Bartosz Kaluga: Izrael versus "atomowy" Iran - gdzie dwóch się bije tam Kreml korzysta

• bliski wschód
• iran
• irański program atomowy
• izrael
• obama
• rosja
• stany zjednoczone

Iran rozpoczął pracę nad programem nuklearnym w połowie lat 80-tych, w czasach gdy Saddam Husajn zastosował broń masowej zagłady przeciwko Iranowi w toczącej się wojnie irańsko-irackiej. Obecny kryzys wokół irańskiego programu nuklearnego trwa od siedmiu lat. Świat zachodni zarzuca Iranowi nieczyste zamiary w prowadzonym przez niego programie jądrowym. Na oskarżenia, że dąży do wyprodukowania broni atomowej, Teheran broni się deklaracjami o jego czysto pokojowych i energetycznych celach. Izrael, sam będący niezadeklarowaną potęgą atomową, ogłosił alarm po nawoływaniach prezydenta Iranu o wymazaniu Izraela z mapy świata. Jerozolima niejednokrotnie oznajmiała, że jeśli uzna program atomowy za egzystencjalne niebezpieczeństwo własnej państwowości, dokona wyprzedzającego uderzenia na irańskie instalacje atomowe. Obecnie komunikaty z Jerozolimy są bardziej powściągliwe za sprawą zmiany podejścia Stanów Zjednoczonych do kwestii irańskiej. Izrael gotów jest poczekać na efekty prowadzonej przez Baracka Obamy nowej strategii wobec Iranu. Niemniej jednak, izraelskie przygotowania do wyprzedzającego ataku na Iran, są jawnym sygnałem, że jeśli światowe potęgi nie powstrzymają teherańskiej pogoni za bronią nuklearną, Izrael zajmie się tą kwestią po „swojemu”.

Tymczasem narastające problemy społeczno-ekonomiczne Iranu, a także osłabiona legitymacja rządu w wyniku zaistniałych komplikacji wyborczych, najprawdopodobniej będzie skłaniać władze do dalszego konfrontacyjnego podejścia wobec Zachodu i wykorzystywania go do zapewnienia sobie wsparcia społecznego. Dodatkowo poglądy i polityka prowadzona przez Ahmadineżada będą motywowały Teheran do utrzymywania dalszej nieustępliwej postawy wobec zabiegów dyplomatycznych. Wskutek tego, będzie niezwykle trudno osiągnąć szczegółowe porozumienie. Zdaniem niektórych ekspertów, nie jest jasne czy istnieje jakakolwiek oferta, którą Iran byłby w stanie w całości zaakceptować.

Rosja nie obawia się rywalizacji o surowcowe rynki zbytu, ani o wpływy w „bliskiej zagranicy”, tak bardzo jak obawia się ocieplenia relacji między Teheranem i Waszyngtonem. Właśnie to Rosja jest największym beneficjentem ostracyzmu Iranu na arenie międzynarodowej. W wyniku wyeliminowania przez sankcje zachodnich firm rosyjskie firmy zawierają intratne kontrakty. Iran natomiast, zależny od rosyjskiego weta w Radzie Bezpieczeństwa ONZ wspiera Rosję, która dzięki temu może umocnić swój wizerunek jako państwa przyjaźnie nastawionego do świata muzułmańskiego i przeciwstawiającego się jednostronnej polityce Waszyngtonu. Oprócz korzyści finansowych, Rosja dostrzega we współpracy z Iranem szansę na podniesienie swojej pozycji międzynarodowej. Rosja stara się kreować wizerunek własnego kraju, jako państwa bez którego nie można prowadzić skutecznych negocjacji z Iranem. Daje jej to tym samym możliwość wywierania nacisku zarówno na Stany Zjednoczone jak i Iran.





W  artykule tym zostaną przeanalizowane kolejno następujące zagadnienia:
1)    W jakim stopniu zmiany na scenie politycznej Izraela i sytuacja wewnętrzna Iranu (kolejno po wyborach parlamentarnych i wyborach prezydenckich) wpłynęły na postrzeganie kwestii irańskiego programu atomowego? Jaką rolę w tej materii odgrywają Stany Zjednoczone pod kierunkiem nowej administracji Baracka Obamy?
2)    Jakie implikacje dla społeczności międzynarodowej może pociągać za sobą atomowy Iran? Czy istota problemu kwestii irańskiej tkwi w jej programie wzbogacania uranu, czy raczej jego w jego regionalnych ambicjach i próbach zapewnienia sobie własnego bezpieczeństwa?
3)    Jak duże istnieje prawdopodobieństwo izraelskiego ataku na irańską infrastrukturę atomową? Czy szeroko rozumiane „koszty” takiej operacji nie okażą się wyższe od „zysków”?
4)    Jaką rolę odgrywa w całej tej rozgrywce Rosja? Jakie korzyści niesie dla Rosji wybuch nowego konfliktu na Bliskim Wschodzie, a jakie istniejący obecnie status quo i impas w kwestii irańskiego programu jądrowego?


Sytuacja wewnętrzna Izraela i Iranu

Izrael i Iran to dwa rywalizujące ze sobą kraje na Bliskim Wschodzie. Trzeba mieć to na względzie analizując obecną problematykę regionu i zjawiska tam zachodzące.[1] Przeprowadzone w lutym 2009 roku wybory parlamentarne do Knessetu umocniły na izraelskiej scenie politycznej partie prawicowe. Mimo, iż wybory zdominowane były kwestią stosunków izraelsko-palestyńskich oraz ofensywą Izraela w Gazie, w dalszym ciągu priorytetem izraelskiego bezpieczeństwa narodowego pozostaje irański program atomowy. Zauważalne jest, że wybory parlamentarne w Izraelu uwidoczniły radykalizację nastrojów społecznych, spowodowaną w głównej mierze zaognieniem konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Nowo wybrany premier Izraela, Benjamin Natanjahu z partii Likud, dąży do zaostrzenia sankcji dyplomatycznych i ekonomicznych, nie wykluczając równocześnie możliwości prewencyjnego ataku. Pod rządami Natanjahu, Izrael jeszcze aktywniej przeciwdziała postępom irańskiemu programu nuklearnego, którego znaczenie ciągle wzrasta.[2] W dalszym ciągu, stara się przekonać drogą dyplomatyczną światowe potęgi do nałożenia większych sankcji na Iran. Zdaniem nowo wybranego premiera obecna niepopularność rządu irańskiego we własnym kraju, może spowodować, że „przygniatające sankcje” okażą się skuteczne i osłabią go na przyszłość: „Im wcześniej to zrobimy, tym wcześniej o tym się przekonamy i mniej będzie trzeba zrobić kroków, aby podjąć mocniejsze działania” – wnioskuje Natanjahu.[3] Dla Iranu kwestia programu nuklearnego, w szczególności program wzbogacania uranu, ma wymiar symbolu narodowego. Jest ona także traktowana przez Teheran jako sprawa honoru i gwarancja suwerenności państwa.[4] Iran twierdzi, że ma niepodważalne prawo, zarówno dzięki układowi jak i prawu międzynarodowemu, do produkcji każdego elementu procesu nuklearnego paliwa - podkreślając, że ich ostatecznym celem jest paliwo nuklearne, a nie broń atomowa.[5]
Zajmując się kwestią irańskiego programu nuklearnego, nie sposób pominąć Stanów Zjednoczonych i ich niezwykle ważnej roli w przyszłości tego programu. Dla administracji Baracka Obamy ten militarnie zacofany kraj Zatoki Perskiej z siedemdziesięciomilionową populacją stał się głównym strategicznym wyzwaniem, a nawet potencjalną przyczyną wybuchu III wojny światowej. Dlatego już od początku swojej prezydencji Obama deklarował chęć zmian relacji z Iranem. W porównaniu do poprzedniej administracji amerykańskiej, zmiana polegać ma na nawiązaniu bezpośrednich rozmów z Irańczykami na temat programu atomowego, a także pozycji Iranu w regionie.[6]
Amerykanie wysyłali pozytywne sygnały już podczas wyborów w Iranie, aby przygotować podłoże do nowych, rzetelnych rozmów tuż po ich zakończeniu.[7] Jednak deklaracje rozpoczęcia rozmów dyplomatycznych mogły w pewnym stopniu przyczynić się do kryzysu wewnętrznego podczas wyborów w Iranie. Oświadczenie Amerykanów, o nowej jakości polityki wobec Iranu, wykorzystał w swojej kampanii wyborczej Mahmud Ahmadineżad. Przedstawił ją społeczeństwu, jako dowód skuteczności prowadzonej przez niego konfrontacyjnej i nieustępliwej polityki zagranicznej. Dodatkowo władze irańskie otrzymały sygnał, że Waszyngton będzie dążyć do dialogu z nowym prezydentem niezależnie od wyników wyborów. Zatem nie będzie przywiązywał zbyt dużej uwagi co do samego sposobu przeprowadzenia wyborów, koncentrując się całkowicie na przyszłych rozmowach. Dlatego też władze w Teheranie wyszły z założenia, że Amerykanie nie będą protestować przeciwko przejawom nieprawidłowości w głosowaniu, co w dużej mierze mogło ośmielić ekipę Ahmadineżada do dokonania fałszerstw podczas wyborów.[8]
Reelekcja Ahmadineżada nie przyczyniła się do rozpoczęcia efektywnego dialogu pomiędzy Iranem i Stanami Zjednoczonymi. Chociaż wybór kontrkandydata na stanowisko prezydenta, Mousawiego, nie zapewniał przełomu i zasadniczego zwrotu w stosunkach amerykańsko-irańskich, istniało duże prawdopodobieństwo powolnego odchodzenia od konfrontacyjnej polityki Ahmadineżada.[9] Niemniej jednak, należy pamiętać, że program atomowy Teheranu stanowi jeden z głównych elementów jego polityki i tym samym nie mógłby być przez Mousawiego zasadniczo zmodyfikowany.[10] Tymczasem narastające problemy społeczno-ekonomiczne, a także osłabiona legitymacja rządu w wyniku zaistniałych komplikacji wyborczych najprawdopodobniej będzie skłaniać władze do dalszego konfrontacyjnego podejścia wobec Zachodu i wykorzystywania go do zapewnienia sobie wsparcia społecznego.[11] Dodatkowo poglądy i polityka prowadzona przez Ahmadineżada będę popychały Teheran do utrzymywania dalszej nieustępliwej postawy wobec zabiegów dyplomatycznych.[12] Osiągnięcie szczegółowego porozumienia będzie bardzo ciężkie. Zdaniem niektórych ekspertów, nie jest jasne czy istnieje jakakolwiek oferta, którą Iran byłby w stanie w całości zaakceptować.[13]
Sam konflikt wewnętrzny pomiędzy irańskim liderami został odebrany na Zachodzie z nadzieją, że zastopuje irańskie dążenia atomowe. Jednak sierpniowy raport Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency) na temat irańskiego programu nuklearnego pokazał, jak bardzo niepoprawna była to wiara. W czasie wewnętrznego kryzysu politycznego, tempo produkcji  wirówek atomowych, jak również sześciofluorku uranu - którym te wirówki są wypełniane - pozostało na niezmienionym poziomie.[14] Negocjacje z Iranem na temat jego nuklearnego programu wcale nie staną się łatwiejsze, mimo zmiany podejścia USA do tej kwestii. Ahmadineżad wyraził gotowość do współpracy ze światowymi mocarstwami, jednak nie chce zrezygnować ze swych praw w dziedzinie nuklearnej.[15] Być może Iran wkroczy do negocjacji jeśli uwierzy, że będzie mógł na nich zyskać. Zatem propozycje i negocjatorzy powinni być wiarygodni. Osamotnieni Europejczycy mają niewiele do zaoferowania. Wraz ze Stanami Zjednoczonymi mogą liczyć na transatlantycką pomoc Rady Bezpieczeństwa, a także większe możliwości na skłonienie Iranu do negocjacji – od gwarancji bezpieczeństwa, aż po groźbę podniesienia sankcji.[16]

Atomowy Iran

Iran rozpoczął pracę nad programem nuklearnym w połowie lat 80-tych w czasie, gdy Saddam Husajn używał broni masowej zagłady przeciwko Iranowi w wojnie irańsko-irackiej. Uważa się, że Irak rozwijał wtedy program budowy broni jądrowej. Zgodnie z amerykańskim wywiadem Iran zatrzymał uzbrajanie własnego programu nuklearnego w 2003 roku, kiedy zagrożenie w osobie Saddama Husajna zostało wyeliminowane.[17] Iran rozwija natomiast cywilny program atomowy i według analizy wywiadowczej Stanów Zjednoczonych (National Intelligence Estimate) w 2010 roku stanie się państwem „progowym” i w bardzo krótkim okresie będzie mógł skonstruować broń atomową.[18]
Iran dąży do osiągnięcia takiego zaawansowania we własnym programie nuklearnym, aby uzyskać wystarczający potencjał do budowy broni atomowej - jeśli zadecyduje, że jej potrzebuje. Trzeba podkreślić różnicę pomiędzy możliwością wybudowania jej, a jej posiadania. Niektórzy eksperci twierdzą, że nie ma różnicy w postrzeganiu tej kwestii w przypadku irańskiego programu atomowego. Jednak dla niektórych, jest ona zauważalna, ponieważ na świecie znajduje się wiele krajów zdolnych do wybudowania bomby atomowej. Żyjemy z tym faktem przez cały czas, ale jakoś nie robi się wokół tego żadnego zamieszania, jak wokół teokratycznego państwa irańskiego.[19] Jeśli prześledzimy przemówienia polityków, artykuły dziennikarzy, a nawet bardziej wyważone analizy ekspertów na temat Iranu, wyłoni się z nich obraz Islamskiej Republiki Iranu jako adwersarza, który nie zatrzyma się przed niczym, aby doprowadzić do celu własny program nuklearny.[20] Ponadto, analizując debatę publiczną na ten temat, można wyróżnić trzy najczęściej przywoływane implikacje, którymi są: niebezpieczeństwo użycia broni jądrowej przez Iran w potencjalnym konflikcie (przeciwko Izraelowi) ; wzmocnienie irańskich wpływów na Bliskim Wschodzie ; wzniecenie chęci innych krajów regionu, jaki i świata, do posiadania broni jądrowej w swoim arsenale zbrojnym.[21]
Zaczynając od najczarniejszego scenariusza z możliwych, analitycy nie wykluczają, że w momencie wyprodukowania przez Iran broni jądrowej, potencjalny konflikt izraelsko-irańskie przekształci się w wojnę atomową. Przebieg rozwoju takiego konfliktu został opracowany przez ekspertów renomowanego Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych (Center for Strategic and International Studies) w Waszyngtonie. Autorzy raportu oszacowali długość konfliktu izraelsko-irańskiego na okres trzech tygodni. Zginęłoby w nim około 16-28 mln Irańczyków. Straty po stronie izraelskiej wyniosłyby natomiast około 200-800 tys. ludności -  głównie w miastach Hajfa i Tel Awiw, na które wykierowane są irańskie rakiety.[22] Bardziej wyważone scenariusze wykluczają konflikt atomowy. Przewiduje się w nich, że Iranie nie zaatakuje jako pierwszy Izraela, ani tym bardziej Stanów Zjednoczonych. W czasach zimnej wojny, dwa ówczesne atomowe mocarstwa (USA i ZSRR) były świadome, że ten kto pierwszy odważy się rozpocząć nuklearny atak, podpisze równocześnie na siebie wyrok śmierci - ginąc jedynie jako drugi w kolejności. Znając potencjał Iranu, ciężko wyobrazić sobie Teheran, wciąż militarnie niezdolny do ochrony własnej przestrzeni powietrznej, wystrzeliwujący pocisk z ładunkiem nuklearnym przeciwko niezmiernie lepiej uzbrojonemu Izraelowi (nie wspominając o USA). W tym przypadku, mogłoby się okazać, że ten kto pierwszy strzeli, tym razem nie jako drugi, lecz w pierwszej kolejności pożegna się z życiem. Dosadnie ujął to prezydent Francji Jacques Chirac, który jako jeden z nielicznych polityków odważył się otwarcie na ten temat wypowiedzieć w 2007 roku. „Zagrożenie nie wynika z bomby, którą będzie miał Iran, i z której nie będzie pożytku. Gdzie on niby ma upuścić tą bombę, na Izrael ? Nawet nie wyleci 200 metrów w atmosferę nim Teheran zostanie zmieciony z powierzchni ziemi.” W niedługim czasie wszakże musiał cofnąć swoją wypowiedź, zachowując pozory politycznej poprawności.”[23]
Mimo tego, pojawiają się opinie, że reguły zimnowojennego odstraszania nuklearnego nie mogą być zastosowane wobec Islamskiej Republiki Iranu. Zarzuca się jej głównie religijno-rewolucyjną postawę oraz sponsorowanie grup wywrotowych, w wielu przypadkach wrzucanych do jednego worka wraz z organizacjami terrorystycznymi (między innymi Hezbollahem w Libanie i Hamasem w Gazie). Regularnie przywoływanym argumentem jest również przekonanie, że zasada nuklearnego odstraszania nie może być zaimplementowana w przypadku reżimu kierowanego przez „islamsko-faszystowskich rewolucjonistów”. Reżimu zdolnego zginąć w imię własnych wartości i przekonań, nie interesującego się losem ludzkim i ochroną własnej społeczności - lecz rozprzestrzenianiem własnej ideologii i wzmacnianiem siły. Niemniej jednak, wydaje się mało prawdopodobnym, aby przywódcy Islamskiej Republiki Iranu użyli jako pierwsi broni nuklearnej wobec innego państwa, ponieważ z pewnością przyniesie im to całkowitą klęskę. Dlatego argumenty jakoby państwo bazujące na liderach religijnych, których władzę ta sama religia legitymizuje, nie mogą znamionować, że państwo to będzie państwem samobójcą zdolnym do wysadzenia się w powietrze.[24]
Kolejnym argumentem wysuwanym przeciwko atomowemu Iranowi, jest jego domniemana skłonność do przekazania ładunku nuklearnego organizacjom terrorystycznym, które doprowadzą do dnia Sądu Ostatecznego na Ziemi. Jednakże, miejmy na uwadze fakt, że każde państwo atomowe utrzymuje swój potencjał nuklearny w jak największej tajemnicy. Otacza go ekskluzywną kontrolą, tak aby ta śmiercionośna broń nigdy nie dostała się w ręce nieokiełznanych i działających wedle własnych zasad terrorystów. Warto przyjrzeć się sytuacji Pakistanu, który (nieoficjalnie) prowadzi rozmowy z Amerykanami, aby w wypadku zagrożenia przejęcia przez terrorystów (Talibów) własnego arsenału nuklearnego, siły amerykańskie zabezpieczyły go i wywiozły z Pakistanu. Dlatego to właśnie Pakistan stanowi obecnie bardziej poważne zagrożenie, jako państwo upadłe z bogatą historią terrorystyczną i dostępem do broni nuklearnej. Poza tym należy pamiętać, że Teheran zainteresowany przekazaniem broni atomowej organizacjom terrorystycznym, nigdy nie może być pewne co się z nią stanie i czy nie pierwszy ściągnie na siebie odwetu za każde jej nieautoryzowane lub zlecone użycie.[25]
Zatem sedno problemu nie tkwi w przekonaniu, że zasada wzajemnego nuklearnego odstraszania nie pasuje do obecnych realiów w Iranie. Oczywistym wydaje się, że Istotą irańskiego programu nuklearnego jest dążenie do zapewnienia sobie własnego bezpieczeństwa poprzez wzajemne odstraszanie potencjałem nuklearnym. Zwykły a zarazem fundamentalny bodziec dla nuklearnej proliferacji na całym świecie. Ponadto należy zastanowić się czy czasami w odstraszaniu, a nie zastępowaniu interesu państwa ambicjami terrorystycznymi, należy upatrywać irańskie pobudki do wspierania Hezbollahu i Hamasu, jak również przy rozwijaniu rakiet średniego i dalekiego zasięgu?[26] Stany Zjednoczone obaliły Talibów w Afganistanie i Saddama Husajna w Iraku, najgorszych wrogów Teheranu na Wschodzie i Zachodzie. W ten oto sposób zachwiały równowagą sił w regionie. Izrael nadal pozostaje dominującą siłą na Bliskim Wschodzie w formułowaniu zasad polityki, ale obawia się, że jego pozycja jest zagrożona. Wraz z wzrostem pozycji Iranu, Izrael zaczyna postrzegać go jako swojego głównego rywala.[27] Zatem nie tylko kwestia broni nuklearnej niepokoi Izrael. Nie da się ukryć, że wzrastająca potęga konwencjonalna Iranu również. Już teraz możemy uznać, że konwencjonalna siła Iranu, chociaż wciąż relatywnie słaba, ogranicza izraelską wolność konwencjonalną do przeprowadzenia działań militarnych w regionie.[28]
Tak więc, problem irańskiego programu wzbogacania uranu zwinięty jest w dużo bardziej istotną i drażliwą kwestię, która tkwi w samym sercu irańskiego podejścia do negocjacji. Waszyngton i Jerozolima będą musiały – odkładając na bok kwestię nuklearną – odpowiedzieć sobie na pytanie, czy są zdolne dojść do porozumienia z Iranem, który stara się i będzie w niedługiej perspektywie przodującą siłą w regionie? Jak na razie kwestia ta jest połączona z bronią nuklearną, ale wszyscy zdają się rozumieć wagę tych pytań. Z tej przyczyny, kwestia irańskiego programu atomowego jest ściśle połączoną z wypracowaniem nowego ładu na Bliskim Wschodzie, w którym to Iran, czy to się komuś podoba czy nie, będzie odgrywał znaczącą rolę.[29]

Czarny scenariusz

Jeśli dyplomacja zawiedzie i Iran nadal nie będzie przestrzegał międzynarodowych propozycji, świat powinien przygotować się na nowy konflikt na Bliskim Wschodzie. Według Admirała Michaela Mullena, przewodniczącego amerykańskiego Kolegium Szefów Połączonych Sztabów, “Granica pomiędzy atakiem na Iran i zdobyciem przez nich broni atomowej jest dosyć wąska”.[30] Izrael sumiennie monitoruje postępy irańskiego programu nuklearnego i nie wyklucza, że w przypadku fiaska działań dyplomatycznych, zostanie zmuszony do siłowego powstrzymania ambicji nuklearnych Teheranu.[31] Izraelskie groźby użycia siły wobec Iranu są jawnym sygnałem dla międzynarodowej opinii publicznej, że jeśli nie zdoła ona rozwiązać dyplomatycznie kwestii irańskiego programu wzbogacania uranu, to Izrael zdecyduje się rozwiązać tą kwestię „po swojemu”. Jeśli tego nie zrobi, prawdopodobnie Iran dołączy do ekskluzywnego grona państw atomowych.[32]
Prewencyjne uderzenie lotnicze Izraela na Iran musiałoby zostać dokonane w wyniku pogwałcenia przestrzeni powietrznej Jordanii i Iraku. Tak więc, Izrael musiałby dostać co najmniej „milczącą zgodę” na atak ze strony amerykanów. Izraelscy wojskowi twierdzą, że w przypadku ataku lotniczego na Iran musieliby uderzyć w ponad 12 celów. Pośród nich znajduje się między innymi Natanz - gdzie ma być produkowany wzbogacany uran, Isfahan - w tunelach którego ma być przechowywane 250 ton gazu, oraz Arak - gdzie znajduje się reaktor produkujący pluton. Jednak zdaniem wicedyrektora Instytutu Badań nad Narodowym Bezpieczeństwem, Ephraima Kama, istniej małe prawdopodobieństwo na przyzwolenie amerykanów wobec takiej operacji, ponieważ establishment obrony USA nie jest pewien co do skuteczności izraelskiej operacji wojskowej. Tym bardziej, że jedyna korzyścią może okazać się co najwyżej tylko opóźnienie irańskiego programu atomowego o 2-4 lata.[33]
Panuje powszechna opinia, że Izrael zaatakuje Iran tylko i wyłącznie w przypadku uzyskania wcześniejszej zgody od Stanów Zjednoczonych i przy zauważalnym poparciu społeczności międzynarodowej. Założenie to może okazać się błędne, bowiem prawdopodobnym jest uderzenie militarne Izraela na Iran, bez wcześniejszego informowania Waszyngtonu. Również nie należy się spodziewać, że jeśli już Izrael skieruje zapytanie do Amerykanów o zgodę na prewencyjny atak, uczyni to ze znacznym wyprzedzeniem czasu. W takiej sytuacji, prezydent Obama być może, dowie się szybciej o niezwykle ryzykownej operacji Izraela z CNN niż od CIA. Chociaż Waszyngton stara się mieć jak największy wpływ i rozeznanie w operacjach militarnych Izraela, historia pokazuje, że Jerozolima może najpierw zdecydować się na wyprzedzający atak i dopiero po zakończeniu działań wyjaśnić motywy swojej decyzji. Dlatego mogą głęboko się mylić Ci, którzy żywią nadzieję, że administracja Obamy będzie zdolna wywrzeć presję na odstąpienie od ataku na Iran w wyniku działań dyplomatycznych.[34]
Na potwierdzenie powyższej opinii mogą posłużyć cztery izraelskie operacje militarne, które można w największym stopniu odnieść do potencjalnego izraelskiego uderzenia na Iran. Chodzi kolejno o konflikty z października 1956 roku i czerwca 1967, operację z 7 czerwca 1981 i atak z 6 września 2007 roku.[35] Te wydarzenia demonstrują, że jeśli Izrael uzna irański program atomowy za egzystencjalne niebezpieczeństwo dla własnej państwowości, może stać się również głuchy na błagania amerykańskich urzędników nawołujących do pokojowego rozwiązania problemu irańskiego.[36] Zapewne wkrótce po operacji Waszyngton wyrazi, publicznie i prywatnie, zaniepokojenie powstałą sytuacją. Natomiast długoletnie relacje amerykańsko-izraelskie nie powinny ucierpieć i zostaną utrzymane na obecnym poziomie, a współpraca dyplomatyczna, gospodarcza, wywiadowcza i wojskowa nadal będzie się rozwijać.[37]
Bez cienia wątpliwości repertuar środków dostępnych do destabilizacji irańskiego programu atomowego jest szeroki. Chociaż sam Izrael koncentruje się na ataku lotniczym, możliwości uderzenia koalicji państw, pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych, znacznie wzrastają. Począwszy od morskiej oraz lotniczej blokady (tej drugiej ukierunkowanej na naloty lotnicze), sabotażu wewnątrz kraju aż po masowy atak z zewnątrz. Zacofany militarnie Iran jednak nie jest bezbronny. Teheran posiada asa w rękawie (kartę tą można nazwać nawet bardziej stosownie Jokerem), którym mogą okazać się ataki szaleńcze i nieprzewidywalne w skutkach.[38] Duchowny Mojtaba Zolnour, który jest przedstawicielem Straży Rewolucyjnej Najwyższego Przywódcy Ajatollaha Ali Khameiniego, powiedział, że jeśli izraelskie i amerykańskie pociski uderzą w Iran, w odwecie Iran wystrzeli w Izrael pociski Sahab-3: „Jeśli choć jeden amerykański, bądź syjonistyczny pocisk spadnie na nasz kraj, zanim opadnie pył, irańskie rakiety rozerwą serce Izraela”.[39]
Analizy wywiadowcze ostrzegają o specjalnie przygotowanym przez Teheran planie „Dnia Sądu Ostatecznego”. Zostanie on uruchomiony przez Ajjatolahów w momencie uderzenia militarnego na irańskie instalacje atomowe. Plan działań odwetowych Iranu ma na celu wyrządzenie jak największych szkód państwom zachodnim w regionie, doprowadzając jednocześnie do gospodarczej destabilizacji świata. Odpowiedzialność za realizację operacji spadnie na ramiona irańskich agentów i członków radykalnych organizacji powiązanych z Teheranem. Przewiduje się, że w działaniach będzie uczestniczył również Hezbollah, który zaopatrzony w 40 tys. pocisków ostrzela północne terytoria Izraela. Hamas z kolei przeprowadziłby podobną operację z południa, gdzie kontroluje Strefę Gazy. Oczywiście bazy NATO w Afganistanie zostałyby również zaatakowane przy pomocy rebeliantów powiązanych z Irańczykami. Działania Iranu doprowadziły by do destabilizacji w Zatoce i Cieśninie Ormuz, przez którą przewozi się prawie 40% światowego transportu ropy.[40]  W konsekwencji cena ropy podniosłaby się w zawrotnym tempie do drastycznego poziomu 200-300 dolarów za baryłkę.[41]
Zdaniem niektórych analityków, negatywne efekty opisanego powyżej rozwoju wydarzeń będą zauważalne tylko przez „miesiące”. Natomiast po zniszczeniu irańskich obiektów militarnych i zastopowaniu programu nuklearnego, Iran nie będzie już więcej stanowił zagrożenia dla społeczności międzynarodowej. Niemniej jednak, jakimkolwiek sukcesem zakończy się uderzenie na Teheran, Iran nie złoży broni i będzie nadal walczył w asymetrycznej wojnie. Wojna ta, nie tylko na własnym terenie, ale w całym sąsiadującym regionie może toczyć się przez nadchodzące lata. Przypadek Iraku pokazuje, że termin „miesiące” w przypadku Bliskiego Wschodu należy rozpatrywać w innej niż to się przyjęło perspektywie czasowej.[42]
Amerykanie uwikłani we własne problemy a Iraku i Afganistanie, w dalszym ciągu będą starali się zniechęcić Izrael do samodzielnego ataku. Zdaniem wielu ekspertów wątpliwym jest, aby Izrael zdecydował się na ten niezwykle niebezpieczny krok, bez chociażby niewielkiego skinienia głową ze strony Amerykanów. Tym bardziej, że sukces operacji może okazać się niewspółmierny do jej negatywnych efektów rzutujących na całą społeczność międzynarodową. Sekretarz obrony USA, Robert M. Gates, uważa, że w wypadku militarnego zniszczenia irańskiego programu atomowego, Teheranowi wystarczą zaledwie 2-3 lata, aby powrócić na obecny etap. Pytanie zatem brzmi, czy dla izraelskich strategów będzie to wystarczająca korzyść aby podjąć prewencyjne uderzenie? „Jeśli zauważymy duże prawdopodobieństwo sukcesu, myślę, że podejmiemy się tego ryzyka” powiedział Ephraim Inbar, dyrektor Centrum Studiów Strategicznych im. Begina i Sadata na Uniwersytecie Bar-Ilan koło Tel-Awiwu. Na razie izraelskie szable spoczywają spokojnie w pochwach. Po zapoznaniu się przez izraelskich liderów z planami Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników, minister spraw zagranicznych Izraela, Avigdor Lieberman, stwierdził, że „Kraje te mają wystarczającą siłę, aby powstrzymać to całe szaleństwo (…) Nie ma potrzeby atakować czegokolwiek. Broń Boże”.[43]

Co z tą Rosją ?

Kraj który od 30 lat nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych ze Stanami Zjednoczonymi, wydaje się być naturalny sojusznikiem Kremla. Moskwa i Teheran prezentują zbieżną wizję ładu międzynarodowego. Rosyjski „świat wielobiegunowy” i „koncepcja mocarstw XXI wieku” odpowiada wysuwanemu przez Iran „dialogowi cywilizacji”. Jednak antyamerykański resentyment jest tylko jednym ze spoiw łączących Teheran i Moskwę.[44] W listopadzie 2009 roku na łamach londyńskiego Sunday Times ukazał się artykuł oskarżający rosyjskich naukowców o rozwijanie głowicy nuklearnej dla Iranu. Według inspiratorów przecieku do londyńskiej gazety, właśnie z tego powodu izraelski premier Benjamin Natanjahu udał się z tajną wizytą do Moskwy dnia 7 września bieżącego roku.[45]
Historia opisana w Sunday Times nie jest pierwszą, i zapewne też nie ostatnią, przypisującą rosyjskiej stronie „nieczyste” zamiary w kwestii irańskiego programu nuklearnego. Zachód wychodził z założenia, że rosyjscy naukowcy i inżynierowie nie pomogą stworzyć irańskim mułłom bomby atomowej, uważając to za sprzeczne z narodowym interesem Rosji. Tymczasem, od kiedy irański tajny program wzbogacania uranu został zdemaskowany w 2002 roku, Rosja konsekwentnie utrudnia efektywne działania.[46] Ponadto w przeciwieństwie do Izraela, USA i ich sojuszników, sprawdzanie irańskich ambicji nuklearnych nie należy do głównych priorytetów Kremla. Chociaż Rosjanie niejednokrotnie powtarzali, że woleliby, aby Iran nie zmierzał w kierunku przybliżającym go do wybudowania bomby atomowej, to ich starania nigdy nie były na tyle znaczące, by zapobiec atomowym planom Teheranu.[47] Rosja opiera się także zastosowaniu cięższych sankcji, chociaż sama nie może być do końca pewna jakie korzyści może jej przynieść nowe atomowe państwo. Natomiast amerykańskie podejście do irańskiego programu nuklearnego budowane jest na założeniu, że rosyjskie oddziaływania na Iran są kluczowe dla powstrzymania irańskiego programu wzbogacania uranu. W rzeczy samej, Rosja jak główny dostawca nuklearnej technologii i jeden z czołowych partnerów handlowych, powinna posiadać bardzo duże wpływy w Teheranie. Niemniej jednak, gdy Waszyngton szuka wsparcia na Kremlu, irański program atomowy dalej się rozwija. Wydaje się, że Stany Zjednoczone zakładają własną politykę wobec Iranu na iluzji, że mają po swojej stronie Rosję, gdy tak naprawdę Kreml prowadzi po prostu podwójną grę.[48]
Iran dzięki swojemu położeniu może oddziaływać w regionach niezwykle ważnych dla Moskwy - na Kaukazie i Azji Środkowej, w Zatoce Perskiej oraz na Bliskim Wschodzie. Może być też przeciwwagą dla członka NATO – Turcji, czy sojuszniczki USA - Arabii Saudyjskiej. Moskwa dostrzega także dobre podłoże do współpracy w pragmatyzmie irańskich decydentów.[49] Widząc obopólne korzyści, Moskwa i Kreml potrafiła stworzyć ramy bliskiej współpracy dyplomatycznej.[50] Współpraca ta zakorzeniła się pod koniec lat 90-tych, kiedy Moskwa i Teheran wspólnie pracowała nad zakończeniem krwawej wojny cywilnej w Tadżykistanie. Wcześniej, Rosja oskarżała Iran o szkolenie i wspieranie islamskich partyzantów z regionu rosyjskiego Kaukazu Północnego w czasie pierwszej wojny czeczeńskiej (1994-96) i eksport islamskiego radykalizmu do sąsiednich państw w Azji Centralnej. Zanim rozpoczęła się druga wojna czeczeńska w 1999 roku, rosyjsko-irańskie zbliżenie było już w toku i irańska interwencja nie była rozważana.[51]
Biorąc pod uwagę irańską zdolność do eksportu jej radykalnej ideologii i organizowania ataków terrorystycznych poza krajem, rosyjscy stratedzy mają świadomość, że zaadoptowanie bardziej konfrontacyjnej postawy wobec Teheranu – czego pragną Stany Zjednoczone – może skończyć się poważnymi konsekwencjami. Po przejściowym spokoju zaobserwowanym w ostatnich latach na rosyjskim Kaukazie Północnym, obszar ten staje się coraz bardziej niestabilny (między innymi seria samobójczych ataków w Dagestanie i Inguszetii). Chociaż niestabilność ta wywodzi się raczej z biedy i złych rządów, Kreml jest świadom potencjału islamskich ekstremistów, mogących wykorzystać lokalne niezadowolenie. W związku z czym, Moskwa chce zapewnić irańskich mułłów, że nie mają najmniejszego powodu interesować się i ingerować w wewnętrzne problemy Rosji na Kaukazie Północnym.[52]
Rosyjska powściągliwość bierze się ponadto z kilku innych źródeł. Po pierwsze, Rosja czerpie korzyści ekonomiczne wykorzystując jawną niechęć Zachodu do współpracy z Teheranem. Rosyjsko-irańska wymiana odbywa się w sektorach strategicznie ważnych dla Kremla. Rosja jest nie tylko czołowym sprzedawcą nuklearnym, ale także głównym handlarzem bronią, na którą jak wiadomo zapotrzebowanie zawsze wzrasta proporcjonalnie do pojawiających się napięć. Pierwsze dochodowe umowy na sprzedaż broni zawarł z Iranem Związek Radziecki jeszcze w latach 1989-1991, ale Federacja Rosyjska, jako prawna sukcesorka, wywiązała się tylko z jednej umowy. Pod wpływem nacisków Waszyngtonu strona rosyjska zobowiązała się nie wypełnić zawartych umów wojskowych z Teheranem i z dniem 31 grudnia 1999 roku zaprzestać sprzedaży broni do Iranu. Mimo, że postawa rosyjska została bardzo pozytywnie odebrana na Zachodzie, sam Kreml odczuł boleśnie stratę 2,2 miliarda dolarów w wyniku niewykonania kontraktów. Wkrótce Kreml wycofał się z memorandum podpisując 2 października 2001 roku z Teheranem umowę dotycząca sprzedaży sprzętu wojskowego.[53] W ubiegłym roku jej obroty przekroczyły 3 bilion dolarów, czyniąc Teheran głównym klientem rosyjskiego przemysłu obronnego. W 2007 roku Iran zakupił system obronny od Rosji o łącznej wartości 1 miliarda dolarów i ubiega się o jeszcze bardziej zaawansowane technologicznie myśliwce przechwytujące, zdolne do obrony infrastruktury atomowej.[54] Rosja jest również głęboko zaangażowana w Irański jawny program atomowy, przez firmy bezpośrednio połączone z rosyjskim Ministerstwem Energii Atomowej, budującym reaktorowy kompleks w Buszehr. Poza tym rosyjski monopolista gazowy zaangażował się w rozwój ogromnych południowych irańskich złóż gazowych.[55]
Po drugie, Rosja dostrzega we współpracy z Iranem szansę na podniesienie swej pozycji międzynarodowej. Zamieszanie wokół irańskiego problemu atomowego pozwala Rosji odgrywać większą rolę niż jej realne możliwości oddziaływań. Rosja stara się ukazywać siebie jako kraj bez którego nie można prowadzić skutecznych negocjacji z Iranem.[56] W związku z czym, dzięki kwestii irańskiej Rosja pozostaje przy obecnie najważniejszym stole obrad społeczności międzynarodowej i to w roli niezwykle ważnego państwa w tym procesie, co potwierdza jej członkostwo w grupie sześciu. Rosyjskie wpływy na Bliskim Wschodzie malały od dekad, wraz z zwrotami sytuacji w Libii, Egipcie, Syrii i Iraku. Dlatego relatywnie dobre relacje z Iranem pozwalają Rosji oddziaływać na przebieg wydarzeń w tej strategicznie ważnej części świata.[57] W wyniku tego, Rosja buduje również wizerunek państwa, które potrafi skutecznie przeciwstawić się USA i które broni praw krajów rozwijających się do rozwijania technologii jądrowej w celach czysto pokojowych.[58]
Po trzecie, irański program nuklearny umożliwia Rosji wywieranie nacisku na Stany Zjednoczone. Dla Stanów Zjednoczonych kwestia ta ma kluczowe znaczenie i jest jednym z głównych priorytetów administracji Obamy. Moskwa doskonale zdaję sobie z tego sprawę i chce wykorzystać słabość Amerykanów, żądając nagrody za kooperację. Rosja uzyskała od administracji Busha długo oczekiwane porozumienie o cywilnej współpracy atomowej (chociaż utknęło w Kongresie z powodu inwazji na Gruzję), a od administracji Baracka Obamy próbuje uzyskać drobne ustępstwa dotyczące obrony przeciwrakietowej i kontroli zbrojeń. Amerykanie już zrezygnowali z rozmieszczenia elementów tarczy antyrakietowej w Europie Środkowej. Kreml życzyłby sobie, aby te sprzyjające okoliczności zostały ukoronowane dalszymi ustępstwami Stanów Zjednoczonych.[59]
Na sam koniec nie można pominąć zwykłej „mściwości” Kremla. Pomimo upływu wielu lat Kreml nadal boleśnie odczuwa zimnowojenną porażkę i nie może pogodzić się z pozycją hegemonistyczną Stanów Zjednoczonych w stosunkach międzynarodowych. Dlatego Rosja stara się wykorzystać każdą możliwość, aby osłabić globalne oddziaływania USA. Amerykańskie komplikacje w Iraku i Afganistanie uśmierzyły, ale nie zlikwidowały tę bolączkę. Jeśli Waszyngton dostanie „po nosie” od Iranu, będzie to na rękę Kremlowi.[60]
Rosyjscy politycy nieoficjalnie przyznają, że Rosja prowadzi z Teheranem ryzykowną grę. Dozbraja i pomaga rozwijać technologię atomową sąsiedniemu państwu teokratycznemu, prowadzącemu pragmatyczną politykę zagraniczną, ale też nie do końca obliczalnemu. Ponadto pielęgnacja bliskich relacji z Teheranem, wystawia na szwank stosunki z Zachodem, zwłaszcza Stanami Zjednoczonymi i ich sojuszniczym Izraelem. Dlatego też, Rosja stara się wykonywać gesty, które mają przekonać Zachód o dobrych zamiarach Iranu.[61] Zapewne będzie dalej zaprzeczać uczestniczeniu w domniemanym rozwoju głowic bojowych i deklarować chęć pomocy państwom zachodnim w rozwiązaniu irańskiego problemu. Będzie dalej uprawiać swoją podwójną grę, a decydenci rosyjscy podzielą się rolami sojuszników Iranu i Zachodu. Prezydent Miedwiediew będzie deklarował akceptację dla sankcji przed Zgromadzeniem Ogólnym ONZ, a premier Putin wraz z ministrem spraw zagranicznych, Siergiejem Ławrowem, będzie nadal odrzucał konieczność zastosowania przygniatających sankcji, jak to miało miejsce do tej pory.[62] Jednak może okazać się, że jest to ostatnie nawołanie Rosji do poparcia sankcji ONZ oraz wycofania własnych naukowców i przejścia na Zachodnią „stronę”.[63] Alternatywą może być głębokie ochłodzenie stosunków z Zachodem i zaprzestanie polityki „reset” przez administrację Baracka Obamy, czego osłabiona kryzysem ekonomicznym Rosja nie będzie w stanie zapłacić.[64]

Wnioski