Globalny wymiar polityki zagranicznej Indii

• indie

Głównym celem indyjskiej polityki zagranicznej w XXI w. jest osiągnięcie i potwierdzenie pozycji w regionie Azji i Pacyfiku oraz na świecie. Służyć temu mają jak najlepsze relacje z USA, Chinami, Rosją, a także UE.

W XXI w. głównym celem indyjskiej polityki zagranicznej jest osiągnięcie i utrzymanie swojej pozycji w regionie Azji i Pacyfiku oraz na świecie[1]. Główne cele polityki zagraniczne są rozpatrywane pod względem ekonomicznym, militarnym oraz politycznym. Z punktu widzenia stosunków dwustronnych po zimnej wojnie Indiom zależało na unormowaniu relacji z takimi potęgami jak Stany Zjednoczone, Chiny i Rosja.

Relacje z USA

Szczególne znaczenie dla Indii miały relacje ze Stanami Zjednoczonymi. W trakcie zimnej wojny USA postrzegały Indie jako państwo utrzymujące bliskie kontakty z krajami komunistycznymi i ograniczające kontakty z demokratycznymi państwami Zachodu[2].  Lata 50. przyniosły napięcia w stosunkach indyjsko-amerykańskich. Powodem tego były stosunki wojskowe między USA i Pakistanem, a także poparcie USA dla Pakistanu w sporze o Kaszmir[3]. Po nieudanej wojnie z Chinami, Indie z sukcesem zwróciły się o pomoc militarną do USA i Wielkiej Brytanii. Jednak wraz z wybuchem wojny indyjsko-pakistańskiej. mocarstwa cofnęły pomoc w 1965 r. Jako środek mający pomóc w odejściu Indii od bliskich stosunków z ZSRR USA wykorzystały dostarczanie żywności podczas klęski głodu w latach 1965-1967. W roku 1969 miała miejsce oficjalna wizyta prezydenta USA Richarda Nixona w New Delhi, która miała się przyczynić do normalizacji stosunków wojskowych. Jednak decyzja Nixona o zawarciu stosunków z ChRL w 1971 r. spotkała się z krytyką Indii, które dopatrywały się w tym zagrożenia dla ich bezpieczeństwa. Przełom nastąpił w 1975 r. kiedy ówczesny prezydent USA Gerald Ford zdjął nałożone na Indie embargo na zbrojenia. W 1978 r. wizytę w Indiach złożył Jimmy Carter, co zaowocowało zezwoleniem od 1980 r. na dostaw paliwa jądrowego dla Indii. Ponadto w latach 80. zaczęto rozwijać indyjsko-amerykańską współpracę w zakresie wojskowości.

Od początku lat 90. Indie przystąpiły do zawierania coraz ściślejszej współpracy ekonomiczno-wojskowej z Waszyngtonem. New Delhi miało świadomość, że stosunki z USA pomogą w rozwijaniu ich aspiracji mocarstwowych. Stany Zjednoczone poparły reformy rządu Narasimha Rao, przeprowadzone w 1991 r. Efektem zbliżenia była wizyta premiera Indii w Waszyngtonie na początku maja 1994 r.[4]. Wraz z wdrażaniem nowych reform gospodarczych, rynek indyjski stał się atrakcyjny dla amerykańskich inwestorów. Wymiana handlowa w latach 1989-2002 wzrosła o 265%, a w okresie 1992-1999 zwiększyła się z 5,7 mld USD do 12,8 mld USD. Od 1992 r. Indie i USA zaczęły przeprowadzać razem wspólne ćwiczenia marynarek wojennych na Oceanie Indyjskim, zaś w 1995 r. założono wspólny komitet, który miał koordynować ćwiczenia wojskowe oraz systematyczna wymianę personelu między obydwoma państwami. W 2000 r . powstała Grupa do spraw Zwalczania Terroryzmu pod dowództwem indyjsko-amerykańskim, a w 2004 r. po raz pierwszy w historii obu państw odbyły się ćwiczenia powietrznych sił zbrojnych.

Pomimo zacieśniającej się współpracy między obydwoma państwami, Indie nadal nieufnie patrzyły na poczynania USA. Spowodowane to było brakiem reakcji Stanów Zjednoczonych na wspieranie przez Chiny programu nuklearnego kreowanego przez Pakistan. Waszyngton przez dobre stosunki dwustronne z Pakistanem oraz zacieśniającą się współpracę z Chinami, utwierdzał Indie w przekonaniu, że wykorzystuje czynnik pakistański i chiński do osłabienia pozycji New Delhi w regionie i uniemożliwia osiągnięcie indyjskich aspiracji mocarstwowych.

Kolejne lata pokazały jednak, że USA dążyły do zacieśnienia współpracy z Indiami. Powodem tego była amerykańska polityka w regionie Azji Południowej – Waszyngton zdając sobie sprawę z posiadania przez Indie i Pakistan broni masowego rażenia chciał zachować względną stabilizację między tymi państwami, a także nie dopuścić do otwartego konfliktu zbrojnego. Przykładem zmiany stosunków amerykańskich względem Indii, było poparcie dla New Delhi w konflikcie o Kargil[5]. Nacisk ze strony Stanów Zjednoczonych spowodował wycofanie się separatystów pakistańskich z gór kontrolowanych przez Indie. Przełomową okazała się wizyta Billa Clintona w Indiach w marcu 2000 r.[6]. W dniu 22 marca podpisano oświadczenie „Stosunki Indie-USA: wizja na XXI wiek”, w którym zawarto deklaracje spotkań na najwyższym szczeblu, dialog ds. polityki zagranicznej na szczeblu ministrów spraw zagranicznych, rozmowy o bezpieczeństwie oraz terroryzmie[7].

Zbliżenie USA i Indii wiązało się ze wzrostem zainteresowania problematyką Azji Południowej oraz aspiracjami rządu nowego amerykańskiego prezydenta G.W. Busha. Nowa administracja Białego Domu zaczęła dostrzegać w Indiach nowego sojusznika, dzięki któremu będzie mogła zapanować nad stale rosnącą chińską potęgą w Azji. Zaczęto inwestować w nowe ośrodki badawcze zajmujące się pozycją Indii we współczesnych stosunkach międzynarodowych[8]. Po zamachach z 11 września 2001 r. Indie opowiedziały się za Stanami Zjednoczonymi, co zaowocowało w zniesienie sankcji wobec Indii, które nałożono w 1998 r. z powodu indyjskich prób nuklearnych.

W 2004 r. w Indiach władzę przejęła koalicja na czele z Indyjskim Kongresem Narodowym. W swoim programie wyborczym krytykował poprzedni rząd za zbytnią uległość w stosunku do Stanów Zjednoczonych. Jednak prognozy o załamaniu się stosunków indyjsko-amerykańskich nie sprawdziły się, a Indyjski Kongres Narodowy zaczął podejmować kroki na rzecz realnego zbliżenia strategicznego z USA. Następstwem tych działań jest program Next Steps in the Strategic Partnership. Zobowiązuje on Waszyngton i New Delhi do współpracy w czterech dziedzinach: cywilnej technologii nuklearnej i kosmicznej, handlu w zakresie IT oraz obrony. Dnia 28 czerwca 2005 r. doszło do zawarcia umowy wojskowej pomiędzy ministrami obrony narodowej USA i Indii. Dotyczyła ona: wymiany handlowej w resorcie wojskowym, wspólnych działań podczas operacji wielostronnych oraz działań w sferze przemysłu zbrojeniowego.

Ważnym wydarzeniem dla stosunków pomiędzy New Delhi a Waszyngtonem był szczyt amerykańsko-indyjski z udziałem premiera Indii i prezydenta USA, który odbył się w dniu 18 lipca 2005 r. Wówczas oficjalnie ustanowiono partnerstwo między Indiami a USA zarówno w sferze ekonomicznej, jak i politycznej. Prezydent G.W. Bush zapowiedział współpracę w dziedzinie programów jądrowych i uznał Indie za mocarstwo nuklearne. Indiom został umożliwiony dostęp do amerykańskiej technologii jądrowej. W zamian za to New Delhi poddało się programowi kontroli międzynarodowej oraz musiało podjąć działania w sprawie oddzielenia cywilnych i wojskowych reaktorów.

Nowo zawarte porozumienia zostały wystawione na próbę, kiedy Indie musiały przedstawić swoje stanowisko na temat irańskiego programu nuklearnego. Początkowo rząd indyjski stał na stanowisku negocjowania ze stroną irańską. Jedna podczas posiedzenia Rady Gubernatorów Międzynarodowej Agencji Energii Nuklearnej w Wiedniu w dniu 24 września 2005r., głosował za przedłożoną przez Unie Europejską, a także Waszyngton rezolucją, która krytycznie odnosiła się do ambicji nuklearnych Teheranu i sugerowała zajęcie się sprawą przez Radę Bezpieczeństwa ONZ.

W celu zacieśnienia współpracy ekonomicznej w 2006 r. odbyły się spotkania w ramach forum indyjsko-amerykańskiego. Rozmowy dotyczyły przede wszystkim polityki handlowej, finansów i środowiska naturalnego. O intensywnej współpracy gospodarczej świadczy wzrost wymiany handlowej między państwami. W 1986 r. wyniósł 4 mld USD, zaś w 2006 r. 32 mld USD. Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych wzrosła do 2005 r. do ok. 8,5 mld USD. Około jedna trzecia inwestycji (4 mld USD) w Indiach to transakcje przeprowadzane przez amerykańskich inwestorów. Według amerykańskich danych wysokość wymiany handlowej wynosiła w 2005 r. 26,7 mld USD, w 2006 r. – 31,5 mld USD, w 2007 r. – 39 mld USD, w 2008 r. - 43,4 mld USD[9].

1 sierpnia 2008 r. Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej zaczęła realizować plan kontroli obiektów nuklearnych na terenie Indii, a 6 sierpnia USA na forum 45 państw Nuclear Suppliers Group zaproponowało zniesienie ograniczeń w zakresie sprzedaży materiałów i technologii nuklearnej do Indii, co spotkało się z aprobatą państw członkowskich. Efektem tego było podpisanie przez sekretarz stanu Condoleezzę Rice i indyjskiego ministra spaw zagranicznych Pranab Mukherjee w Waszyngtonie dnia 10 października 2008 r. porozumienia dotyczącego pokojowego wykorzystywania energii nuklearnej.

Najważniejszą przesłanką globalnej współpracy indyjsko-amerykańskiej jest chęć wykreowania „strukturalnych ograniczeń, które zniechęciłyby Pekin do nadmiernego wykorzystywania swojej rosnącej potęgi”[10]. Stany Zjednoczone liczą, że dzięki ich inwestycjom w gospodarkę indyjską, Indie będą w stanie konkurować w regionie Azji z Chinami oraz przeciwstawić im się zarówno w sferze gospodarczej, jak i wojskowej.
 
Relacje z Chinami

Aby zrozumieć ideę stosunków indyjsko-amerykańskich należy rozważyć problem czynnika chińskiego w regionie Azji i Pacyfiku, a także stosunków indyjsko-chińskich w latach 90. oraz w XXI w. Normalizacja stosunków z Chinami nastąpiła w dniach 11-15 grudnia 1991 r., kiedy chiński premier Li Peng przebywał w Indiach. Rozmowy dotyczyły spornych terytoriów oraz dawały nadzieję, że w przyszłości nastąpi całkowite rozwiązanie tego problemu. Mimo że Chiny to główny regionalny rywal Indii, rząd New Delhi zacieśniał stosunki dwustronne z Pekinem. Poprawa stosunków miała przysłużyć się przyszłości indyjskim aspiracjom mocarstwowym. Bezpośrednia konfrontacja z Chinami mogłaby wywołać niepotrzebne konflikty oraz zagrozić pozycji Indii w regionie.

Podczas wizyty ministra obrony ChRL Chi Haotiana we wrześniu 1994r. podpisano porozumienie o utrzymaniu pokojowych stosunków na indyjsko-chińskiej linii faktycznej kontroli. Indie i Chiny zobowiązały się do zredukować liczbę wojsk w regionie granic. Zaś w 1996 r. dołączono do tego dokument zabraniający manewrów wojskowych na liniach granicznych[11].

Załamanie stosunków nastąpiło w 1998r. po przeprowadzonych przez Indie próbach z bronią jądrową. Pekin oskarżył New Delhi o wywoływanie nowego wyścigu zbrojeń. Niemniej jednak od połowy 1999 r. stosunki uległy znaczniej poprawie poprzez neutralną postawę Chin wobec konfliktu w Kargilu. W 2000 r. w Pekinie odbyło się spotkanie w sprawach bezpieczeństwa. Innym impulsem rozwojowym dla stosunków indyjsko-chińskich były wydarzenia po zamachach z 11 września 2001 r. Oba państwa znalazły obszar wspólnych interesów związany z walka z terroryzmem oraz radykalizmem islamskim[12]. Chiny w szczególności dopatrywały się tam korzyści, gdyż obawiały się, że Pakistan może zyskać wsparcie u zachodnich mniejszości muzułmańskich. Ponadto wpływy Pakistanu w Azji Centralnej mogą zagrozić interesom Pekinu, który już rozwinął wymianę handlową i ma na tym obszarze rozległe strategiczne inwestycje.

24 czerwca 2003 r. szefowie rządów Indii i Chin podpisali wspólną deklarację, która dotyczyła dalszych działań w ramach współpracy oraz zacieśnienia stosunków dwustronnych. Ponadto Indie potwierdziły, ze Tybet należy do terytorium ChRL oraz potępiły antychińską działalność mieszkańców Tybetu na terenie Indii. Za to Chiny uznały szlak transgraniczny przez Sikkim, co odnosiło się do uznania, że ten stan należy do strefy wpływów Indii. Na początku kwietnia 2005 r. ustanowiono strategiczne partnerstwo na rzecz pokoju i dobrobytu[13]. Poza tym rok 2006 r. ustanowiono „rokiem przyjaźni indyjsko-chińskiej”[14].

Jednym z ważniejszych czynników napędzającym współprace indyjsko-chińską są kwestie ekonomiczne. W kwietniu 2005 r. podpisano kilkanaście umów handlowych w trakcie szczytu indyjsko-chińskiego, a głównym elementem było dążenie do zwiększenia obrotów handlowych. 

Tab. Chiński eksport i import z Indiami

 Źródło:www.economywatch.com/world_economy/china/indo-china-trade-relations.html

Założono, że do 2008 r. wymiana handlowa powinna wynosić 20 mld USD. W celu wypełnienia założeń: liczba połączeń lotniczych została zwiększona, wprowadzono nowe mechanizmy, które miały ułatwić wymianę gospodarczą. Poruszono kwestię utworzenia strefy wolnego handlu między Indiami a Chinami oraz sprawy związane z bezpieczeństwem energetycznym. W 2007 r. wymiana handlowa między Indiami a Chinami przekroczyła 25 mld USD. Import z Chin wykazywał dużą dynamikę, gdyż w ciągu roku wzrósł o 60%. Pomimo ciągłego umacniania współpracy strategicznej z Pekinem, New Delhi nadal nie ufało i obawiało się ciągłego wzrostu potęgi Chin. Tę nieufność spotęgowało aktywne działanie chińskiej marynarki w Zatoce Bengalskiej, wzmocnienie pozycji Pekinu na Oceanie Indyjskim i współpraca polityczna i wojskowa z Pakistanem[15].

Relacje z Rosją

Indie zacieśniając współpracę ze Stanami Zjednoczonymi i Chinami nie zapomniały o uregulowaniu stosunków ze swoim wieloletnim partnerem-Rosją. Mimo zmiany geopolitycznego znaczenia, ze względu na długoletnią współpracę w kwestiach gospodarczych i wojskowych Moskwa nie chciała zaprzepaścić dorobku indyjsko-radzieckiego. W dniach 27-29 stycznia 1993 r. Podpisano nowy traktat indyjsko-rosyjski o przyjaźni i współpracy. Traktat regulował kwestię zadłużenia New Delhi, gwarantował dostawy ropy naftowej oraz broni rosyjskiej. Dodatkowym atutem Indii było to, że zajmowały istotną pozycję w ramach równowagi regionalnej sił w Azji w rosyjskiej wizji bezpieczeństwa. Ponadto politolodzy rosyjscy uważają, że w państwach azjatyckich takich jak Indie, drzemie potencjał polityczny, gospodarczy i społeczny, którego kraje Europy Zachodniej nie potrafią dostrzec.

Przełom w stosunkach indyjsko-rosyjskich nastąpił podczas wizyty Władimira Putina w New Delhi w 2000 r. Ustanowiono bowiem strategiczne partnerstwo między obydwoma państwami. Zawarto także inne porozumienia, które obejmowały regulacje wzajemnych stosunków wojskowych (poruszono współpracę w zakresie przekazania lotniskowca „Admirał Gorszkow”, systemów artyleryjskich oraz czołgów).

W XXI w. Indie nadal kontynuują dialog z Rosją. Oba państwa łączą kwestie: współpracy w dziedzinie wojskowości, walka z terroryzmem międzynarodowym i regionalnym, w tym sytuacja w Afganistanie.

29 września 2008 r. New Delhi i Moskwa podpisały kontrakt, który przewiduje przedłużenie współpracy wojskowej o 10 lat, do roku 2020[16] . Ministrowie obrony obu państw dyskutowali w ramach współpracy IRIGC-MTC[17]. Uzgodniono, że po roku 2010 działania Indii i Rosji oparte będą na wspólnych badaniach naukowych i produkcji sprzętu wojskowego. Na poziomie ministerstw obrony ma dochodzić raz na sześć miesięcy. New Delhi to długoletni odbiorca rosyjskiego sprzętu wojskowego. Moskwa nie stosuje w eksporcie żadnych barier ilościowych w stosunku do Indii. Wynika z tego, że New Delhi nie stanowi potencjalnego zagrożenia dla Federacji Rosyjskiej, ale pomaga zachować przeciwwagę dla Chin w regionie Azji i Pacyfiku[18]. Rezultatem jest, że Indie od trzech lat są najważniejszym odbiorcą broni rosyjskiej. W latach 2005-2010 ok. 71% importu rosyjskiego sprzętu wojskowego trafiło do Indii, a w ostatnich trzech latach ponad 1,8 mld USD trafiło z New Delhi do Moskwy w ramach rozliczeń za kontrakty zbrojeniowe.

Obroty handlowe indyjsko-rosyjskie pozostają niewielkie. W latach 2006-2007 wyniosły 3 mld USD. Indyjski eksport do Moskwy został wyceniony na 908 mln USD. Głównymi towarami importowymi dla Rosji są: kawa, herbata, przyprawy, odzież. Za to eksport rosyjski do Indii obejmuje: wyroby papiernicze, węgiel, metale nieżelazne, nawozy sztuczne, zboża i wyroby ze stali.

Wspólnym elementem łączącym oba państwa jest zbliżona wizja porządku międzynarodowego. Były prezydent Rosji, Dmitrij Miedwiediew wypowiadał się w następujący sposób na temat stosunków z New Delhi: ”Stosunki z Indiami od zawsze były jednym z najważniejszych priorytetów naszej polityki zagranicznej. Nasze wzajemne więzi przyjaźni i sympatii są pełne zaufania i otwartości. I trzeba powiedzieć, że nie byliśmy w cieniu sporów i konfliktów. Tego porozumienia - to jest wspólne dziedzictwo naszych narodów. Jesteśmy dumni z tak bliskich stosunków między naszymi krajami”. W związku ze wspólnymi interesami Rosja poparła członkostwo Indii jako stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ. Szef rosyjskiej dyplomacji Siergiej Ławrow w trakcie wizyty w Indiach 20 października 2008 r. oficjalnie ogłosił stanowisko Moskwy w sprawie przystąpienia New Delhi do Rady Bezpieczeństwa[19]. Rosja jako jedne z pierwszych mocarstw na świecie zaakceptowało bezwarunkowe poparcie dla Indii. Rosja w ten sposób chciała uzyskać razem z Indiami i Chinami przeciwwagę dla działań Stanów Zjednoczonych na forum Rady Bezpieczeństwa. Ponadto chciała zaakceptowania jej aspiracji do odgrywania roli mediatora w rozwiązywaniu konfliktów regionalnych[20]. Istotnym podobieństwem w rosyjskiej i indyjskiej wizji międzynarodowej jest równowaga sił na świecie oraz jego wielobiegunowość, z czego najważniejszym elementem jest niedopuszczenie do hegemonii Stanów Zjednoczonych na świecie.

Relacje z UE

Czynnik chiński, stosunki z USA i Rosją wpływały na kształtowanie sie stosunków Indii z Unią Europejską. Po utworzeniu Unii Europejskiej, ścisłej współpracy między państwami członkowskimi, New Delhi obawiało się o spadku obrotów handlowych między nimi. Dodatkowo sytuację komplikowały zacieśniające sie stosunki UE z Chinami. Te czynniki spowodowały chęć pogłębienia indyjskiej współpracy z UE.

W czasie zimnej wojny Indie oficjalnie nawiązały stosunki z Wspólnotami Europejskimi w 1962 r. Współpraca opierała się na kwestiach ekonomicznych oraz polityce pomocowej. Po podpisaniu 20 grudnia 1993 r. porozumienia o współpracy, New Delhi zaczęło rozwijać dialog polityczny z Unią Europejską. Pierwsze spotkanie na szczycie Indie-UE odbyło się 28 czerwca 2000 r. w Lizbonie (kolejne szczyty miały miejsce m.in.: 23 listopada 2001 r. New Delhi, 10 października 2002 r. w Kopenhadze, 4 maj 2010 r. New Delhi). Obradowano w dziedzinach takich jak: bezpieczeństwo w rejonie Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, zwalczanie terroryzmu, rozwijanie współpracy gospodarczej i kulturalnej. W trakcie obrad szczytu w Hadze (2004 r.) zawarto strategiczne partnerstwo pomiędzy Indiami i UE. Zaś podczas szóstego szczytu w New Delhi (2005 r.) wytyczono plan działania w ramach partnerstwa strategicznego. W trakcie kolejnych szczytów: siódmego ( październik 2006 r.) i ósmego (30 listopada 2007 r.) podkreślano stopniowe zacieśnianie współpracy w zakresie strategicznym, ekonomicznym i politycznym.

Głównym partnerem New Delhi w Unii Europejskiej jest Francja. Indie dzięki wstawiennictwu francuskiemu mogą zyskać akceptację aspiracji mocarstwowych wśród państw UE. W 1998 r. prezydent Francji Jacques Chirac podczas wizyty w New Delhi, wyraził pragnienie „budowania ambitnego związku” indyjsko-francuskiego oraz stwierdził, że Indie jako „naród potwierdziły swoja osobowość na arenie międzynarodowej”[21], co wiązało się z oświadczeniem wydanym w 2000 r. przez francuskiego ministra spraw zagranicznych, Huberta Vedrine'a, że „w nowej rzeczywistości międzynarodowej Indie mają prawo zostać stałym członkiem powiększonej Rady Bezpieczeństwa”[22]. Kandydaturę Indii do Rady Bezpieczeństwa Francja oficjalnie poparła 1 listopada 2001 r. na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ[23]. Celem wspierania kandydatury Indii było realizowanie francuskiej wizji porządku światowego, w którym Francja opowiadała się za wielobiegunowością i przeciwstawiała się hegemonii Stanów Zjednoczonych, uważając Indie za jeden z podmiotów politycznych mogących wziąć udział w zapewnieniu  równowagi sił[24].