Regionalna polityka zagraniczna Indii

• indie
• new delhi
• polityka zagraniczna
• _azjanews

Od lat 90. Indie nie tylko umacniały stosunki z mocarstwami zachodnimi, ale także dużą wagę przywiązywały do współpracy z państwami regionu. Istotnym wyznacznikiem indyjskiej polityki zagranicznej była doktryna Gujrala.

Poza umocnieniem swoich stosunków z mocarstwami zachodnimi, Indie równie dużą wagę przywiązywały do współpracy z innymi państwami regionu[1]. Od początku lat 90. New Delhi dążyło do poprawy stosunków z państwami sąsiadującymi. Postępowano zgodnie z doktryną Gujrala[2], który wważał, że wzrost potęgi New Delhi nie może zniszczyć współpracy z najbliższymi sąsiadami. Sformułował pięć zasad postępowania w indyjskiej polityce zagranicznej:

● Z sąsiadami takimi jak Bangladesz, Malediwy, Sri Lanka, Nepal, Indie dążą do współpracy w zaufaniu i dobrej wierze nie prosząc o odwzajemnienie stosunków.
● Terytorium danego państwa w Azji Południowej nie powinno być wykorzystywane     przeciwko interesom innego państwa w regionie.
● Żaden kraj nie może ingerować w sprawy wewnętrzne drugiego.
● Wszystkie kraje Azji Południowej muszą wzajemnie szanować suwerenność i integralność terytorialną.
● Wszystkie spory muszą być rozstrzygane na drodze pokojowych negocjacji dwustronnych.

Gujral twierdził, że postępując zgodnie z tymi zasadami Indie mogą  współpracować z państwami regionu, nawet z Pakistanem. Rząd indyjski był świadomy, że jeżeli New Delhi nie ureguluje stosunków z najbliższymi sąsiadami, może to zagrozić ich pozycji w regionie Azji i Pacyfiku. Dodatkowo uważano, że Indie powinny być atrakcyjnym partnerem politycznym i gospodarczym, bez postrzegania ich dominacji opierającej się na potencjale wojskowym[3].

Indyjska polityka zagraniczna prowadzona w XXI w. jest kontynuacją polityki z lat 90. polegającej na poprawie stosunków z państwami sąsiadującymi. Wyróżnia ją kilka nowych elementów, którymi są: zawiązywanie współpracy gospodarczej, polityka bezpieczeństwa w regionie oraz ekonomiczne inicjatywy integracyjne w regionie.

Nowa polityka znajduje odzwierciedlenie w stosunkach Indii ze Sri Lanką. Porozumienie o wolnym handlu (Indo-Sri Lanka Free Trade Agreement)  zostało podpisane  w 1998 r., weszło w życie na początku marca 2000 r. Dopiero nieco później zaczęto podejmować działania w sferze bezpieczeństwa. New Delhi jest głównym partnerem handlowym Sri Lanki. Indie zajmują trzecią pozycję pod względem bezpośrednich inwestycji zagranicznych na Sri Lance (400 mln USD). Dwustronna wymiana handlowa w 2000 r. wynosiła 658 mln USD, a w 2004 r. osiągnęła poziom 1,73 mld USD. Indie i Sri Lanka są także sygnatariuszami porozumienia o wolnym handlu (South Asian Free Trade Area-SAFTA)  oraz Stowarzyszenia Azji Południowej na Rzecz Współpracy Regionalnej (South Asian Association for Regional Cooperation-SAARC). Indie aktywnie działają na rzecz rozwoju Sri Lanki, udzielając im kredytów, aby na wyspie mogła rozwinąć się służba zdrowia, gospodarka oraz szkolnictwo[4].

Nowa polityka przejawiała się również w stosunkach z Bangladeszem. Pierwsza umowa handlowa między Indiami a Bangladeszem została podpisana 4 października 1980 r. Przewiduje ona regularne rozmowy o obrocie handlowym miedzy państwami. W dniach 23-24 marca 2004 r. podczas spotkania Wspólnej Grupy Roboczej ds. Handlu, Indie i Bangladesz podpisały nowe porozumienie handlowe na wyższym poziomie uprzywilejowania. W 1996 r. doszło do podpisania ustalenia regulującego spór między New Delhi a Dhaką. Uregulowano kwestie sporne odnośnie rzeki Ganges, która przepływa przez obydwa państwa. Projekt miał zaradzić trudnościom zaopatrzenia w wodę[5]. Realizowane wcześniej indyjskie przedsięwzięcia zaradzeniu problemowi (z 1977 r., 1982 r., i 1985 r.) kończyły się powodziami w dorzeczach Brahmaputry i Mahanadi i suszą na pozostałych 80% obszaru Indii. Aby zaradzić problemowi powstał plan transferu nadmiaru wody poprzez zintegrowanie ze sobą 37 rzek. Jednak połączenie rzek wykraczałoby dalece poza terytorium indyjskie, więc Indie i Bangladesz musiały podzielić miedzy siebie 50 rzek. Dzięki doktrynie Gujrala rządy państw wykazały chęć przystąpienia do dialogu politycznego oraz rozpatrywania kwestii w ramach ekonomicznych i technicznych.

Sytuacja polityczna miedzy państwami zaostrzyła się w 2001 r., kiedy władzę w Bangladeszu przejęła Nacjonalistyczna Partia Bangladeszu, która nastawiona była przeciwko jakimkolwiek powiązaniom z Indiami (hasła antyindyjskie). Zaczęły padać oskarżenia przeciwko New Delhi dotyczące: nielegalnych imigrantów, konfliktów przygranicznych, niestabilna sytuacja w Bangladeszu. Aby uniknąć dalszych napięć w 2005 r. obniżono taryfy celne i wyjaśniono za pomocą środków dyplomatycznych konflikty graniczne. W listopadzie 2007 r. w Bangladesz spustoszył cyklon Sidr, który zabił ok. 4 tys. osób i zmusił do opuszczenia swoich domów 3 mln ludzi. Indie natychmiast udzieliły pomocy humanitarnej i materialnej. Indie postępując zgodnie z nową polityką nie chciały mieszać się w wewnętrzne konflikty w Bangladeszu czy Sri Lance.

Zahamowanie działań regionalnych dokonywanych przez Indie spowodowały napięte stosunki z Pakistanem. Kwestia Kaszmiru nadal nie pozostała rozwiązana pomimo zakończenia zimnej wojny. Sytuacja polityczna uległa pogorszeniu pod koniec lat 80. XX w., w skutek sfałszowanych wyborów w indyjskich stanach Dżammu i Kaszmir. Powstanie w Kaszmirze (31 lipca 1988 r.) spowodowało wprowadzenie przez Indie rządów bezpośrednich nad obszarem kaszmirskim na początku 1990 r. Ugrupowania separatystyczne chciały przyłączenie terytorium do Pakistanu. New Delhi za sytuację obarczało Islamabad, który zaopatrywał rebeliantów w broń. Gdy władzę w Indiach w 1988 r.  przejęła nacjonalistyczna partia Bharatiya Janata (BJP) stosunki indyjsko-pakistańskie znalazły się w sytuacji krytycznej. W dniach 11-13 maja 1988 r. Indie przeprowadziły próbę broni jądrowej, a Pakistan przeprowadził tę samą operację 28 maja[6]. Taką postawą oba państwa dowiodły, że gotowe są użyć broń masowego rażenia jako element obrony własnych interesów. Przełom nastąpił na spotkaniu premierów Indii i Pakistanu w Lahaur w dniu 21 lutego 1999 r.  New Delhi i Islamabad zobowiązały się konsultować w sprawach bezpieczeństwa, prób z bronią jądrową oraz ewentualnego rozbrojenia. Spotkanie na szczeblu ministerialnym miało zapobiec wybuchowi konfliktu jądrowego. Deklaracja z Lahaur nie wywarła wpływu na zahamowanie rozwoju potencjału wojskowego Indii i Pakistanu oraz nie spowodowała zakończenia starć pomiędzy krajami. Po ataku separatystycznym rebeliantów kaszmirskich na parlament indyjski w grudniu 2001 r., oba państwa zmobilizowały swoje armie i postawiły je w stanie gotowości przy granicach. Wojnie zapobiegły państwa zachodnie (w szczególności USA), które odgrywały rolę mediatorów. Proces pokojowy pod mediacją Stanów Zjednoczonych przyniósł efekty w 2003 r. kiedy przywrócono indyjsko-pakistańskie stosunki dyplomatyczne. W lutym 2004 r. Indie i Pakistan przystąpiły do oficjalnych negocjacji, mających rozwiązać kwestie sporne. Szczególny nacisk położono na rejon Kaszmiru. Rozmowy te nazwano „złożonym dialogiem”[7]. Kolejna runda rozmów odbyła się w 2006 r., a następnie w październiku 2007 r. Omawiano zagadnienia bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania oraz handlu indyjsko-pakistańskiego. Aktywowano „gorącą linię”, która informowała ministerstwa Indii i Pakistanu o przeprowadzanych próbach z bronią jądrową. Podczas szczytu SAARC w Islamabadzie (styczeń 2004 r.) prezydent  Pervez Musharraf oświadczył, że nie pozwoli, aby terytorium Pakistanu służyło rozwojowi terroryzmu przeciwko Indiom. Ponadto we wrześniu 2007 r. odbyło się spotkanie delegacji New Delhi i Islamabadu w sprawie zwalczania terroryzmu[8].

Dzięki postępowi procesu pokojowego zwiększyły się obroty w handlu indyjsko-pakistańskim. W 2004 r. wynosiła 550 mln USD, a 2005 r. wzrosła do 850 mln USD. Jeszcze większe obroty odnotowano w handlu nielegalnym – ok. 1 mld USD. Aby położyć kres przemytowi i nielegalnemu handlowi New Delhi współpracując z Islamabadem powinny otworzyć nowe urzędy celne na granicy oraz uzyskać dodatkowe wpływy do budżetu. Drugim powodem zwiększenia obrotów było ponowne uruchomienie linii: lotniczych, kolejowych i autobusowych. Pomimo wszystko wielkość wymiany handlowej jest nikła w porównaniu z możliwościami gospodarek obu państw.

Ocieplenie stosunków indyjsko-pakistańskich nastąpiło po wizycie prezydenta Musharrafa w New Delhi w 2005 r. Prezydent oświadczył, że problem Kaszmiru może być rozwiązany w ciągu najbliższych trzech lat oraz stwierdził, że proces pokojowy postępuję w odpowiednim kierunku i nic nie może tego cofnąć[9]. Powodem zbliżenia państw było trzęsienie ziemi w Kaszmirze (8 październik 2005r. ). Zginęło w nim 89 tys. osób, a ok. 68 tys. zostało rannych.

Mimo że indyjsko-pakistański proces negocjacyjny trwa od ponad 7 lat, kwestia Kaszmiru nadal pozostaje nierozwiązana. Sporne kwestie występują także w dziedzinie handlowej. Podstawowym krokiem jest nawiązanie bliższych więzi ekonomicznych. Poprzez „integrację” gospodarek kraje mogą nawiązać nowe kontakty handlowe, zwiększyć obroty w wymianie handlowej oraz przyciągnąć do siebie potencjalnych inwestorów zagranicznych, którzy zechcą inwestować w efektywne i zliberalizowane gospodarki. Dzięki tym zabiegom zwiększyłyby się wpływy do budżetu. Poprawa stosunków handlowych może spowodować rozwiązanie sporu o Kaszmir, gdyż w tym New Delhi i Islamabad będą dopatrywać się dalszych korzyści i poprawy swoich interesów.

Zakończenie zimnej wojny przyniosło nawiązywanie przez Indie zarówno stosunków dwustronnych, jak i pogłębienie współpracy z organizacjami regionalnymi w Azji Południowej. New Delhi dążyło do zwiększenia aktywności w dziedzinie ekonomicznej oraz pozytywnego postrzegania ich działań w regionie przez mocarstwa zachodnie. Indie swoją aktywność zwiększyły współpracując z Regionalnym Stowarzyszenie Współpracy Azji Południowej (SAARC)[10]. Podstawą działalności SAARC jest Zintegrowany Program Działania w 11 dziedzinach: transport, rozwój wsi, równouprawnienie kobiet, edukacja i kultura, sport, służba zdrowia, komunikacja, zwalczanie handlu narkotykami, turystyka, sport, technika[11]. Postępy w działalności są koordynowane przez Komitet Techniczny. New Delhi dążyło do zacieśnienia powiązań ekonomicznych pomiędzy państwami członkowskimi. W 1993 r. podpisano umowę dotyczącą handlu  preferencyjnego, zaś w 2004 r. w Islamabadzie podpisano ustawę ramową o wolnym handlu SAFTA (South Asian Free Trade Area), która ma obowiązywać do 2017 r.. Następnym krokiem miało być utworzenie unii celnej, wspólnego rynku i unii gospodarczej[12]. SAFTA ma służyć zdynamizowaniu handel miedzy członkami, który aktualnie wynosi ok. 5% całości ich wymiany handlowej.

12 listopada 2005 r. miał miejsce XXIII szczyt SAARC. Odbył się on w Dhace na szczeblu szefów państwa i rządów. Uwagę poświęcono w szczególności zagadnieniu terroryzmu oraz sposobu walki z nim. Powołano Radę Arbitrażową SAARC. Podpisano porozumienia dotyczące pomocy administracyjnej w kwestiach celnych oraz podatkowych. Ponadto Chińska Republika Ludowa oraz Japonia uzyskały status obserwatora w SAARC. Status obserwatora posiadają także od roku 2006 r. : Stany Zjednoczone, Unia Europejska, i Republika Korei.

XIV szczyt SAARC miał miejsce 3 kwietnia 2007 r. w New Delhi. Podczas obrad plenarnych postanowiono dokonać poprawy życia obywateli w okresie 6 miesięcy. Zmiany dotyczyły zagadnień dostępu: do czystej wody pitnej, żywności, energii oraz ochrony środowiska naturalnego i zacieśnieniu współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi. Postanowiono utworzyć Południowoazjatycką Unię Celną i Południowoazjatycką Unię Ekonomiczną. Podczas XV szczytu w Kolombo na Sri Lance (2 sierpnia 2008 r.) państwa podpisały deklarację Partnership for Growth for Our People. W deklaracji stwierdzono potrzebę zwiększenia dostępu do energii w celu „realizacji uzasadnionych oczekiwań wzrostu i rozwoju Azji Południowej[13]. Ponadto stwierdzono, że wahania cen ropy zagrażają bezpieczeństwu energetycznemu regionu oraz wzrostowi gospodarczemu państw regionu. Podpisano Kartę Funduszu Rozwojowego SAARC (SDF) i wezwano do jej szybkiego ratyfikowania. Królestwo Bhutanu zobowiązało się do organizacji Sekretariatu SDF w Thimphu.

Członkostwo w SAARC Indii i Pakistanu powoduje wiele ograniczeń w działalności organizacji. Rozwój współpracy państw stowarzyszonych zależy od stanu napięć pomiędzy New Delhi i Islamabadu. Na początku działalności SAARC, badacze myśleli, że to zbliży zwaśnione do siebie państwa, lecz w chwili obecnej sytuacja w ogóle nie ulega poprawie. Ponadto Indie dążą do zachowania wpływów w subregionie, co powoduje napięcia i oskarżenia w stosunku do New Delhi o hegemoniczne nastawienie do regionu Azji Południowej.