Andrzej Bober: Przegląd stosunków Polski z KRL-D po 1989 roku

• korea północna
• krld
• polska
• polska polityka zagraniczna

Stan stosunków dyplomatycznych Polski z krajami Półwyspu Koreańskiego od lat określany jest jako dobry. W chwili obecnej RP utrzymuje swoje przedstawicielstwa dyplomatyczne zarówno w Phenianie (alternatywna forma, jako egzonim słowa Phenian – Pjongjang), jak i w Seulu. Nie zawsze jednak tak było. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązała 16 października 1948 roku, jako jeden z pierwszych krajów, stosunki dyplomatyczne Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną (proklamowanie KRL-D – 9 września 1948 r.). Na podobną umowę z Republiką Korei trzeba było czekać ponad cztery dekady.

Zwyczajem w okresie zimnowojennym było utrzymywanie kontaktów dyplomatycznych tylko z jednym ze skonfliktowanych państw. Nawet, gdyby ówczesna PRL była skłonna nawiązać relacje dyplomatyczne z Republiką Korei, napotkałaby na ostry sprzeciw ze strony głównie KRL-D a także, co oczywiste ZSRR. Reakcja bloku socjalistycznego, w dobie rywalizacji zimnowojennej była całkowicie zrozumiała, gdyż w tych krajach rząd w Seulu uznawano za marionetkowy i służalczy wobec USA. KRL-D jawiła się wówczas krajom znajdującym się na wschód od „żelaznej kurtyny” jedynym przedstawicielem narodu koreańskiego na scenie politycznej. Taki stan utrzymywał się do 1 listopada 1989 roku, kiedy strona polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Republiką Korei. Tego dnia między innymi, w Seulu podpisano Umowę o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji. Choć kontakty polsko-północnokoreańskie zostały wyraźnie nadszarpnięte (Phenian odwołał z Polski swojego przedstawiciela w randze Ambasadora oraz zmusił przebywających w tym czasie na polskich uczelniach północnokoreańskich studentów do powrotu do kraju), decyzja rządu polskiego de facto o uznaniu Republiki Korei nie doprowadziła do zerwania stosunków z KRL-D.

1. Relacje z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną po 1989 roku

a) stosunki dyplomatyczne

Po zmianach systemowych w Polsce, doszło do wyraźnego ochłodzenia wzajemnych stosunków z KRL-D. Demokratyczna już, Rzeczpospolita Polska utraciła pozycję „przyjaciela” i uprzywilejowanego partnera w relacjach z reżimem Północy. Konsekwencją zmian na globalnej scenie politycznej, w tym także i polskiej było uznanie przez stronę północnokoreańską udziału polskich żołnierzy w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych za niewskazany. W 1995 roku polska grupa wojskowa z generałem Andrzejem Owczarkiem opuściła Panmundżom. Tym samym doszło do kolejnego kryzysu na linii Warszawa-Phenian  i odwołania polskiego Ambasadora, p. Ryszarda Baturo z KRL-D. Polska obniżyła rangę swojego przedstawicielstwa do poziomu charge d’affairs.

Decyzja o usunięciu polskiej delegacji wojskowej z ustanowionej zaraz po Wojnie Koreańskiej, Wspólnej Strefy Bezpieczeństwa była konsekwencją coraz lepiej układających się relacji Polski z Republiką Korei. Nie doszło jednakże do zerwania obustronnych stosunków, ustalono natomiast, że rokrocznie będą się odbywały „konsultacje” podsekretarzy stanu z obu państw.

Napięte stosunki wzajemne pomiędzy reżimem Kim Il Sunga (zm. 07.07.1994) i jego następcy, Kim Jong Ila, a rządem polskim utrzymywały się aż do 1996 roku, kiedy to doszło w Warszawie do spotkania i rozmów pomiędzy przedstawicielem polskiego MSZ i jego odpowiednikiem po stronie KRL-D. W wyniku porozumienia stron, nowym ambasadorem KRL-D w  Polsce został Pak Sang Am. W dwa lata później Ambasador Pak został odwołany przez Phenian, a na stanowisku zastąpił go Kim Pyong Il (młodszy przyrodni brat Kim Jong Ila), który w dalszym ciągu jest najwyższym przedstawicielem rządu KRL-D w Polsce.

Strona polska wysłała do Phenianu swojego przedstawiciela w randze Ambasadora dopiero w październiku 2001 roku. Został nim Wojciech Kałuża. Od 2005 roku do chwili obecnej funkcję tę sprawuje gen. dyw. (dr) Roman Iwaszkiewicz. Warto nadmienić przy tej okazji, że Polska jest jednym z siedmiu krajów europejskich (obok Wielkiej Brytanii, Szwecji, Rumunii, Niemiec, Czech i Bułgarii), które utrzymują swoje przedstawicielstwa dyplomatyczne w stolicy KRL-D – Phenianie. Od tego czasu relacje polsko-północnokoreańskie zaczęły się stopniowo ocieplać. Jeszcze w 2001 roku w konsultacjach uczestniczyli wiceministrowie obu państw. Polskę reprezentował obecny minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski , zaś Koreę Północną Choe Su Hon. Wkrótce po tym spotkaniu z wizytą w Polsce pojawili się przedstawiciele grupy parlamentarnej Korea Północna-Polska z Hyon Ryo Jinem na czele (ówczesnym przewodniczącym Najwyższego Zgromadzenia Ludowego Korei Północnej, wiceministrem energetyki). Rok później z rewizytą w Phenianie gościła polska delegacja parlamentarna a wcześniej odbyło się także w Warszawie spotkanie na szczeblu dyrektorów departamentów RP i KRL-D.

W 2003 roku w związku z programem jądrowym KRL-D oraz wycofaniem się Korei Północnej z Traktatu o Nieproliferacji Broni Jądrowej nie doszło do spotkania przedstawicieli obu państw. Podobnie było i w 2005 roku. Udało się je natomiast zorganizować w 2004 i 2006 roku. W 2004 w Phenianie gościł wiceminister spraw zagranicznych Bogusław Zaleski, natomiast w 2006 roku w Warszawie przebywał jego odpowiednik z KRL-D Kung Sok Ung. Wynikiem rozmów było podpisanie 1 lutego 2007 roku „Protokołu między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a rządem Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej w sprawie obowiązywania dwustronnych umów międzynarodowych w stosunkach między Rzeczpospolitą Polską a Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną”. Swoje podpisy w Phenianie pod porozumieniem złożyli Kung Sok Ung oraz Roman Iwaszkiewicz (Ambasador RP w Phenianie).  Dokonano tym samym weryfikacji bazy prawno-traktatowej  stosunków pomiędzy Polską a KRL-D. Było to związane ze wstąpieniem Polski trzy lata wcześniej do struktur Unii Europejskiej. [1]

Spośród wizyt dwustronnych w roku 2008 należy wymienić przyjazd do Polski wiceministra spraw zagranicznych Korei Północnej, p. Kung Sok Unga, jak również październikową wizytę w KRL-D wiceministra spraw zagranicznych RP, Ryszarda Schnepfa wraz z dyrektorem departamentu Azji i Pacyfiku, Tadeuszem Chomickim. Wartym odnotowania jest szczególnie spotkanie strony polskiej z przedstawicielami północnokoreańskiej dyplomacji w osobie ministra spraw zagr. KRL-D Pak Ui Chuna oraz Kung Sok Unga (wiceministra spraw zagr. KRL-D). Spotkanie to było o tyle ważne, że wiceminister Schnepf był pierwszym „zachodnim” dyplomatą tak wysokiej rangi, który przebywał w KRL-D od czasu nagłego zniknięcia przywódcy reżimu Północy w połowie sierpnia ubiegłego roku.

Przed tym spotkaniem prasa snuła liczne przypuszczenia odnośnie tematu rozmów i celu misji Ryszarda Schnepfa. Znamy jedynie oficjalny cel wizyty, czyli obchody 60-lecia nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a KRL-D. Nieoficjalnie przed i po spotkaniu spekulowało się o rzekomych rozmowach szefa polskiej delegacji z ministrem Pakiem na temat przyszłości rozmów sześciostronnych. Jak powszechnie wiadomo, dotychczasowe rundy rozmów, odbywające się od końca sierpnia 2003 roku nie dały gwarancji wycofania się KRL-D z programu zbrojeń jądrowych. Przypomnijmy, że Korea Północna wycofała się z układu o nieproliferacji broni jądrowej 10 stycznia 2003 i od tego czasu, pomimo usunięcia jej w październiku b.r. z listy „państw zbójeckich” i sponsorujących terroryzm, nie powróciła do postanowień NNPT (Nuclear Non – Proliferation Treaty).

Istotnym jest także fakt, że od połowy do końca 2007 roku, Polska sprawowała prezydencję w KRL-D z ramienia UE, a więc reprezentowała interesy UE i koordynowała działania krajów członkowskich UE na terytorium KRL-D. Polska sprawowała tę rolę w zastępstwie Portugalii, która w KRL-D nie ma swojego przedstawicielstwa.

b) Stosunki gospodarcze
        
Wymiana handlowa z KRL-D od zawsze była marginalna, czy symboliczna. Nasza współpraca od lat ogranicza się głównie i niemal jedynie do żeglugi. W Phenianie działa Koreańsko-Polskie Towarzystwo Żeglugowe „Chopol” sp. z o.o. Jest to spółka armatorska, która dysponuje jednakże tylko jednym statkiem. Dyrektor „Chopolu”, Andrzej Weber uzyskał za swoją działalność niejedno koreańskie odznaczenie państwowe.

W ramach wymiany handlowej, Polska eksportuje do Korei Północnej przede wszystkim wieprzowinę oraz podroby jadalne, a także przyrządy precyzyjne, tworzywa sztuczne, urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz wyroby włókiennicze. W ostatnim czasie strona polska eksportowała także kauczuk, odzież używaną, pasze, meble, wentylatory, a także leki. Importujemy natomiast wyroby nieszlachetne, niektóre produkty przemysłu chemicznego, jak również urządzenia mechaniczne oraz elektryczne.

W ogólnym bilansie handlowym z KRL-D, Polska odnotowuje od lat deficyt. W 2007 roku sprowadziliśmy z północnokoreańskie towary o wartości 14,7 miliona USD, natomiast wyeksportowaliśmy za sumę równą jedynie 507 tysiącom USD. Nie dziwi więc fakt, że w polskim imporcie (według rankingu Ministerstwa Gospodarki), KRL-D  w 2007 roku plasowała się dopiero na 96 miejscu. Po serii artykułów opisujących „niewolniczą” pracę Północnych Koreańczyków w Polsce (m.in. w Stoczni Gdańskiej), zmalała liczba obywateli KRL-D posiadających prawo pobytu w Polsce. Na dzień 19 sierpnia 2008 roku, w Polsce gościło, pracowało bądź przebywało w „innych celach” 33 obywateli Korei Północnej. Od tej daty napływ Koreańczyków z Północy uległ wyraźnemu wzrostowi. Przez cały 2008 rok Ambasada RP w Phenianie wydała około 200 wiz wjazdowych do Polski obywatelom KRL-D.

Wśród ważniejszych imprez gospodarczych, w których Polska brała udział należy wymienić odbywające się w dn. 12-15 maja 2008 – XI Pheniańskie Wiosenne Targi Handlowe, czy mające miejsce w dn. 22-25 września 2008 roku – IV Pheniańskie Jesienne Targi Handlowe. W wiosennych Targach udział wzięło 12 krajów i prezentowano produkty takich branż, jak: motoryzacyjna, transportowa, maszynowa, żywnościowa, chemiczna, farmaceutyczna, elektroniczna itp. W jesiennych targach zaprezentowało się natomiast 79 firm i przedstawicielstw z 14 krajów. W obu wydarzeniach udział wzięła ambasada RP w Phenianie, jako przedstawiciel Polski oraz wspomniana firma żeglugowa „Chopol”.

Niejako cieniem na jakość relacji gospodarczych Polski i Korei Północnej pada dług zaciągnięty przed laty przez KRL-D w Polsce. Do dziś strona polska nie może doczekać się jego spłaty. Według informacji Ministerstwa Finansów strona północnokoreańska zalega Polsce z kwotą przekraczającą nieznacznie 4 miliony USD. Póki co wszelkie propozycje strony polskiej dotyczące spłaty długu nie są przez Phenian akceptowane. Odpowiedź ze strony KRLD jest jedna – brak środków finansowych. Tym samym pośrednio można mówić o utracie wiarygodności finansowej strony północnokoreańskiej w oczach potencjalnych polskich inwestorów.

c) Stosunki kulturalne

W relacjach wzajemnych na płaszczyźnie kulturalnej strona polska miała zawsze duże pole do popisu. Choć wymiana osobowa pomiędzy naszymi krajami jest bardzo niska, wachlarz przedsięwzięć i imprez, w których strona polska partycypuje jest relatywnie szeroki i obfituje w wiele sukcesów. Wśród aktywności na płaszczyźnie kulturalnej oraz naukowo-edukacyjnej należy wyróżnić m.in. Wiosenny Festiwal Przyjaźni, Pheniański Międzynarodowy Festiwal Filmowy czy Międzynarodową Wystawę Książki Naukowej i Technicznej. Pierwsza z wymienionych imprez organizowana jest co dwa lata i ma charakter międzynarodowy, ponieważ podczas Festiwalu występuje kilkuset wykonawców z kilkudziesięciu krajów świata. Są wśród nich zarówno zespoły wokalne, taneczne, jak również grupy cyrkowe czy śpiewacy i muzycy. Także strona polska jest reprezentowana w tym czasie, w ostatnich latach przez np. artystów cyrkowych, śpiewaków Akademii Muzycznej im Fryderyka Chopina w Warszawie, czy przez studentów Akademii Muzycznej z Wrocławia. Artyści polscy bardzo często sięgają po wyróżnienia i nagrody, świetnie promując przy tym nasz kraj i kulturę. W czasie XXV Wiosennego Festiwalu Przyjaźni, w kwietniu 2007 roku srebrny puchar za swój występ zdobyła Danuta Stankiewicz.

Od 21 lat w stolicy Korei Północnej organizowany jest także Pheniański Międzynarodowy Festiwal Filmowy, który odbywa się pod hasłem promowania „niezależności, pokoju i przyjaźni”. I na tym festiwalu Polska uzyskuje wiele wyróżnień. Wśród nich należy wymienić nagrodę za najlepszy scenariusz w 2000 roku dla filmu „U Pana Boga za piecem”. Także i inne polskie filmy, takie jak: „Ogniem i mieczem”, „Człowiek wózków”, czy „Quo vadis” spotkały się z gorącym przyjęciem północnokoreańskiej publiczności, a krótkometrażowy „Wspomnienie filmowe o Idze C.” podczas VIII edycji uzyskał wyróżnienie za muzykę. W pheniańskim Wielkim Pałacu Studiów od lat odbywa się Międzynarodowa Wystawa Książki Naukowej i Technicznej, na której swoje stanowisko rokrocznie posiada również ambasada RP w Phenianie. Polskie książki, podręczniki szkolne i akademickie czy pozycje audio-wizualne po zakończeniu imprezy przekazywane są w darze północnokoreańskim placówkom edukacyjnym.

Szczególnie wiele wspólnych inicjatyw polsko – północnokoreańskich miało miejsce w 2008 roku z okazji wspomnianej sześćdziesiątej rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych między naszymi krajami. Na jubileusz tych obchodów w Phenianie i innych miastach KRL-D zorganizowano wystawę polskiego plakatu sportowego czy pozakonkursowe projekcje filmowe (podczas XI już Międzynarodowego Festiwalu Filmowego, odbywającego się w dniach 17-26 września 2008 roku – zaprezentowaliśmy  „Starą Baśń”). Strona polska przyznała także dla studentów z Wyższej Szkoły Języków Obcych w Phenianie stypendia na staż językowy na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tym samym z zaproszenia do naszego kraju skorzystało 6 studentów z pheniańskiego Wydziału Polonistyki. Kilku studentów północnokoreańskich studiuje także w Akademii Muzycznej w Warszawie, wykazując bardzo dobrymi wynikami. Także członkowie administracji rządowej KRL-D gościli w Polsce. Polska Ambasada planuje w najbliższym czasie wydanie także broszury w języku koreańskim „Polska w pigułce”.

d) Pomoc materialna dla Korei Północnej

Istotnym czynnikiem, wzmacniającym pozycję Polski w stosunkach z Koreą Północną  jest pomoc, jaką nasza strona poprzez swoją Placówkę w Phenianie udziela KRL-D. Jest ona realizowana poprzez system tzw. „małych grantów”, których wartość nie przekracza 10-15 tysięcy Euro. Nie jest to jednakże pomoc finansowa, a wsparcie w postaci sprzętu czy wyposażenia rolniczego, medycznego oraz edukacyjnego. Tego typu projektów w tylko w 2008 roku Ambasada RP w Phenianie zrealizowała pięć (m.in. przekazano kilka mini traktorów dla spółdzielni rolniczych, zakupiono fotel dentystyczny dla pheniańskiego Friendship Hospital, wyposażono salę informatyczną w szkole Przyjaźni Polsko-Koreańskiej itp.). Ponadto udzieliła wsparcia finansowego szpitalom zalanym na skutek letnich powodzi ze środków WHO na kwotę 50 tysięcy USD.

Podsumowanie

Aktywność Polski w stosunkach z KRL-D jest wyraźnie dostrzegalna od lat. Polska dyplomacja wywiązuje się dobrze z powierzonych jej zadań promocji naszego kraju w Korei Północnej. Pozostaje mieć nadzieję, że kolejne lata będą sprzyjały kolejnym wspólnym inicjatywom polsko-północnokoreańskim i służyły budowaniu porozumienia pomiędzy naszymi narodami. Być może w ten sposób budowany dialog stanie się podstawą lepszych stosunków rządu północnokoreańskiego ze społecznością międzynarodową.

Przypisy:
[1] Lista aktualnych porozumień pomiędzy obu rządami dostępna jest na stronie internetowej: http://www.msz.gov.pl/Internetowa.Baza.Traktatowa.3995.html

Artykuł ukazał się pierwotnie na stronach Centrum Studiów Polska-Azja. Redakcja otrzymała tekst od autora.