Ochrona Praw Podstawowych w Konstytucji dla Europy

• traktat konstytucyjny ue
• _pe24
• _short_analizy_cywilizacje

Po wieku latach dyskusji, czy UE powinna przystąpić do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej: EKPC) czy wypracować własny katalog praw podstawowych, Rada Europejska podjęła w 1999 r. Inicjatywę, aby stworzyć Kartę Praw Podstawowych UE. Karta została oficjalnie podpisana przez przedstawicieli Rady, Komisji i Parlamentu Europejskiego na szczycie w Nicei w 2000 r. Powstało wtedy pytanie, jaki status prawny ma ten dokument i kto jest nim związany. Uważa się, że Karta Praw Podstawowych (dalej: KPP) ma obecnie charakter politycznej deklaracji i należy do tzw. Soft - law UE.
Konwent przygotowujący projekt Konstytucji dla Europy włączył KPP do Konstytucji Europejskiej. Oznacza to, że w momencie przyjęcia Konstytucji przez państwa członkowskie KPP jako jej druga część stanie się wiążącym aktem prawnym.

Układ i zawartość karty

KPP rozpoczyna się od preambuły odwołującej się m.in. Do wspólnych wartości o uniwersalnym charakterze, na których zbudowana jest UE oraz do różnorodności kultur, tradycji i tożsamości w Europie. W preambule napisane jest wprost, że Unia stawia jednostkę w centrum swych działań.
Następnie dokument podzielony jest na siedem rozdziałów, na który składają się w sumie 54 artykuły.

I. "Godność"  (art.1-5) - pierwszy rozdział zawiera takie prawa jak prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa czy nienaruszalność godności ludzkiej. Biorąc pod uwagę, że Karta adresowana jest przede wszystkim do instytucji UE, mogłoby się wydawać, że z powodu ograniczonych kompetencji UE pole do naruszeń tych praw jest bardzo niewielkie. Biorąc jednak pod uwagę obecne kroki w stronę wspólnej polityki obronnej, prawa karnego oraz wspólnego przeciwdziałania terroryzmowi, może się okazać, że powyższe stwierdzenie straci na aktualności.

II. "Wolności" (art. 6-19) - rozdział drugi koncentruje się na podstawowych prawach obywatelskich i politycznych takich jak prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia prywatnego, ochrona danych osobowych, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wypowiedzi i informacji czy prawo własności. W większości są to prawa zawarte w EKPC ale w Karcie sformułowane zostały dodatkowo pewne prawa socjalne ( m.in. Prawo do edukacji, prawo do pracy) oraz prawa o wyjątkowym znaczeniu dla WE, czyli prawo do prowadzenia działalności gospodarczej oraz ochrona danych osobowych.

III. "Równość" (art. 20-26) - rozdział trzeci zawiera przepisy zapewniające równość wobec prawa, prawo do efektywnej ochrony sądowej, równość kobiety i mężczyzny, prawa dziecka. Nowością w porównaniu z innymi katalogami praw człowieka jest zagwarantowanie poszanowania dla praw osób starszych oraz niepełnosprawnych.

{mospagebreak} 

IV.  "Solidarność" (art. 27-38) - rozdział czwarty zawiera podstawowe prawa pracy, z których część odzwierciedla niektóre przepisy Europejskiej Karty Praw Socjalnych, które niezależnie od przyjęcia KPP zostały już inkorporowane do prawa wspólnotowego. Rozdział ten krytykuje się za połączenie praw o charakterze podstawowym, jak zakaz pracy dzieci czy prawo pracowników do informacji i konsultacji, z prawami uznanymi za niewystarczająco istotne, aby znaleźć się w dokumencie tak wysokiej rangi (np. Prawo dostępu do służb zatrudnienia). Częstym zarzutem pod adresem rozdziału "Solidarność" jest również to, że niektóre artykuły sformułowane są w sposób uniemożliwiający jednostce sformułowania na ich podstawie konkretnego prawa podmiotowego. Ilustruje to m.in. Art. II-38, zgodnie z którym UE powinna zapewnić wysoki poziom ochrony konsumentów. Trzeba zwrócić też uwagę na to, że prawa określone w rozdziale czwartym mają być realizowane "w zgodzie z prawem wspólnotowym oraz krajowym prawem i rozwiązaniami" (ang. In accordance with Community law and national laws and practices).
V. "Prawa obywateli" (art. 39-46) - rozdział piąty określa prawa obywatelskie, z których wiele w odróżnieniu do pozostałych przepisów Karty, chroni wyłącznie obywateli UE. Obejmują one prawa sformułowane obecnie w art. 18-22 TWE. Przepisami o szerszym zakresie zastosowania są takie prawa jak dostęp do dokumentów czy prawo do dobrej administracji.

VI. "Wymiar sprawiedliwości" (art. 47-50) - rozdział szósty zawiera przepisy realizujące prawo do obrony, w tym prawo do uczciwego procesu sądowego, domniemanie niewinności, czy wymóg proporcjonalności kary do popełnionego czynu.

VII. "Postanowienia ogólne" (art. 51-54)- w rozdziale siódmym zawarte są klauzule generalne, które określają zakres zastosowania Karty, jej adresatów oraz relacje z innymi instrumentami prawnymi i systemami ochrony praw człowieka (tzw. Postanowienia pomostowe), z których najważniejsze to:

* Art. 51 ust. 1
KPP stosuje się do instytucji i organów UE, z uwzględnieniem zasady  subsydiarności
Oraz do państw członkowskich w takim zakresie, w jakim stosują prawo UE.
 W literaturze podnosi się, że nie jest do końca jasne, co w tym kontekście ma
Znaczyć wzmianka o zasadzie subsydiarności.
* Art. 51 ust. 2
KPP nie zmienia i nie ustanawia żadnego nowego uprawnienia, ani zadania dla WE lub
UE.
* Art. 52 ust. 1
 "Ograniczenia praw zawartych w KPP mogą być przewidziane tylko w ustawie i szanować istotę tych praw. Ograniczenia mogą być wprowadzone jedynie wtedy, kiedy są konieczne i służą interesowi ogólnemu lub potrzebie ochrony praw i wolności innych ludzi. Wszelkie ograniczenia muszą być też zgodne z zasadą subsydiarności."
Powyższa klauzula derogacyjna jest pewnym podsumowaniem orzecznictwa zarówno Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jaki i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
* Art. 52 ust. 2
"Prawa zagwarantowane w Traktatach lub po przyjęciu Konstytucji w innych jej częściach mogą być wykonywane wyłącznie na warunkach i granicach określonych w tych dokumentach."
Artykuł ten ma zapobiec trudnościom interpretacyjnym w sytuacjach, w których zakresy praw określonych w Traktach oraz praw sformułowanych w KPP zachodziłyby na siebie.
Oznacza to pierwszeństwo zapisów zawartych w Traktatach przed zapisami Karty.
* Art. 52 ust. 3
"Prawa zawarte w KPP, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC mają takie same znaczenie i zakres, jak ustanowione przez Konwencję. Nie stoi to jednak na przeszkodzie ustanowieniu przez UE szerszej ochrony."
Wyraźnym celem tego przepisu jest zapewnienie zgodności między linią orzeczniczą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przy Radzie Europy i unijnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, umożliwiając jednocześnie przyjęcie przez UE wyższych standardów ochrony praw człowieka.
* Art. 53
"KPP nie może być interpretowana jako ograniczająca prawa uznane przez UE i prawo międzynarodowe, w tym EKPC i inne umowy, których stronami są WE lub wszystkie państwa członkowskie." Artykuł ten wyraźnie koresponduje z art. 53 EKPC.

Podsumowując, KPP uważana jest za nowoczesny katalog praw człowieka obejmujący szerszy zakres praw podstawowych niż dotychczasowe orzecznictwo ETS. O jego nowoczesności świadczą przepisy mające sprostać takim problemom jak klonowanie, handel organami ludzkimi (art.3) czy ochrona danych osobowych (art.8). KPP ma również chronić prawa osób starszych czy niepełnosprawnych. Tym niemniej KPP ma też pewne istotne luki jak np. Brak ochrony praw mniejszości.
Zwraca się też uwagę na to, że część przepisów nie ma w ogóle charakteru jurydycznego, tzn. nie wynikaja z nich konkretne prawa dla jednostek. Przepisy te są zredagowane zbyt ogólnie, aby jednostka mogła się na nie powołać przed sądem, albo mają wręcz charakter postulatów adresowanych do państw członkowskich  (m.in. Prawa socjalne).
Wyraźną intencją autorów KPP było dążenie do zapewnienia harmonijnej współpracy na linii ETS - Europejski Trybunał Prawa Człowieka. Jest to ważne ze względu na rosnącą ilość spraw, w których ETS i Sąd Pierwszej Instancji odwołują się do orzecznictwa Strasburga oraz coraz częstszych skarg wnoszonych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na akty prawa wspólnotowego. Z pewnością KPP nie rozwiąże wszystkich problemów związanych z relacją Luksemburg - Strasburg ale może do czasu ponownego podjęcia politycznej debaty na temat ewentualnego przystąpienia UE do EKPC, choć trochę uprości wzajemny stosunek obu systemów ochrony praw człowieka.
Członkowie Konwentu przygotowującego projekt Konstytucji dla Europy uwzględnili toczącą się przez wiele lat dyskusję, czy UE powinna przystąpić do EKPC oraz opinię ETS, zgodnie z którą UE nie może obecnie przystąpić do EKPC, ponieważ żaden z dotychczasowych Traktatów nie zawiera odpowiedniego przepisu kompetencyjnego. W związku z tym, w art. 7 ust. 2 projektu napisane jest wprost, że "UE dąży do przystąpienia do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności". Takie ujęcie w żadnym wypadku nie przesądza kwestii ewentualnego przystąpienia ale czyni to możliwym w sytuacji, gdyby zaistniała taka wola polityczna.

Wydaje się, że przyjęcie Konstytucji dla Europy będzie oznaczać wzmocnienie ochrony praw podstawowych dzięki:

* Nadaniu Karcie Praw Podstawowych mocy wiążącej;
* Tzw. Przepisom pomostowym (art. 51-54) zawartym w Karcie, których celem jest zapewnienie harmonijnej współpracy na linii ETS - Europejski Trybunał Praw Człowieka, co powinno wiązać się ze zwiększonym poczuciem pewności i jasności prawa zarówno sędziów jak i samych jednostek;
* Umożliwieniu ewentualnego przystąpienia UE do EKPC (art. 7 ust. 2).

Na podstawie:
P. Craig & G. De Burca, EU Law. Text, cases and materials, 3rd ed., Oxford 2003, p.358.
Anna Wyrozumska, Jednostka w Unii Europejskiej, w: J.Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej-zagadnienia systemowa, wyd. 2, Warszawa 2003, s.375.