18 maj 2008

Historia

Międzynarodowy Fundusz Walutowy został założony podczas konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych United Nations Monetary and Financial Conference, która odbyła się w dniach 01-22.07.1944 r. w Bretton Woods w Stanach Zjednoczonych. Również wtedy powołano Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, powszechnie znany jako Bank Światowy (World Bank). Formalnie MFW powstał jednak dopiero rok później, kiedy to 27.12.1945 r. 29 państw-założycieli podpisało tzw. warunki porozumienia (Articles of Agreement) [1]. Cele statutowe Funduszu, uzgodnione jeszcze w 1944 r., do dzisiaj nie uległy zmianie. Pierwsze posiedzenie Rady Gubernatorów MFW odbyło się w marcu 1946 r. w Savannah w USA. Podjęto tam decyzję o ulokowaniu siedziby organizacji w Waszyngtonie oraz wybrano pierwszy Komitet Wykonawczy.

Członkowie

Aktualnie do MFW należy 185 państw – ostatnie z nich, Czarnogóra, wstąpiło do organizacji w dniu 18.01.2007 r. Członkami Funduszu są niemal wszystkie kraje ONZ – wyjątek stanowią jedynie Kuba, Korea Północna, Andora, Monako, Lichtenstein, Tuvalu oraz Nauru.
Polska była jednym z członków-założycieli MFW. Opuściła go jednak 14.03.1950 r., ulegając tym samym presji Związku Radzieckiego. Ponownie przystąpiła do organizacji 12.06.1986 r.

Organy

Na czele MFW stoi Dyrektor Generalny (Managing Director), którego kadencja trwa 5 lat. Do tej pory urząd sprawowało 10 osób. Tradycyjnie na to stanowisko wybierany jest Europejczyk. Aktualnie funkcję Dyrektora Generalnego pełni Francuz Dominique Strauss- Kahn, który rozpoczął swoją kadencję 01.11.2007 r. Jego zastępcą jest John Lipsky.

Głównym organem decyzyjnym Funduszu jest Rada Gubernatorów (Board of Governors), składająca się z Gubernatorów oraz ich zastępców (z każdego kraju po dwie osoby). Są nimi zwykle ministrowie finansów lub prezesi banków centralnych poszczególnych krajów. Posiedzenia Rady odbywają się na ogół raz do roku w Waszyngtonie. Przedmiotem obrad jest aktualna sytuacja w gospodarce światowej. Do kompetencji Rady Gubernatorów należą przede wszystkim bieżące sprawy członkowskie i budżetowe, zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności MFW i zmian statutu organizacji, zawieranie umów z innymi organizacjami, wybieranie Rady Wykonawczej oraz decyzja o likwidacji MFW.

Rada Gubernatorów posiada dwa organy doradcze. Badaniem sytuacji finansowej zajmuje się Międzynarodowy Komitet Monetarny i Finansowy Rady Gubernatorów (dawny Komitet Tymczasowy), składający się z 24 członków Rady Gubernatorów w randze ministrów. Drugim ciałem doradczym jest Komitet Rozwoju liczący 24 członków (ministrów finansów lub urzędników w randze ministra). Doradza on w zakresie transferu zasobów do krajów rozwijających się.

Organem wykonawczym MFW jest Rada Wykonawcza (Rada Administracyjna; Executive Board). W jej skład wchodzi 24 Dyrektorów Wykonawczych oraz ich zastępców, a także Dyrektor Generalny MFW, będący jednocześnie szefem Rady. Sześciu dyrektorów z krajów wpłacających najwyższe stawki posiada status dyrektorów stałych. Osiemnastu kolejnych jest wybieranych na dwuletnią kadencję. Zajmują się oni codziennymi sprawami Funduszu, m.in. decydowaniem o polityce kredytowej MFW oraz nadzorowaniem wykonywania umów kredytowych. Rada spotyka się zwykle kilka razy w tygodniu.

W MFW funkcjonuje również wiele Departamentów – regionalnych (Afryki, Azji i Pacyfiku, Europy, Środkowego Wschodu i Azji Centralnej oraz Półkuli Zachodniej) oraz funkcjonalnych i usług specjalnych (finansowy, finansów publicznych, Instytut MFW, prawny, walutowy, opracowania i analizy, badań, statystyki i skarbu).

Cele i zadania MFW

Główne cele Funduszu określone są w warunkach porozumienia (Articles of Agreement) [2]:

• Promowanie międzynarodowej współpracy;
• Ułatwianie ekspansji i zrównoważonego rozwoju handlu międzynarodowego
• Wspomaganie stabilizacji kursów
• Wspieranie tworzenia wielostronnego systemu płatności;
• Udostępnianie swoich zasobów krajom członkowskim mającym trudności z bilansem płatniczym;
• Skracanie okresu i zmniejszanie stopnia nierównowagi w bilansach płatniczych krajów członkowskich.

Wyżej wymienione cele mają być osiągnięte poprzez realizację następujących zadań:

• Propagowanie wzrostu i stabilności gospodarczej poprzez sprawowanie nadzoru oraz udostępnianie wsparcia technicznego;
• Pomoc w przezwyciężaniu trudności z bilansem płatniczym poprzez udzielanie pomocy finansowej;
• Redukcja ubóstwa na świecie, zarówno samodzielnie jak i we współpracy z Bankiem Światowym.

Działalność MFW

Według MFW większość problemów ekonomicznych na świecie wynika z nierównowag w bilansach płatniczych, które mogą nawet prowadzić do kryzysów gospodarczych. Dzieje się tak, kiedy waluta danego kraju szybko deprecjonuje, sprawiając, że towary i kapitał zagraniczny stają się coraz droższe, co z kolei może prowadzić do zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki. Problemy te mogą rozprzestrzenić się także na inne kraje. Z tego powodu MFW pomaga osiągać stabilność poprzez różnego rodzaju programy korygujące (Structural Adjustments Policies) oraz pożyczki.

MFW wspomaga kraje członkowskie we wdrażaniu reform oraz programów dostosowawczych, które mają przywrócić dobre warunki do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wzrostu zatrudnienia oraz zwiększenia inwestycji. Wprowadzane programy różnią się w zależności od specyfiki danego państwa, przyczyn problemów oraz wielu innych czynników. Aby otrzymać pożyczkę rząd danego kraju musi zgodzić się na wprowadzenie reform i zobowiązać się do nadzorowania ich przebiegu. Ma to na celu zapewnienie, że środki otrzymane z MFW zostaną wykorzystane na rozwiązanie problemów z nierównowagą w bilansie płatniczym. Fundusz zakłada, że po zwalczeniu tych problemów i powrocie do gospodarczej i finansowej stabilności państwo będzie w stanie zwrócić pożyczone środki, które następnie zostaną udostępnione kolejnym członków organizacji.

W ramach MFW funkcjonuje program Redukcji ubóstwa i wspierania rozwoju (Poverty reduction and growth facility). Jest to niskooprocentowany kredyt dla krajów ubogich. Aktualnie jest on dostępny dla 78 krajów. Oprocentowanie wynosi 0,5 %. Spłaty zadłużenia następują co pół roku, przy czym rozpoczynają się w 5,5 roku, a kończą w 10 lat po otrzymaniu środków przez państwo.

Kredyty MFW są bardzo atrakcyjne dla krajów członkowskich. Nie tylko są niskooprocentowane, ale również (w przypadku krajów rozwijających się) są często jedynym dostępnym źródłem kapitału dla danego kraju. Według stanu na koniec marca 2008 MFW posiada aktualnie środki w wysokości 209,5 mld USD, które mogą być przeznaczone na udzielenie kredytów.

MFW stara się także promować stabilność gospodarki, zmniejszenie podatności na kryzysy oraz zrównoważony wzrost. Dokonuje także analizy bieżącej sytuacji światowej gospodarki oraz zachęca do zacieśniania współpracy między krajami członkowskimi. Fundusz zapewnia także pomoc techniczną, polegającą na doradztwie oraz organizacji różnego rodzaju szkoleń w zakresie prowadzenia polityki fiskalnej, monetarnej oraz walutowej, systemu prawnego, statystyk gospodarczych czy prowadzenia nadzoru nad systemem finansowym.

Współpraca z innymi instytucjami

MFW współpracuje z wieloma instytucjami finansowymi na całym świecie, m.in. z Bankiem Światowym, regionalnymi bankami rozwoju [3], Światową Organizacją Handlu (World Trade Organization) oraz agendami ONZ. Organizacje te uczestniczą we wspólnych pracach nad różnymi projektami, wymieniają się informacjami, rezultatami badań oraz danymi statystycznymi, a także współpracują przy tworzeniu międzynarodowych standardów.

MFW jest także członkiem Forum Stabilności Finansowej (Financial Stability Forum). Do FSF należą władze gospodarcze i monetarne danego kraju (banki centralne, nadzór finansowy, departamenty skarbu) oraz międzynarodowe instytucje finansowe, m.in. MFW, Bank Światowy, Bank Rozrachunków Międzynarodowych (Bank for International Settlements). Forum zajmuje się przede wszystkim promowaniem stabilności finansowej, usprawnianiem działania rynku oraz redukcją ryzyka wynikającego z działania systemu finansowego.

Źródła finansowania działalności MFW

W MFW większość środków przeznaczanych na pożyczki pochodzi od krajów członkowskich (przede wszystkim ze składek), a także z oddzielnych funduszy. Każdy kraj członkowski ma przypisaną określoną składkę – kwotę udziałową, opartą na relatywnej wielkości gospodarki kraju. Składki są poddawane weryfikacji co pięć lat. Aktualnie suma kwot udziałowych wynosi 217,4 SDR [4] (ok. 358 mld USD, stan na koniec marca 2008).

Aktualne zasoby złota MFW mają wartość ok. 103 mld USD, co czyni organizację trzecim największym posiadaczem złota na świecie. Fundusz ma ograniczoną możliwość wykorzystywania złota – może je sprzedawać lub akceptować jako środek zapłaty (przy zgodzie 85 % głosów), nie może jednak angażować się w żadne transakcje z nim związane.

Special Drawing Rights

Aby wspomóc stabilizację międzynarodowego systemu walutowego w 1969 r. MFW utworzył jednostkę rozrachunkową o charakterze bezgotówkowym, zwaną SDR (Special Drawing Rights, Specjalne Prawa Ciągnienia). Początkowo jedna jednostka SDR była zdefiniowana jako 0.888671 grama czystego złota. Po rozpadzie systemu Bretton Woods postanowiono oprzeć wartość SDR na koszyku najważniejszych walut świata – euro, jena, funta oraz dolara amerykańskiego. Skład koszyka jest poddawany weryfikacji co pięć lat, aby upewnić się, że znajdują się w nim waluty mające aktualnie największą wagę w wymianie międzynarodowej. Aktualnie SDR pełni rolę międzynarodowej jednostki rozrachunkowej oraz porównawczej.
 
Krytyka działalności MFW

Działalność MFW budzi wiele kontrowersji. Organizacji zarzuca się, że niemal zawsze trzyma się sztywnych schematów- niezależnie od sytuacji, oraz że narzuca państwom wdrażanie programów, które nie tylko nie działają, ale często wręcz hamują rozwój gospodarczy, przez co przyczyniają się do pogłębienia ubóstwa oraz nierównowag w gospodarce. Równocześnie krytycy podkreślają brak wpływu Funduszu na decyzje i działania przywódców gospodarczych najbogatszych i najlepiej rozwiniętych krajów. Kolejną kontrowersją dotyczącą działalności MFW jest jego opinia jako organizacji generalnie nie przywiązującej wagi do takich problemów jak demokracja, prawa pracownicze czy prawa człowieka. Krytycy utrzymują, że w czasach „zimnej wojny” MFW wspierał przyjazne Amerykanom i Europejczykom dyktatury militarne. Przykłady dyktatur otrzymujących pomoc z Funduszu to m.in. Argentyna (1976-83), Chile (1974- 89), Zair/ Kongo (1965-97), Kenia (1979-2002).

Jedną z największych grup krytykujących MFW są antyglobaliści. Nie precyzują oni w sposób konkretny swoich zastrzeżeń co do działalności instytucji. Często jednak podczas konferencji organizowanych przez MFW organizują głośne protesty, które niejednokrotnie przekształcały się w agresywne demonstracje. 

Jednak coraz częściej do krytyki MFW przyłącza się także środowisko ekonomistów, w tym m.in. Joseph Stiglitz – profesor Columbia University, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii z 2001 r., były główny ekonomista Banku Światowego. Główne zarzuty, jakie Stiglitz przedstawia wobec MFW, to wymuszanie na poszczególnych państwach liberalizacji rynków finansowych, nadmiernej dyscypliny budżetowej i nacisku na utrzymywanie niskiej inflacji, nieprzejrzystość i brak demokratycznych procedur w procesie podejmowania decyzji oraz niedopuszczenie do procesu decyzyjnego państw potrzebujących pomocy. Stiglitz podkreśla także, że najlepiej rozwijają się kraje, które przeciwstawiły się naciskom MFW (Malezja, Chiny, Indie), a te, które ślepo go słuchały, zostały doprowadzone do katastrofy gospodarczej (np. Indonezja czy Argentyna) [5].

Podsumowanie

Krytycy przypominają, że MFW nie udało się zapobiec wielu kryzysom – chociażby w Meksyku, Azji czy Argentynie. Coraz głośniej mówi się także o konieczności wprowadzenia licznych reform w działalności Funduszu. Jednak mimo istniejących kontrowersji należy pamiętać, że MFW pełni główną rolę w utrzymywaniu stabilności gospodarki światowej. Wiele osób zaznacza także, że to właśnie stabilność gospodarki prowadzi do demokracji. W dzisiejszej gospodarce niezbędne jest istnienie instytucji finansowej, która umożliwiałaby wielopłaszczyznową współpracę między państwami oraz oferowałaby pomoc w rozwiązywaniu nagłych kryzysów.

Aneks

Lista Dyrektorów Zarządzających:

06.05.1946- 05.05.1951 Camille Gutt, Belgia
03.08.1951- 03.10.1956 Ivar Rooth, Szwecja
21.11.1956- 05.05.1963 Per Jacobsson, Szwecja
01.09.1963- 31.08.1973 Pierre- Paul Schweitzer, Francja
01.09.1973- 16.06.1978 Johannes Witteveen, Holandia
17.06.1978- 15.01.1987 Jacques de Larosiere, Francja
16.01.1987- 14.02.2000 Michel Camdessus, Francja
01.05.2000- 04.03.2004 Horst Köhler, Niemcy
07.06.2004- 31.10.2007 Rodrigo Rato, Hiszpania
od 01.11.2007 Dominique Strauss- Kahn, Francja

Pełna lista członków MFW:

Afganistan, Albania, Algieria, Angola, Antigua i Barbuda, Arabia Saudyjska, Argentyna, Armenia, Australia, Austria, Azerbejdżan, Bahamy, Bahrajn, Bangladesz, Barbados, Belgia, Belize, Benin, Bhutan, Białoruś, Birma, Boliwia, Bośnia i Hercegowina, Botswana, Brazylia, Brunei, Bułgaria, Burkina Faso, Burundi, Chile, Chiny, Chorwacja, Cypr, Czad, Czarnogóra, Czechy, Dania, Demokratyczna Republika Konga, Dominika, Dominikana, Dżibuti, Egipt, Ekwador, Erytrea, Estonia, Etiopia, Fidżi, Filipiny, Finlandia, Francja, Gabon, Gambia, Ghana, Grecja, Grenada, Gruzja, Gujana, Gwatemala, Gwinea, Gwinea Bissau, Gwinea Równikowa, Haiti, Hiszpania, Holandia, Honduras, Indie, Indonezja, Irak, Iran, Irlandia, Islandia, Izrael, Jamajka, Japonia, Jemen, Jordania, Kambodża, Kamerun, Kanada, Katar, Kazachstan, Kenia, Kirgistan, Kiribati, Kolumbia, Komory, Kongo, Korea Południowa, Kostaryka, Kuwejt, Laos, Lesotho, Liban, Liberia, Libia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Macedonia, Madagaskar, Malawi, Malediwy, Malezja, Mali, Malta, Maroko, Mauretania, Mauritius, Meksyk, Mikronezja, Mołdawia, Mongolia, Mozambik, Namibia, Nepal, Niemcy, Niger, Nigeria, Nikaragua, Norwegia, Nowa Zelandia, Oman, Pakistan, Palau, Panama, Papua-Nowa Gwinea, Paragwaj, Peru, Polska, Portugalia, Republika Południowej Afryki, Republika Środkowoafrykańska, Republika Zielonego Przylądka, Rosja, Rwanda, Rumunia, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Salwador, Samoa, San Marino, Senegal, Serbia, Seszele, Sierra Leone, Singapur, Słowacja, Słowenia, Somalia, Sri Lanka, Stany Zjednoczone, Suazi, Sudan, Surinam, Syria, Szwajcaria, Szwecja, Tadżykistan, Tajlandia, Tanzania, Timor Wschodni, Togo, Tonga, Trynidad i Tobago, Tunezja, Turcja, Turkmenistan, Uganda, Ukraina, Urugwaj, Uzbekistan, Vanuatu, Wenezuela, Węgry, Wielka Brytania, Wietnam, Włochy, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Marshalla, Wyspy Salomona, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Zambia, Zimbabwe, Zjednoczone Emiraty Arabskie

 

Przypisy

[1] Warunki porozumienia uznawane są za statut MFW:  http://www.imf.org/external/pubs/ft/aa/.
[2] International Monetarny Fund: http://www.imf.org/external/pubs/ft/aa/aa01.htm/.
[3] Banki rozwoju – instytucje finansowe, często tworzone przy współpracy z Bankiem Światowym, zajmujące się udzielaniem pożyczek oraz wspieraniem inwestycji w regionach słabiej rozwiniętych.
[4] SDR (Special Drawing Rights) – Specjalne Prawa Ciągnienia
[5] J. Stiglitz, Globalization and its discontents, PWN, Warszawa 2007.

Bibliografia

• Chrabonszczewska E., Międzynarodowe organizacje finansowe, Wyd. SGH, Warszawa 2005.
• Stiglitz J., Globalizacja (Globalization and its discontents), Wyd. PWN, Warszawa 2007.

Źródła sieciowe