Migracje w Mołdawii

• migracje
• mołdawia
• _wschod24

Jeżeli migracja oznacza życie i postęp według E.G. Ravensteina, to kiedy spełni się ów cud w dzisiejszej Mołdawii?

Mołdawia jest krajem o najbardziej dynamicznych procesach migracyjnych w całej przestrzeni postsowieckiej. Nie  sposób mówić o migracji na obszarze dzisiejszej Mołdawii bez sięgnięcia po historyczne fakty tego regionu, gdyż historia obecnej Mołdowy, głównie obejmująca ostatnie dwa stulecia, ma niewątpliwy wpływ na strukturę i skalę migracji jej ludności. Na przestrzeni istnienia tego regionu przesiedlały się tu rozmaite grupy etniczne, których struktura zależała od państwa, pod którego rządami znajdowała się Mołdawia.  Migracje ludności o odmiennych narodowościach stworzyły  w Mołdawii swoistą mozaikę kulturową. Dziś jednak, biorąc pod uwagę obecną sytuację ekonomiczną i polityczną, kraj ten w znacznie większym stopniu traci własnych obywateli, niż zyskuje nowych.

 

Począwszy od 1812 roku rządy na obszarze dzisiejszej Mołdawii były na przemian sprawowane przez władze rumuńskie i rosyjskie, gdy ostatecznie w roku 1940 region zaistniał pod nazwą Mołdawską SRR. Nastąpiła wówczas stalinizacja kraju i rusyfikacja społeczeństwa. Polityka likwidacji opozycji wśród ówczesnych Mołdawian oraz rozkułaczenia bogatych rodzin (mołdawski parlament wciąż nie ma uzgodnionego stanowiska na temat nazywania Mołdawian Rumunami, dlatego często do określenia ludności zamieszkującej Republikę Mołdowy używa się historycznego terminu „Besarabianie”) doprowadziła do masowych deportacji tych osób na Ural i Syberię. Drugą liczną grupą deportowanych stanowili Niemcy, których liczebność wskutek przebiegu II Wojny Światowej spadła w latach od 1930 do 1959 odpowiednio z 81 tys. do 4 tys. osób.

Następny ważny z punktu widzenia migracji okres to lata 1970-1985, kiedy to kraj otrzymał z budżetu ZSRR znaczące fundusze na inwestycje w różnych sektorach gospodarki (zawdzięcza się to w pewnej mierze ówczesnemu I Sekretarzowi Partii Komunistycznej Leonidowi Breżniewowi, który nota bene w latach 1950-1952 był I Sekretarzem Mołdawskiej SRR).Fakt ten przyciągnął wielką liczbę imigrantów z innych republik związkowych, wśród których najliczniejszą grupę stanowili Rosjanie i Ukraińcy (stanowiący odpowiednio około 40 proc. oraz 30 proc. udział w liczbie imigrantów ogółem na przestrzeni lat 1959-1989). Nieco mniejszą, lecz wciąż liczną ilość imigrantów stanowili Żydzi, Bułgarzy i Gagauzi. Mimo przynależności do poszczególnych narodowości większość tych osób mówiła w języku rosyjskim. Wskutek postępującego napływu osób innej narodowości do MSSR 2,9 milionowe państwo (w 1959r.) przekształciło się w znacznie liczniejsze – 4,3 milionowe do roku 1990 (Tabela 1).

 

Tabela 1. Ludność Mołdawii według narodowości w latach 1959 – 2004

Narodowość	Ludność w tys.					Udział poszczególnych narodowości w liczbie ludności ogółem w proc.
	1959	1970	1979	1989	2004*	1959	1970	1979	1989	2004
Ogółem	2,884,477	3,568,873	3,949,756	4,335,360	3,383,332	100	100	100	100	100
Mołdawianie	1,886,566	2,303,916	2,525,687	2,794,749	2,564,849	65.4	64.6	63.9	64.5	75.8
Ukraińcy	420,820	506,560	560,679	600,366	282,406	14.6	14.2	14.2	13.8	8.4
Rosjanie	292,930	414,444	505,730	562,069	201,218	10.2	11.6	12.8	13	5.9
Gagauzi	95,856	124,902	138,000	153,458	147,500	3.3	3.5	3.5	3.5	4.4
Rumuni**	1,663	1,581	1,657	2,477	73,276	0.1	0	0	0.1	2.2
Bułgarzy	61,652	73,776	80,665	88,419	65,662	2.1	2.1	2	2	1.9
Żydzi	95,107	98,072	80,124	65,836	3,628	3.3	2.7	2	1.5	0.1
Inne	29,883	45,622	57,214	67,986	44,793	1.1	1.3	1.5	1.6	1.3

Źródło: dane Narodowego Urzędu Statystycznego Republiki Mołdowy.

* dane spisu ludności z roku 2004 nie uwzględniając separatystycznego regionu Naddniestrzańskiego

** dane mogą zawierać ilość osób pochodzących z Mołdawii, którzy otrzymali obywatelstwo rumuńskie i pozostali w kraju.

Okres rządów Michaiła Gorbaczowa sprzyjał nacjonalistycznym ruchom w Mołdawskiej SSR. W rezultacie 31 sierpnia 1989 roku, język mołdawski ogłoszono językiem urzędowym, jednocześnie zastępując cyrylicę alfabetem łacińskim. Procesy te spowodowały nie tylko domowy konflikt wojenny i ostateczną separację Regionu Naddniestrzańskiego (w większości zamieszkanego przez rosyjskojęzyczną ludność) od reszty kraju, ale również emigrację poszczególnych grup etnicznych z Mołdawii. Najliczniejszymi wśród nich były osoby rosyjskojęzyczne oraz Żydzi.

Rozpad Związku Radzieckiego i następnie ogłoszenie przez Mołdawię niepodległości 27 sierpnia 1991 roku przyniósł za sobą głęboki kryzys ekonomiczny w młodym, niepodległym kraju. Kryzys wiązał się z przejściem od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej, zamiany rubla sowieckiego na lej mołdawski i innych procesów transformacyjnych. Skutki kryzysu – wysoka inflacja, bezrobocie, utrata oszczędności nagromadzonych przez osoby prywatne za czasów radzieckich - pozostawiły większość ludzi poniżej granicy ubóstwa.

W tym okresie wiele mniejszości narodowych Mołdawii wyjechało do krajów swojego pochodzenia. Według danych Narodowego Urzędu Statystycznego Republiki Mołdowy (mołd. BNS) liczebność Rosjan i Ukraińców na obszarze Mołdawii nie licząc Naddniestrza w porównaniu z 1989 r. (odpowiednio: 562 tys. i 600 tys. osób) skurczyła się o ponad połowę w roku 2004 (do poziomu odpowiednio: 201 tys. oraz 282,5 tys.). Cześć tych osób, mając możliwość otrzymania obywatelstwa Rosji i Ukrainy, decydowała się na zamieszkanie w tych krajach na stałe, część zaś wyjeżdżała do innych państw.

Odwrotną tendencję w tym okresie można dojrzeć w przypadku narodowości rumuńskiej, której liczebność w Mołdawii zwiększyła się w tymże okresie z 2,5 tys. do ponad 73 tys. Statystyki te jednak mogą zawierać Mołdawian, którzy nabyli obywatelstwo Rumunii na podstawie posiadanych korzeni rumuńskich. W okresie tym wyjechało 25 proc. mołdawskich Bułgarów i 18-krotnie zmniejszyła się liczba Żydów, których znaczna większość skorzystała z możliwości osiedlenia się w Izraelu.

Od momentu załamania się gospodarki kraju Mołdawia została dotknięta masową emigracją zarobkową, która to tendencja utrzymuje się do dziś. 53 proc. osób wyjeżdżających do pracy za granicę to fizyczni pracownicy sezonowi. Ze względu na brak barier wizowych i językowych najczęściej wybieranym kierunkiem poszukiwania pracy jest Rosja (głównie Moskwa), a w dalszej kolejności kraje UE. Z kraju do pracy wyjeżdżają osoby o różnym poziomie wykształcenia, w tym z wykształceniem wyższym. Według danych Międzynarodowej Organizacji na rzecz Migracji (ang. IOM) około 40 proc. Mołdawian jest zatrudnionych za granicą nielegalnie. Wynika to  zarówno z  trudności wyrobienia odpowiednich dokumentów (ze względu np. na wjazd do krajów UE na wizę turystyczną), jak i postawy samych pracodawców.

Wśród najczęściej wymienianych motywów pracy Mołdawian za granicą jest brak środków finansowych na podstawowe utrzymanie, opłacenie nauki, sfinansowania kupna mieszkania, bądź spłatę długu.

Zgodnie z danymi IOM liczba osób pracujących za granicą może sięgać jednej czwartej ekonomicznie aktywnej ludności. Według danych tejże organizacji za 2006 rok, emigranci zarobkowi stanowili grupę 345 tys. osób, w tym około 60 proc. to mężczyźni.

Dane z powszechnego spisu ludności w Mołdawii z roku 2004 (badanie nie obejmowało Republiki Naddniestrzańskiej) wskazują na to, iż poza krajem znajdowało się 273 tys. osób, z których niemal 89 proc. opuściło kraj w celu podjęcia pracy za granicą, zaledwie 6 proc. emigrantów wyjechało za granicę w celu nauki (Tabela 2 i Tabela 3). Wśród 38 proc. nieobecnych podczas spisu były osoby w wieku 20-29 lat. Badanie pokazało, iż ponad połowa Mołdawian wyjeżdża pracować do Rosji, około 20 proc. - do Włoch, 4 proc. - do Rumunii. Mołdawianie pracują także w Portugalii, Turcji  i na Ukrainie.

Tabela 2. Liczba ludności znajdujących się poza krajem według płci i celu wyjazdu w roku 2004

Ogółem	Płeć		Cel wyjazdu
	mężczyźni	kobiety	praca	nauka	inne
273,056	154,431	118,625	242,243	17,731	13,082
Udział w liczbie ludności ogółem	57%	43%	89%	6%	5%

Źródło: dane Narodowego Urzędu Statystycznego Republiki Mołdowy.

Tabela 3. Liczba ludności znajdujących się poza krajem według państw, w których znajdują się w roku 2004

Ogółem	Kraje
	Rosja	Ukraina	Włochy	Rumunia	Portugalia	Turcja	Inne
273,056	153,356	8,582	53,010	10,515	9,467	8,228	29,898
Udział w liczbie ludności ogółem	56%	3%	19%	4%	3%	3%	11%

Źródło: dane Narodowego Urzędu Statystycznego Republiki Mołdowy.

Przekazy pieniężne z zagranicy stanowią ważne źródło zwiększenia wydatków konsumpcyjnych w Mołdawii, co wciąż wspomaga rozwój ekonomiczny kraju. Według Banku Światowego wielkość nadsyłanych pieniędzy dla pozostawionych członków rodzin mołdawskich emigrantów może stanowić 20 proc. PKB kraju (według innych danych nawet do 40 proc. PKB). Według tegoż źródła Mołdawia zajmuje pierwsze miejsce pod względem udziału pieniężnych przekazów z zagranicy w PKB ogółem (w dalszej kolejności wymieniane są Bośnia i Hercegowina, Albania i Armenia). Szacuje się, iż przekazy osób długotrwale przebywających za granicą pokrywają prawie połowę wpływów z eksportu (podobna sytuacja ma miejsce w Serbii i Czarnogórze). W ten sposób przekazy emigrantów stanowiły ważne źródło pokrycia deficytu w handlu zagranicznym Mołdawii począwszy od końca lat 90-tych.

Wśród obcokrajowców zamieszkałych na terenie Mołdawii w 2004 r. około 44 proc. stanowili obywatele Ukrainy, 42 proc. osób pochodziło z Rosji, pozostałe osoby pochodziły głównie z Kazachstanu, Białorusi i Rumunii (Tabela 4). Według danych IOM na początek 2010r. Liczba zagranicznych osób, które otrzymały status uchodźcy w Mołdawii wynosi  5851 osób. Wciąż rozpatrywane jest 888 aplikacji o udzielenie azylu, natomiast liczba apatrydów wynosi 1807 osób.

Tabela 4. Liczba obywateli zagranicznych mieszkających w Mołdawii według krajów pochodzenia

Ogółem	Kraje
	Ukraina	Rosja	Kazachstan	Białoruś	Rumunia	Inne
180255	78830	76345	6808	3769	1972	12531
Udział w liczbie ludności ogółem	44%	42%	4%	2%	1%	7%

Źródło: dane Narodowego Urzędu Statystycznego Republiki Mołdowy.

Tendencje migracyjne Mołdawii wskazują na szereg nieprawidłowości w funkcjonowaniu gospodarki. Choć migracja zarobkowa zasila obecnie mołdawską gospodarkę, na dłuższą metę pociąga ona za sobą szereg niekorzystnych procesów w społeczeństwie. Otóż, za granicą osiedlają się głównie ludzie młodzi, nie widzący perspektyw powrotu do ojczyzny. Trend ten pogłębia problem starzenia się społeczeństwa, który jest spowodowany ujemnym przyrostem naturalnym w kraju. Według ostatnich danych Mołdawskiego BNS udział osób w wieku powyżej 60 lat w liczbie ludności ogółem stanowi 13.7 proc. Kraj ma więc do czynienia z tzn. starością demograficzną (według definicji, przy odsetku osób w wieku starszym niż 60 lat w wysokości 12 proc. można mówić  o starości demograficznej).

Bank Światowy szacuje, że jeżeli skala emigracji Mołdawian utrzyma się na dotychczasowym poziomie, ludność kraju może zmniejszyć się o 17 proc do roku 2050. Eksperci poza malejącą liczbą ludności Mołdawii wymieniają także zmiany socjologiczne. Długotrwała rozłąka z członkami rodzin emigrantów odbija się na edukacji dzieci tych rodzin oraz trudności dostosowania się byłych emigrantów do warunków w kraju po powrocie do ojczyzny. Raporty IOM szacują, iż 23 proc. obywateli mołdawskich zamierza pozostać za granicą. Korelując te dane ze wspomnianym ujemnym przyrostem naturalnym, przy utrzymaniu się dotychczasowych trendów emigracyjnych, Mołdawię czeka poważny problem demograficzny.

Na skalę emigracji obywateli Mołdawii w najbliższym roku niewątpliwie wpłynie światowy kryzys ekonomiczny, który dotknął nie tylko samą Mołdawię, ale również kraje pracodawców Mołdawian. Coraz częściej ludzie wracają z Rosji, gdyż kryzys dotknął najpopularniejsze branże pod względem zatrudnienia. Według danych IOM ilość osób pracujących za granicą zmniejszyła się z 430 tys. w 2008 r. do 353 tys. w ciągu pierwszych czterech miesięcy roku 2009. 45 proc. otrzymują mniejsze zarobki, co oznacza mniejsze wpływy z zagranicy do Mołdawii.

Od 2010 roku Rosja także zmniejszyła ilościowe limity zatrudnienia osób przyjeżdżających do pracy z WNP (z 3,9 mln w roku 2009 do gwarantowanych 1,3 mln w roku 2010). Ponadto, ze względu na kryzys ekonomiczny obcokrajowcy z krajów wspólnoty tracą prawo do wykonywania niektórych zawodów na terenie Rosji, a także zmieniają się wymagania co do zezwoleń na pracę dla cudzoziemców (w tym zaostrzane są kary w przypadku  nielegalnego zatrudnienia obcokrajowców).Zmiany te mogą pośrednio wpłynąć na powrót części Mołdawian do kraju, bądź też poszukiwania innych kierunków wyjazdu.