Paweł Wróbel: Wpływ Rosji na współczesne bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej

• bezpieczenstwo energetyczne
• gaz ziemny
• polityka energetyczna
• ropa naftowa
• rosja
• stosunki międzynarodowe
• _short_analizy_energia
• _ue
• _wschod24

Polityczna siła jaką dają bogate złoża surowców energetycznych może być ogromna. Doskonale zdaje sobie z tego sprawę Kreml, od lat konsekwentnie umacniając pozycję Federacji Rosyjskiej jako głównego dostawcy gazu ziemnego i ropy naftowej do Unii Europejskiej.

Bezpieczeństwo energetyczne wyzwaniem XXI wieku 

Globalne zapotrzebowanie na energię systematycznie rośnie. Z prognoz Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) [1] opublikowanych w raporcie World Energy Outlook 2007 wynika, że jeśli utrzymane zostaną dotychczasowe kierunki rozwoju gospodarki, zapotrzebowanie na energię wzrośnie na świecie do 2030 r. aż o 55%, a świat wciąż będzie uzależniony od paliw kopalnych, tj. ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla. [2] Jednocześnie eksperci  wyrażają niepewność co do zdolności i woli głównych producentów ropy i gazu do zwiększenia inwestycji, niezbędnych do zaspokojenia w przyszłości globalnego zapotrzebowanie na te surowce. W związku z tym wskazują na problem zrównoważenia wzrastającego popytu i rosnące ryzyko załamania się dostaw. [3] Współczesny świat musi znaleźć rozwiązanie problemu braku odpowiednich źródeł surowców energetycznych w przewidywalnych i rozsądnych cenach, a także ograniczenia emisji gazów cieplarnianych powodujących zmiany w globalnym klimacie. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego jest jednym z najważniejszych wyzwań XXI wieku. Unia Europejska, jako największy na świecie importer energii, w szczególny sposób jest dotknięta tym problemem. Stopniowe uzależnienie UE od dostawców energii z zewnątrz jest efektem nie tylko rosnącego zapotrzebowania na energię, lecz również wyczerpywanie się zasobów posiadanych przez państwa członkowskie. Wzrost znaczenia bezpieczeństwa energetycznego w hierarchii celów Unii jest  także pochodną wzrostu świadomości postępującego uzależnienia od importu energii. Według prognoz Komisji Europejskiej z 2007 roku uzależnienie od dostaw surowców energetycznych wzrośnie z poziomu 50% do 65% w 2030 roku. W tym czasie uzależnienie od importu gazu wzrośnie z 57% do 84%, a ropy z 82% do 93%. [4] UE jako największy na świecie importer energii musi brać pod uwagę także konkurencyjnych importerów energii, przede wszystkim szybko rozwijające się i bardzo energochłonne gospodarki azjatyckie, głównie Chin i Indii, które znacznie przemieszczają środek ciężkości światowego popytu na surowce energetyczne. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego stało się w ciągu ostatnich lat jednym z priorytetowych wyzwań przed jakim stoi UE.W państwach członkowskich przekonaniu o większych możliwościach, którymi dysponuje Unia w porównaniu ze zdolnościami pojedynczych państw, towarzyszy opór przed przekazaniem odpowiednich kompetencji z poziomu narodowego na wspólnotowy. To rodzi obraz Unii Europejskiej niezdolnej do wypracowania wspólnych działań na miarę nowych wyzwań energetycznych. Główne zasoby energetyczne świata są skoncentrowane geograficznie, większość ropy naftowej pochodzi z Bliskiego Wschodu, natomiast w przypadku gazu ziemnego, dwa kraje, tj. Rosja i Iran dysponują prawie połową światowych zasobów. [5] Taka sytuacja, gdy wydobycie i produkcja surowców zależy od małej grupy państw powoduje wzrost ich dominacji na rynku i daje im możliwość dyktowania cen. [6] Przy czym, główni światowi eksporterzy energii to w większości kraje o niestabilnej sytuacji politycznej, często o reżimach autorytarnych. Mogą one używać groźby wstrzymywania dostaw surowców jako metody nacisku w relacjach międzynarodowych. Upolitycznienie stosunków energetycznych pomiędzy eksporterami i importerami energii prowadzi do destabilizacji światowego systemu energetycznego. [7] Sytuację komplikuje fakt, iż prawa rządzące rynkiem są mocno ograniczone w przypadku handlu najbardziej pożądanymi surowcami tj. ropą i gazem. Wprawdzie istnieje rynek ropy naftowej i można ją kupować u wybranych dostawców, to jednak ceny są w dużej mierze kontrolowane przez grupę krajów, głównych eksporterów ropy naftowej skupionych w organizacji OPEC [8]. W przypadku gazu wybór dostawcy jest bardzo ograniczony. Choć istnieje możliwość  przewożenia gazu ziemnego w postaci skroplonej (LNG) [9] drogami morskimi, to korzystają z niej jedynie państwa posiadające odpowiednie terminale regazyfikacyjne i zbiorniki do magazynowania oraz mające infrastrukturę przesyłu gazu dalej drogą lądową. Większość handlu gazem ziemnym odbywa się rurociągami. Konieczność budowy drogiej infrastruktury łączącej kraje eksportujące i importujące, a także podpisywanie długoterminowych umów kontraktowych ogranicza działanie mechanizmów rynkowych regulujących handel gazem. W związku z tym, dla bezpieczeństwa energetycznego, uzależnienie od dostaw gazu ma większe konsekwencje niż od dostaw pozostałych surowców energetycznych. Wg ekspertów, m.in. Fatiha Birola, głównego ekonomisty MAE, w tej sytuacji zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego w skali globalnej powinno wiązać się z poprawą efektywności wykorzystania energii w całym sektorze, zwiększeniem zastosowania źródeł odnawialnych, m.in. biomasy i wiatru, a także zwiększeniem produkcji energii jądrowej. Co ważne, działania te są zbieżne z postulatami ochrony środowiska i pozwolą zmniejszyć zapotrzebowanie na ropę i gaz. [10]  {mospagebreak}  

Uwarunkowanie prawne bezpieczeństwa energetycznego w UE 

Kwestie dotyczące energii są obecne w unijnym prawie od początków integracji. Zarówno traktat z 1951 r. ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali jak i traktat z 1957 r. powołujący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej dotyczyły kwestii związanych z jednymi z głównych źródeł energetycznych – węgla i energii atomowej. [11] Mimo to polityka energetyczna przez bardzo długi okres była obszarem prawie całkowicie wyłączonym z zakresu kompetencji Wspólnot Europejskich. Początek zmian przyniósł podpisany w 1992 r. w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej (TUE) ustanawiający prawne podstawy jednolitego rynku wewnętrznego zapewniającego swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, w tym współpracy na rynku energii i zbliżanie ustawodawstw państw członkowskich Unii. [12] Wśród działań Unii zostały wymienione środki w dziedzinach energetyki. [13] Narzędziami pomocnymi do ich realizacji są ustanowione Traktatem tzw. sieci transeuropejskie (TEN) [14], obejmujące obok transportu i telekomunikacji także infrastrukturę energetyki. [15] Cele Unii w dziedzinie energetyki, w tym kwestie dotyczące bezpieczeństwa w tym obszarze, szerzej zostały sformułowane w Białej Księdze dotyczącej polityki energetycznej UE z 1995 r. oraz w Zielonej Księdze „Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa dostaw energii” z 2000 r., zgodnie z którymi celem jest „zapewnienie, dla dobra społeczeństwa i płynnego funkcjonowania gospodarki, nieprzerwanej fizycznej dostępności produktów energetycznych na rynku, po cenach dostępnych dla wszystkich konsumentów (prywatnych i przemysłowych) z jednoczesnym uwzględnieniem troski o stan środowiska i trwały rozwój”. [16] Wśród dokumentów mających istotne znaczenie dla zewnętrznego wymiaru bezpieczeństwa energetycznego Unii należy wymienić Europejską Kartę Energetyczną, podpisaną 17 grudnia 1991 roku w Hadze. [17] Karta miała charakter deklaracji politycznej, przewidywała m.in. powstanie konkurencyjnego rynku energii, wraz ze swobodnym dostępem do rynków państw sygnatariuszy oraz na zasadach handlowych do zasobów energetycznych. Na podstawie dyskusji wokół Europejskiej Karty Energetycznej został podpisany w Lizbonie, trzy lata później, 17 grudnia 1994 r. Traktat Karty Energetycznej. Oprócz ówczesnych państw członkowskich UE sygnatariuszami zostały m.in. państwa Europy Środkowo-Wschodniej, wszystkie kraje byłego ZSRR, w tym Federacja Rosyjska. Celem Traktatu jest promowanie współpracy energetycznej opartej na zasadach rynkowych obejmującej swobodny handel i tranzytu surowców bez względu na pochodzenie, równość inwestorów krajowych i zagranicznych, bezpieczeństwo dostaw surowców i rozwiązywanie sporów. Traktat jako instrumentem prawa międzynarodowego, zgodny z unijnymi priorytetami w kwestiach energetycznych, wciąż odgrywa ważną rolę w kształtowaniu międzynarodowych stosunków energetycznych i rozszerzaniu unijnych standardów na inne kraje. Wszedł w życie w 1998 roku ratyfikowany przez większość państw sygnatariuszy, również w imieniu Wspólnot Europejskich. [18] Wśród państw, które nie ratyfikowały umowy, jest do dnia dzisiejszego Rosja, której wątpliwości dotyczą przede wszystkim kwestii związanych z zapewnieniem warunków rynkowych w tranzycie międzynarodowym, m.in. prawa dostępu do sieci dla państw trzecich oraz ustalania taryf tranzytowych (ujętych w tzw. Protokole Tranzytowym).  Ze względu na wagę problemu, szczególnie dla uzyskania możliwości przesyłu z bogatej w surowce Azji Centralnej, uznano za konieczne doprecyzowanie przepisów Karty w tym zakresie. Rozpoczęte w 2000 r. negocjacje w tej sprawie doprowadziły w 2002 r. do wypracowania jedynie częściowego kompromisu. Mimo to rozbieżności Rosji i UE okazały się nie do przezwyciężenia. Moskwa uzależnia Ratyfikację Traktatu Karty Energetycznej od zmian Protokołu Tranzytowego. [19] Rosyjskie postulaty dotyczą tzw. prawa pierwszej odmowy dostępu do sieci, klauzuli nt. regionalnych organizacji ekonomicznych oraz ustalania taryf tranzytowych. Przedmiotem sporu jest prawo dostępu do sieci w przypadkach niewystarczającej zdolności przesyłowej, które wg strony rosyjskiej powinno należeć w pierwszej kolejności firmie, która wcześniej miała dostęp, natomiast zdaniem Komisji Europejskiej decydować o tym powinien rynek, czyli oferta najwyższej ceny za tranzyt. [20]

Rynek energii Unii Europejskiej miał zostać utworzony w ramach jednolitego rynku wewnętrznego. W praktyce przez długi czas nie był podporządkowany nawet jego ogólnym celom. Pierwsze dyrektywy w sprawie włączenia rynku energii do jednolitego rynku wewnętrznego UE przyjęte zostały dopiero w 2-giej połowie lat 90-tych. [21] Komisja Europejska dążąc do reformy rynków elektryczności i gazu uchwaliła dyrektywy liberalizujące rynki energii elektrycznej (w 1996 r.) oraz gazu (w 1998 r.). [22] Jak w przypadku innych sektorów, które obejmowane były zasadami jednolitego rynku wewnętrznego Unii, celem było wprowadzenie zasad konkurencji i podniesienie efektywności. Wobec braku spodziewanych rezultatów, pierwsze dyrektywy liberalizujące rynki energetyczne zostały w 2003 r. zastąpione nowymi. [23] Ich celem było otwarcie rynków i umożliwienie dostępu stron trzecich do systemów, tak aby firmy mogły oferować energię elektryczną i gaz ziemny na terenie Unii na równych prawach. Aby to umożliwić doprowadzono do rozdziału przesyłu surowców energetycznych od dystrybucji, wprowadzono niedyskryminacyjne taryfy w całej UE, a także minimalne standardy bezpieczeństwa i ochrony środowiska. [24] Dyrektywy zaczęły obowiązywać od 1 lipca 2004 roku na terenie rozszerzonej Unii, liczącej 25 państw. Wprowadziły zasady swobodnego wyboru dostawcy gazu ziemnego i energii elektrycznej. Od 1 lipca 2004 r. taką możliwość uzyskali odbiorcy przemysłowi, natomiast od 1 lipca 2007 odbiorcy niekomercyjni. Aby stworzyć taki wybór niezbędne było prawne wydzielenie operatorów systemów przesyłu gazu i elektryczności. [25] Z uwagi na brak odpowiedniej infrastruktury w większości państw UE, odbiorcy komercyjni oraz prywatni nie mają faktycznej możliwości korzystania ze swoich prawa. Potwierdził to Parlament Europejski oraz Komisja Europejska w analizach sektora energetycznego opublikowanych w 2006 r., pokazujących nadmierną koncentrację, nieprzejrzyste ceny, bariery transgraniczne oraz negatywne skutki ingerowania państw w restrukturyzację rynku. [26]{mospagebreak}

Brak dostatecznych rezultatów w tworzeniu rynków energii opartych na mechanizmach konkurencji, a także brak porozumienia w kwestiach energetycznych w wymiarze międzynarodowym, przede wszystkim w stosunkach z Federacją Rosyjską, doprowadziły do wzmożonej dyskusji nad ustanowienia wspólnej polityki energetycznej UE. Państwa członkowskie zdały sobie sprawę, że instrumenty prawne jakimi dysponują nie odpowiadają współczesnym wyzwaniom energetycznym przed jakimi stoją. Jedną z pierwszych inicjatyw zapowiadających zmianę podejścia członków Unii do kwestii energetyki był nieformalny szczyt UE w Hampton Court w październiku 2005 r. Propozycje premiera Wielkiej Brytanii, sprawującej wówczas prezydencję w Unii, zawierały m.in. postulat utworzenia wspólnej polityki energetycznej. Tony Blair wskazał potrzebę podjęcia dialogu, na poziomie europejskim, z kluczowymi dostawcami na rynku energii i paliw tak, aby wzmocnić pozycję negocjacyjną Unii Europejskiej na światowych rynkach energii. [27] Podkreślił, iż w związku z sytuacją rosnącej niepewności bezpieczeństwa energetycznego niezbędna jest budowa zintegrowanego systemu sieci przesyłowych, wprowadzanie rzeczywistej konkurencji na rynku handlu energią, a także rozwój energetyki jądrowej. [28] Na kształtujące się nowe spojrzenie dotyczące bezpieczeństwa energetycznego Unii duży wpływ miały systematycznie rosnące cen surowców energetycznych i wzrost zależności od niewielkiej liczby dostawców. Impulsem do rewizji dotychczasowego podejścia były kryzysy gazowe na przełomie lat 2005 i 2006, najpierw pomiędzy Rosją i Mołdawią, następnie między Rosją i Ukrainą, który doprowadził w styczniu 2006 r. do wstrzymania dostaw gazu na Ukrainę, co w konsekwencji wywołało spadek dostaw surowca do niektórych krajów Unii (m.in. Austrii, Francji, Węgier i Włoch). [29] W takich okolicznościach 8 marca 2006 Komisja Europejska, w odpowiedzi na wniosek Rady Europejskiej, uchwaliła Zieloną Księgę w sprawie „Europejskiej strategii na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii”. Ten dokument określił priorytetowe obszary oraz zawierał propozycje działań. [30] Na tej podstawie na szczycie w marcu 2007 r. został przyjęty plan działań Rady Europejskiej na lata 2007-2009 m.in. zwiększający bezpieczeństwo energetyczne w duchu solidarności, poprzez dokończenie budowy prawdziwie konkurencyjnego, wzajemnie połączonego i jednolitego wewnętrznego rynku energii obejmującego całą Europę, który przyniesie znaczne korzyści zarówno konkurencyjności, jak i konsumentom w UE, a także zwiększy bezpieczeństwo dostaw, ponadto skuteczną dywersyfikację źródeł energii i dróg dostaw, a także opracowanie bardziej skutecznych mechanizmów reakcji w sytuacjach kryzysowych na zasadzie współpracy. [31]W tym okresie trwały również dyskusje nad zewnętrznym wymiarem unijnej polityki energetycznej. Rezultatem był m.in. wspólny dokument Komisji Europejskiej i Sekretarza Generalnego / Wysokiego Przedstawiciela Rady ds. WPZiB przyjęty 12 października 2006 r. pod nazwą „Stosunki zewnętrzne w obszarze energii – od zasad do działań”. [32] Wskazywał na potrzebę wspólnych rozwiązań na szczeblu europejskim, aby zagwarantować pewne, bezpieczne i konkurencyjne dostawy, podkreślał rolę jednolitego rynku dla zapewnienia bezpieczeństwa, proponował, aby kwestie energetyczne stały się integralną częścią stosunków zewnętrznych UE, zwłaszcza zaś Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. [33] Wspomniane dokumenty łączy pozostawienie państwom członkowskim swobody wyboru modelu zaspokajania potrzeb energetycznych oraz kształtowania swoich zewnętrznych relacji energetycznych. Wynika to z faktu, iż państwa członkowskie obawiając się podważenia swoich dotychczasowych ustaleń i podpisanych międzynarodowych umów, preferują istniejący stan prawny w dziedzinie energii pozostawiający w ich kompetencjach kwestie wyboru dostawcy i warunki kontraktu. [34]

Debaty nt. nowego podejścia Unii do kwestii związanych z energetyką mają także odzwierciedlenie w zapisach Traktatu Lizbońskiego podpisanego w grudniu 2007 r. Po raz pierwszy energetyka stanowi w traktacie osobne zagadnienie. Polityka Unii w tej dziedzinie ma na celu, w duchu solidarności między państwami członkowskimi zapewnienie funkcjonowania rynku energii, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii, wspieranie efektywności energetycznej i oszczędności energii, jak również rozwoju nowych i odnawialnych form energii oraz wspieranie wzajemnych połączeń między sieciami energii.  [35] Istotną zmianą w dotychczasowym podejściu było zapisanie w Traktacie solidarności energetycznej oraz wsparcia dla budowy ponadgranicznych połączeń systemów elektroenergetycznych, tzw. mostów energetycznych. [36] Są to ważne deklaracje, które jeśli Traktat zostanie ratyfikowany, mogą pomóc w tworzeniu bardziej spójnej polityki energetycznej. {mospagebreak}

Kolejnym ważnym dokumentem pokazującym dalszy kierunek ewolucji podejścia do kwestii energetycznych była „Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 26 września 2007 r. w sprawie wspólnej europejskiej polityki zagranicznej w dziedzinie energetyki”. Parlament Europejski podkreślił potrzebę jedności w obronie interesów Unii oraz znaczenie solidarności w sytuacjach kryzysowych. Wezwał do stworzenia mechanizmu, który umożliwiłby UE skuteczne, szybkie i spójne działanie w sytuacjach kryzysowych spowodowanych przerwami w dostawach, uszkodzeniem krytycznej infrastruktury albo jakimikolwiek innymi zdarzeniami. Skuteczny mechanizm reagowania powinien obejmować sieć korespondentów bezpieczeństwa energetycznego, na wypadek przerw w dostawach oraz utworzenie infrastruktury na wypadek kryzysu energetycznego, zwłaszcza w przypadku gazu i energii elektrycznej, którą można by wykorzystać do udzielenia wsparcia potrzebującym państwom członkowskim. W Rezolucji pokreślono wagę jaką ma dla bezpieczeństwa energetycznego dywersyfikacja zarówno w sensie geograficznym, jak i poprzez rozwój trwałych rozwiązań alternatywnych. Dotyczy to w szczególności tworzenia nowych korytarzy transportowych, takich jak korytarz energetyczny Morze Kaspijskie–Morze Czarne–UE, gazociąg Nabucco, infrastruktury ciekłego gazu ziemnego (LNG), wzajemnych połączeń sieci elektrycznych, realizacji pierścienia eurośródziemnomorskiej infrastruktury elektryczno-gazowej, oraz realizacji nowych projektów o znaczeniu europejskim w zakresie infrastruktury naftowej, takich jak projekty Odessa–Gdańsk i Konstanca–Triest. Parlament pozytywnie ocenił powołanie koordynatorów UE ds. projektów priorytetowych o znaczeniu europejskim, w szczególności w odniesieniu do projektu Nabucco i połączenia elektroenergetycznego między Niemcami, Polską i Litwą. [37] Jest to aktualnie jeden z najdalej idących dokumentów Unii w kierunku ustanowienia skutecznej wspólnej polityki energetycznej.Wobec wciąż niezadowalających efektów liberalizacji rynku gazu i energii elektrycznej, w wrześniu 2007 r. Komisja Europejska przedstawiła tzw. pakiet energetyczno-klimatyczny, który jest rozwinięciem założeń "Europejskiej polityki energetycznej", dokumentu przyjętego przez Radę Europejską w marcu 2007 roku. [38] Za główne cele uznano konkurencyjność, bezpieczeństwo dostaw surowców energetycznych, oraz przeciwdziałanie zmianom klimatu. Celem pakietu w dziedzinie energetyki jest m.in. stworzenie rynku na którym każdy obywatel Unii Europejskiej będzie miał zapewnioną rzeczywistą możliwość wyboru dostawcy energii i gazu.  Jednym z najistotniejszych zapisów jest tzw. unbundling własnościowy wytwarzania energii i gazu od przesyłu. Oznacza on prawny zakaz łączenia w ramach jednej firmy kontroli nad produkcją energii elektrycznej lub wydobyciem gazu oraz wykorzystaniem sieci przesyłowej. Pierwotnie propozycje przewidywały, że obowiązkowy rozdział właścicielski miał dotyczyć wszystkich podmiotów działających na rynku energetycznym Unii, w tym także pochodzących z państw trzecich. Zgodnie z pierwszymi propozycjami koncerny energetyczne byłyby zmuszone do sprzedaży części swoich aktywów. Później wprowadzono możliwość zachowania ograniczonej kontroli koncernów energetycznych nad sieciami przesyłowymi. [39] Kolejne reformy dotyczą zasad inwestowania przez firmy z państw trzecich w infrastrukturę przesyłową w państwach UE. Pierwotnie uzależniano możliwość wejścia firm z państw trzecich od zawarcia umowy pomiędzy Unią i danym krajem, zawierającej stosowanie zasady wzajemności, m.in. dostęp do rynku energii w państwie trzecim, a także respektowanie zasady zakazu łączenia produkcji i przesyłu energii. [40] Zapis stworzony w obliczu ekspansji rosyjskiego Gazpromu w Europie, zyskał nieformalną nazwę „klauzuli Gazpromu”. W związku z silnym sprzeciwem wobec propozycji w takim kształcie, przede wszystkim Niemiec, Francji oraz europejskich firm energetycznych powiązanych kontraktami z Gazpromem [41] na szczycie UE w październiku 2008 r. propozycja Komisji Europejskiej została zmieniona. Ostatecznie ustalono, że każde państwo członkowskie, a nie cała Unia Europejska, będzie mogło decydować o przejmowaniu swoich sieci przesyłowych przez zagraniczne firmy. [42] Oznacza to, w stosunku do pierwotnej propozycji, znaczne osłabienie zdolności Unii Europejskiej do ochrony europejskiej infrastruktury przesyłania energii przed przejęciem. W praktyce za zgodą rządu jednego z krajów członkowskich, Gazprom będzie mógł przejmować firmy przesyłowe na jego terytorium. Państwa podejmując decyzje muszą brać pod uwagę m.in. bezpieczeństwo energetyczne. Komisja Europejska, która miała wydawać zgodę na przejęcia, będzie jedynie publikować niewiążące opinie. [43]Jednym z celów pakietu jest zwiększenie bezpieczeństwa dostaw surowców. Komisja podkreśla, że aby to osiągnąć państwa powinny blisko współpracować w duchu solidarności, szczególnie w sytuacji kryzysu dostaw energii. Za podstawę powinna służyć dyrektywa z 2004 r. dotycząca środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego, wg której „poważne zakłócenie dostaw” oznacza sytuację grożącą utratą przez Wspólnotę ponad 20% jej dostaw gazu ze strony krajów trzecich przez okres co najmniej ośmiu tygodni, gdy mało prawdopodobne jest odpowiednie zażegnanie tej sytuacji na poziomie Wspólnoty przy użyciu środków krajowych. [44] By wzmocnić klauzulę solidarności w przypadku przerwania dostaw, na 2009 rok Komisja Europejska zapowiedziała nowelizację tej dyrektywy, zgodnie z polską propozycją, by mechanizm funkcjonował w przypadku zagrożenia 50% dostaw dla jednego kraju członkowskiego przez cztery tygodnie zimą. [45] Kolejnym ważnym elementem pakietu jest powołanie Europejskich Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych (ENTSO) dla sieci elektroenergetycznych i dla sieci gazowych. Ich celem będzie koordynacja współpracy między operatorami sieci w państwach członkowskich, w tym ustalanie kodeksów sieciowych (np. instrukcji ruchu i eksploatacji sieci), planów inwestycyjnych i programów prac, co ma wzmocnić współpracę operatorów sieci na szczeblu regionalnym i europejskim. [46] W dziedzinie przeciwdziałania zmian klimatycznych, Komisja zaproponowała zmianę dyrektywy 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych, zmieniającą Europejski System Handlu Emisjami (ETS) tak, aby utrzymać plan ograniczenia emisji CO₂ o 20% do 2020 r. i zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do 20% - tzw. „formuła 3x20”.

Ostateczny kształt pakietu został ustalony i przyjęty w czasie szczytu Unii Europejskiej w grudniu 2008 r.{mospagebreak}

Uzupełnieniem pakietu energetyczno-klimatycznego są reformy zaproponowane przez Komisję Europejską 13 listopada 2008 r. w ramach drugiego Strategicznego Przeglądu Energetycznego. [47] Pierwszym priorytetem drugiego Przeglądu jest przyjęcie i szybkie wdrożenie „formuły 3x20”. Drugim priorytetem jest wzmocnienie bezpieczeństwa dostaw energii. Komisja w raporcie postuluje wzmocnienie możliwości wspólnego reagowania w sytuacjach kryzysowych. Aby zwiększyć długoterminowe bezpieczeństwo dostaw oraz oddalić ryzyko kryzysu energetycznego wskazuje konieczność bardziej skutecznego wsparcia dla budowy  infrastruktury energetycznej oraz lepsze wykorzystanie własnych źródeł energii. Komisja Europejska podkreśla potrzebę poświęcenia większej uwagi rezerwom ropy naftowej oraz mechanizmom reagowania na zaburzenia dostaw gazu. W stosunkach zewnętrznych dotyczących energii niezbędna jest ściślejsza koordynacja między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a Komisją. Potrzebne są większe nakłady na modernizację europejskiej infrastruktury energetycznej i przystosowania jej do przesyłu energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i niskoemisyjnych. KE wskazała sześć kluczowych inwestycji dla bezpieczeństwa energetycznego Unii: 1) połączenia międzysieciowe w basenie Morza Bałtyckiego, 2) śródziemnomorski pierścień energetyczny, 3) połączenia sieci gazowych i elektroenergetycznych z Europą Środkową i Południowo-Wschodnią na osi północ-południe, 4) sieć przybrzeżna na Morzu Północnym, 5) południowy korytarz gazowy oraz 6) skuteczny system dostaw skroplonego gazu ziemnego (LNG). [48] Reformy zawarte w pakiecie energetyczno-klimatycznym oraz w ramach drugiego Strategicznego Przeglądu Energetycznego po raz pierwszy zawierają podejście zintegrowane zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym polityki energetycznej UE. Część z celów prezentują jedynie w charakterze postulatów, wskazując na co należy zwrócić szczególną uwagę, lecz bez propozycji konkretnych reform lub proponując reformy rozmyte w toku negocjacji pomiędzy państwami członkowskimi. Jednocześnie wciąż większość kompetencji dotyczących zagadnień energii zostawiając po stronie państw członkowskich. W najbliższym czasie okaże się w jakiej ostatecznej formie w/w propozycje zostaną zaakceptowane, a także czy będą one miały odzwierciedlenie w budżecie UE. Oceniając dzisiejszy stan prawny Unii w kwestiach dotyczących bezpieczeństwa energetycznego należy podkreślić daleko idącą zmianę jaka dokonała się w ciągu ostatnich lat. Wagę jaką Unia aktualnie przywiązuje do tego tematu pokazują słowa przewodniczący Komisji José Manuel Barroso, który w czasie prezentacji drugiego pakietu w ramach Strategicznego Przeglądu Energetycznego stwierdził „Ceny energii w Unii Europejskiej wzrosły na przestrzeni ostatniego roku o średnio 15%. Import pokrywa 54% europejskiego zapotrzebowania na energię, co każdego obywatela Unii kosztuje 700 euro rocznie. Wymaga to od nas szybkiego podjęcia działań służących zmniejszeniu zużycia i uzależnienia od importu. Konieczne są inwestycje i większa dywersyfikacja. Przyjęte dziś wnioski legislacyjne stanowią jednoznaczny wyraz dążenia Komisji do zagwarantowania długoterminowego bezpieczeństwa dostaw energii i powinny umożliwić nam osiągnięcie istotnych celów w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatycznym, wyrażonych formułą „3x20”. [49]  {mospagebreak} 

Rynek energetyczny UE  

Według danych Eurostat za 2006 r. prawie 80% energii zużywanej w Unii Europejskiej pochodzi z paliw kopalnych, tj. ropy, gazu ziemnego i węgla. Energia jądrowa stanowi 14%, a ze źródła odnawialne stanowią około 7%. [50] Jednocześnie europejskie zasoby paliw kopalnych, głównie ropy i gazu na dnie Morza Północnego, są znacznie szybciej wyczerpywane niż zasoby ogólne na świecie. Prowadzi to do coraz większego uzależnienia od importu oraz rosnącego niebezpieczeństwa zaburzenia dostaw i braku gwarancji stabilnych cen. Ponadto, paliwa kopalne stanowią główne źródło emisji CO₂. [51]