznych, wykonuje czynności przewidziane w Traktatach oraz rozporządzenia Rady Europejskiej. Jest jedyną instytucją unijną posiadającą inicjatywę ustawodawczą, wydaje też akty wykonawcze na podstawie zarządzeń Rady.
1.2 Rada Unii Europejskiej
Tak jak Komisja jest ciałem ponadnarodowym, Rada jest ciałem reprezentującym poszczególne państwa Unii. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich z różnego szczebla. Rada zbiera się w różnym składzie zależnie od omawianych kwestii (ministrowie spraw zagranicznych, ministrowie gospodarki itd.) Rada Unii Europejskiej tworzy prawo europejskie, poprzez swoje rozporządzenia i dyrektywy, oraz ustala budżet Unii, definiuje też i koordynuje polityki unijne.
1.3 Parlament Europejski
Jest jedynym ciałem Unii bezpośrednio wybieranym przez jej obywateli. Składa się z 626 eurodeputowanych wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich, przeprowadzanych oddzielnie przez poszczególne państwa. Kadencja parlamentu jest pięcioletnia. Jego posiedzenia plenarne odbywają się w Strasburgu, stałe biuro mieści się w Luksemburgu, a większość pracy eurodeputowani wykonują w Brukseli, gdzie obradują w komitetach i uzgadniają prace z Komisją i Radą.
Parlament nie jest ciałem ustawodawczym. Zajmuje się opiniowaniem i zatwierdzaniem większości postanowień Komisji. Przy uchwalaniu budżetu Parlament ma ostateczny głos dotyczący około polowy wydatków Wspólnoty. Musi zaakceptować skład nowopowołanej Komisji i przesłuchuje kandydatów na komisarzy. Obecnie większość unijnego prawa, powstaje w procedurze współdecydowania, a więc musi być zatwierdzone zarówno przez Radę jak i Parlament. Niektóre ważne postanowienia automatycznie wymagają zgody Parlamentu, np. Przystąpienie nowych państw.
1.4 Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Składa się z 25 sędziów z wszystkich państw Unii, powoływanych na sześcioletnią kadencję przez Radę. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg.
Jego zadaniem jest rozstrzyganie sporów dotyczących traktatów unijnych i prawa unijnego, a jego postanowienia są wiążące dla instytucji i państw UE. Państwa mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności przed Trybunałem, na przykład za nieprawidłowe wprowadzanie prawa unijnego do prawa krajowego lub za złamanie postanowień zawattych w traktatach. Od roku 1989 Trybunał rozpatruje również skargi obywateli Unii na instytucje unijne lub na prawo europejskie.
Część druga: postanowienia Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy
2.1 Komisja Europejska
Według postanowień Traktatu, skład Komisji będzie ustalany według zasady "jedno państwo-jeden komisarz" do momentu przystąpienia do Unii 27 państwa. Wówczas liczba komisarzy będzie mniejsza niż liczba państw członkowskich. Wybór komisarzy będzie przeprowadzany na podstawie "równej rotacji". Poczynając od 2014r., liczba komisarzy zostanie zmniejszona do dwóch trzecich liczby państw członkowskich. Zmniejszenie składu Komisji ma zagwarantować zachowanie kolegialnego trybu pacy Komisji. Rola Przewodniczącego Komisji zostaje wzmocniona, posiada on m.in. możliwość wszczęcia procedury dymisjonowania Komisarzy.
2.2 Rada Europejska
Traktat czyni z Rady Europejskiej oddzielną instytucję. Powołuje także stałego przewodniczącego Rady Europejskiej. Przewodniczący będzie wybierany większością kwalifikowaną przez Radę Europejską na dwa i pół roku, z jedną możliwością reelekcji. Przewodniczący ma zarządzać pracami Rady Europejskiej i, wraz z ministrem spraw zagranicznych Unii (patrz niżej) reprezentować Unię na zewnątrz.
2.3 Rada Unii Europejskiej
Konstytucja zmienia jej nazwę na "Radę Ministrów" i likwiduje obecny semestralny system przewodniczenia. Przewodniczenie miało by się odbywać zespołowo, po trzy państwa na okres osiemnastu miesięcy. Powołana zostaje Rada "spraw głównych", która ma czuwać nad jednolitością pracy innych wcieleń Rady Europejskiej. Oficjalnie zostaje też powołana Rada Spraw Zagranicznych, której przewodniczący stawałby się automatycznie ministrem spraw zagranicznych Unii. Rada Spraw Zagranicznych wybiera go większością kwalifikowaną, a następnie musi on uzyska aprobatę przewodniczącego Komisji Europejskiej. Minister spraw zagranicznych staje się automatycznie wiceprzewodniczącym Komisji (co nakazuje mu poddanie się procedurze aprobaty przez Parlament Unii).
2.4 Parlament Europejski
Projekt konstytucji rozszerza zakres spraw, w których Parlament decyduje wraz z Radą o prawie europejskim. Jego uprawnienia ustawodawcze rozszerzają się na około 34 nowe obszary, m.in. Rynek wewnętrzny oraz sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne. Parlament współdecydowałby w około 95% przypadków, w porównaniu z 75% dzisiaj.
Parlament uzyskuje równe prawa w uchwalaniu budżetu Unii, Rada zostaje więc pozbawiona prawa ostatecznego decydowania o niektórych kategoriach wydatków.
Parlament Europejski wybiera przewodniczącego Komisji, zaproponowanego przez Radę na podstawie wyników wyborów europejskich. Przez wyborami w 2009r. Rada Europejska musi rozdzielić liczbę mandatów w Parlamencie między poszczególne państwa. Maksymalnie Parlament ma składać się z 750 eurodeputowanych, przy czym każdy kraj członkowski może mieć od sześciu do 96 przedstawicieli.
2.5 Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Jego kompetencje zostają rozszerzone w obszarach wolności, bezpieczeństwa, sprawiedliwości i niektórych aspektów polityki zagranicznej Unii. Traktat wprowadza też podział na Trybunał Sprawiedliwości, Sąd (dawniej Sąd Pierwszej Instancji) i Sądy Wyspecjalizowane (np. do spraw pracowniczych). Z założenia TS miałby rozstrzygać sprawy zgłaszane przez państwa członkowskie i instytucje Unii, natomiast Sąd zajmowałby się sprawami jednostek.
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
