Dominik Wach: Egipska Partia Wolności i Sprawiedliwości

• egipt
• _bwschod

Przez ostatnie 30 lat egipska scena polityczna była niezwykle przewidywalna. Pod autorytarnymi rządami prezydenta Hosniego Mubaraka parlament stanowił jedynie fasadę demokracji i przedstawicielstwa woli narodu. Faktycznie był on prezydencką tubą sankcjonującą decyzje Mubaraka, a Narodowa Partia Demokratyczna założona jeszcze przez Anwara el-Sadata w 1978 r. i w pełni podporządkowana władzy prezydenckiej regularnie wygrywała wybory zdobywając minimum 75% miejsc.  

Sytuacja zmieniła się diametralnie w wyniku Arabskiej Wiosny – rewolty, która w Egipcie doprowadziła do obalenia dotychczasowego reżimu i stworzyła zupełnie nowe warunki na scenie politycznej. Wystąpienia społeczne zmusiły do „abdykacji” Mubaraka oraz rozwiązania Narodowej Partii Demokratycznej. Perspektywa nowych wyborów i możliwości wolnego uczestnictwa w polityce doprowadziła do zarejestrowania ponad 40 nowych partii i zgłoszenia przeszło 6.000 kandydatów. Wśród nich znalazła się również Partia Wolności i Sprawiedliwości (arab. حزب الحرية والعدالة, Ḥizb Al-Ḥurriya wa Al-’Adala, ang. Freedom and Justice Party, FJP), będąca politycznym skrzydłem Bractwa Muzułmańskiego – najsilniejszej grupy opozycyjnej względem dotychczasowego reżimu.

Nowa-stara partia

Choć Partia Wolności i Sprawiedliwości (FJP) powstała dopiero 30 kwietnia 2011 r. i podobnie jak inne egipskie partie jest niezwykle młoda stażem, to w przeciwieństwie do innych graczy na lokalnej scenie politycznej jest to ugrupowanie niezwykle doświadczone i doskonale przygotowane. Swe szerokie zaplecze, skutecznie funkcjonujące struktury i wyrazistość oraz zakorzenienie w społeczeństwie FJP zawdzięcza Bractwu Muzułmańskiemu, z którego się wywodzi. Nikt nie ma wątpliwości, że mimo zapowiedzi liderów partii o jej niezależności w działaniu w egipskiej polityce jest ona po prostu politycznym skrzydłem Bractwa.

Bractwo Muzułmańskie zostało założone w 1928 r. przez Hassana al-Bannę w odpowiedzi na ówczesną sytuację panującą w Egipcie. Ta religijno-społeczna organizacja odwoływała się przede wszystkim do konieczności odrodzenia islamu, jako religii poprzez którą nastąpi oczyszczenie panującego systemu, niekorzystnego dla narodu egipskiego. Podstawowym założeniem było również negatywne nastawienie do ówczesnego systemu politycznego, w tym partyjnego, jako do elementu zachodniej (obcej) hegemonii w Egipcie. Należy tu jednak podkreślić, że Egipt był wówczas całkowicie zależny od Wielkiej Brytanii, a zarówno król jak i inne podmioty polityczne realizowały politykę okupanta. Bractwo nie nawoływało jednak do obalenia istniejącego reżimu politycznego lecz do jego reform w duchu islamu. 

Przejawem takiej postawy były nieudane próby z lat 40. wprowadzenia do parlamentu swych przedstawicieli. Mimo tych niepowodzeń organizacja rozwijała się niezwykle szybko. Tworzono własne szkoły, przychodnie i zakłady pracy, co prowadziło do stałego wzrostu popularności Bractwa, które w latach 1946-49 miało od 300 do 600 tys. członków oraz około 500 tys. zwolenników.

Szybki wzrost popularności ugrupowania oraz specyficzne warunki polityczno-społeczne – zależność od Wielkiej Brytanii oraz wojna w Palestynie – spowodowały, że w łonie Bractwa pojawiały się liczne nurty, często znacznie odbiegające od ideologii, którą głosił Al-Banna. Kluczowe okazały się również nastroje społeczeństwa egipskiego, które coraz częściej postrzegało stosowanie przemocy jako uprawniony i zasadny element walki o pełną niepodległość kraju.

Te wszystkie czynniki w połączeniu z luźną strukturą ugrupowania doprowadziły do powstania różnych skrzydeł Bractwa mających odmienne podejście do metod osiągnięcia założonych celów. Choć sam Al-Banna, a także jego następca Al-Hudajbi odrzucali stosowanie przemocy (dopuszczali ją jedynie w ostateczności) w siłę rosło militarne skrzydło Braci.

Sytuacja ta nasiliła się po przewrocie Wolnych Oficerów z 1952 r. Początkowo nowy prezydent Gamal Abdel Nasser postrzegał Bractwo Muzułmańskie jako siłę, która mogła pomóc ugruntować jego pozycję (zaproponował Bractwu trzy teki ministerialne tuż po przewrocie), lecz już w 1954 r. organizacja została zdelegalizowana, rozpoczęły się również represje w stosunku do jej członków. Rozbite Bractwo za rządów Nasera zniknęło ze sceny politycznej i zeszło do podziemia – głównie z powodu prześladowań i przemocy stosowanej przez władze państwowe. Sytuacja ta zmieniła się dopiero w latach 70. gdy po śmierci Nassera prezydentem Egiptu został Anwar Sadat. To właśnie za rządów Sadata Bractwo Muzułmańskie ponownie zaczęło odbudowywać swe struktury i działać w warunkach umożliwiającym wyjście z konspiracji. Wpływ na taki obrót spraw miała nie tylko postawa nowego prezydenta lecz również wzrost nastrojów religijnych spowodowanych porażką w wojnie sześciodniowej i upadkiem idei socjalizmu i panarabizmu.

Zmiana sytuacji nie była jednak na tyle duża, by Bractwo mogło swobodnie konkurować na scenie politycznej. Egipt nadal pozostawał państwem o reżimie autorytarnym, z silną władzą prezydencką. Dodatkowo swobodę działań ograniczał wprowadzony jeszcze w 1967 r. stan wyjątkowy, zawieszony jedynie na 18 miesięcy na przełomie 1980-81 r. (w wyniku zamachu i zabójstwa prezydenta Sadata, ponownie został wprowadzony stan wyjątkowy, który obowiązuje do dziś).

Za rządów prezydenta Hosniego Mubaraka Bractwo generalnie miało możliwość nieoficjalnej partycypacji w życiu politycznym, przy czym w zależności od sytuacji wewnętrznej i doraźnych interesów elit rządzących było ono narażone na mniejsze lub większe trudności. I tak już w 1984 r. ugrupowanie wystawiło swych kandydatów w wyborach parlamentarnych wchodząc w rozmaite koalicje lub startując jako kandydaci niezależni. Natomiast w 2005 r. odnieśli oni największy sukces wyborczy, zdobywając aż 88 miejsc (ok. 20 %) w izbie niższej egipskiego parlamentu jako kandydaci niezależni (Bractwo nadal nie mogło legalnie założyć partii politycznej). Dobre wyniki w ówczesnych wyborach spowodowały jednak, że wielu członków ugrupowania trafiło do więzień, a wyniki samych wyborów zostały częściowo sfałszowane. Sytuacja ta nie pozostawiła jednak złudzeń – Bractwo Muzułmańskie bez wątpienia było najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną grupą opozycyjną, nawet mimo licznych represji.

Arabska Wiosna i narodziny FJP

Rewolucje w świecie arabskim zwane popularnie Arabską Wiosną wywarły i nadal wywierają ogromny wpływ na tamtejsze społeczeństwa jak i scenę polityczną. Nie inaczej było w Egipcie. W wyniku masowych protestów ludności, określanych mianem rewolucji 25 stycznia, do ustąpienia ze stanowiska prezydenta kraju został zmuszony Hosni Mubarak.

Obalenie dotychczasowego, autorytarnego reżimu i dominującej roli partii prezydenckiej, doprowadziło do zupełnie nowych warunków na scenie politycznej. Na rewolucyjnej fali zaczęły powstawać rozmaite ruchy pragnące kształtować przyszłe realia egipskie poprzez swoją reprezentację w parlamencie. Partie wyrastały po każdej stronie sceny politycznej, począwszy od skrajnie konserwatywnej i religijnej prawicy, poprzez partie centrowe wzorujące swe programy na zachodnich modelach, aż po skrajnie lewicowe odwołujące się do ideologii marksistowskiej.

Sytuacja ta nie pozostawiała Bractwu Muzułmańskiemu wielkiego wyboru – jeśli chciało ono utrzymać swą silną pozycję musiało oficjalnie wejść na scenę polityczną i utworzyć swoje ugrupowanie. Z drugiej strony, mimo różnych koncepcji w łonie Bractwa odnośnie partycypacji politycznej, ugrupowanie po przeszło 80 latach mogło oficjalnie i bez obaw zarejestrować swoją partię i legalnie wpływać i tworzyć władzę państwową.

Nie było zatem zaskoczeniem, że ugrupowanie już w lutym 2011 r. ogłosiło, że utworzy partię będącą politycznym skrzydłem Bractwa. Partia Wolności i Sprawiedliwości (FJP) została oficjalnie założona w maju 2011 r., a jej liderami okazali się dobrze znani z działalności w przywództwie Bractwa Mohamed Morsi, Essam El-Erian i Saad El-Katatni (który po wyborach został Przewodniczącym Zgromadzenia Ludowego, niższej izby parlamentu egipskiego).

Choć pierwsi liderzy ugrupowania zostali wybrani bezpośrednio przez władze Bractwa Muzułmańskiego, to za zasadę przyjęto demokratyczne wybory przywództwa partii. Zgromadzenie Ogólne FJP będzie wybierane na czteroletnią kadencję, a następnie to ono wybierze członków Rady Wyższej i Biura Wykonawczego, których zadaniem jest kierowanie ugrupowaniem.

Wybory parlamentarne i sukces FJP

O wygranej FJP (a właściwie Bractwa Muzułmańskiego) w demokratycznych wyborach parlamentarnych wiadomo było na długo przed powstaniem tej formacji. Żaden z ekspertów zajmujących się zagadnieniami związanymi z egipską polityką nie miał złudzeń, że to właśnie Bractwo, jako najsilniejsze ugrupowanie opozycyjne, zawładnie sceną polityczną, gdy dojdzie do obalenia dotychczasowego reżimu. Spór nie toczył się zatem o to czy, lecz w jakim stopniu scena ta będzie zdominowana przez organizację założoną przez al-Bannę.

Wyniki wyborów z 2005 r. stanowiły pewien punkt odniesienia, świadczący o tym, że Bracia mogą liczyć przynajmniej na 20 % głosów. Prognozy były jednak znacznie bardziej optymistyczne, gdyż niektóre źródła mówiły o poparciu wyraźnie przekraczającym 50 %. Paradoksalnie tak dobre notowania stanowiły niebezpieczeństwo dla Bractwa, które przez ostatnie lata było oskarżane (zazwyczaj niesłusznie) o chęć przejęcia władzy i natychmiastowego wprowadzenia reżimu religijnego opartego na islamie. Wizje teokratycznego Egiptu miały nie tylko wpływać na poparcie polityki Mubaraka, lecz także odciągać samych Egipcjan od Bractwa.

Liderzy ugrupowania zdecydowali się wówczas na pokazanie swych dobrych intencji i zapowiedzieli, że nie chcą przejąć pełni władzy, a ich zdaniem najlepsze dla Egiptu będzie zbalansowanie sceny politycznej, na której nikt nie będzie wyraźnie dominował. Szerokim echem odbiły się również zapowiedzi, że FJP nie będzie starała się zdobyć więcej niż 50 % miejsc w parlamencie.  

Zapowiedzi te nie uspokoiły jednak niektórych mediów, które nadal widziały w Bractwie Muzułmańskim zagrożenie i podnosiły kwestię większej liczby kandydatów platformy wyborczej – Sojuszu Demokratycznego – w skład której wchodziła między innymi FJP.  Sam Sojusz powstały 14 czerwca 2011 r. był początkowo wyjątkowo szeroką koalicją partyjną skupiającą ugrupowania z całej sceny politycznej. Z biegiem czasu oraz z powodu nieporozumień wycofało się z niego wiele partii z salaficką Partią Światła (Nur) i liberalną al-Wafd na czele. Sytuacja ta doprowadziła do jeszcze większej dominacji FJP w Sojuszu – na przeszło 60 % list platformy wyborczej pierwsze miejsca zajmowali członkowie politycznego skrzydła Bractwa.

Ostatecznie FJP i Sojusz Demokratyczny wyraźnie wygrały wybory parlamentarne zdobywając 235 miejsc (47,2 %) w Zgromadzeniu Ludowym (217 przypadło FJP) oraz 105 w izbie wyższej, tzw. Radzie Szury (wszystkie miejsca zajęli członkowie FJP). Drugie miejsce zajął natomiast Blok Islamski zdominowany przez salafitów z Nur.

Program polityczny

FJP, określana jako polityczne skrzydło Bractwa Muzułmańskiego, opiera swój program na dążeniu do tworzenia społeczeństwa islamskiego i kieruje się prawem islamskim jako systemem wartości i źródłem ustawodawstwa. Zdaniem liderów partii nie stoi to w sprzeczności z ideą państwa obywatelskiego, z wolnością wyznania i równymi prawami dla kobiet i mężczyzn.

FJP opowiada się również za parlamentarnym systemem rządów i trójpodziałem władzy. Niezwykle ważną kwestią jest także sprawiedliwość i równość społeczna oraz solidarność narodowa, rozumiane jako możliwość równego dostępu do zysków wytwarzanych przez narodową gospodarkę. FJP szczególnie  podkreśla konieczność zapewnienia wsparcia osobom potrzebującym i wykluczonym społecznie.

W dziedzinie ekonomii FJP opowiada się za wolnym rynkiem i własnością prywatną jako naczelnymi zasadami. Państwo powinno się ograniczać jedynie do tworzenia przyjaznego środowiska sprzyjającego inwestycjom i rozwojowi gospodarki, a także zapewnienia osłon socjalnych dla pracowników (ubezpieczeń czy godziwych pensji). Partia popiera także bankowość islamską, która powinna być wspierana przez Egipski Bank Centralny.

Kwestie równości płci są natomiast stosunkowo niejasne. Mimo iż ugrupowanie podkreśla, że jedną z naczelnych zasad którymi się kieruje jest równość wszystkich obywateli, a kobiety są równe wobec prawa tak jak mężczyźni, to tą równość powinno regulować prawo islamskie. Niejasne jest również stanowisko dotyczące piastowania najwyższych urzędów przez kobietę. 

Podobne niejasności dotyczą mniejszości religijnych i etnicznych. FJP odnosząc się do tych kwestii ponownie podkreśla równość wszystkich obywateli oraz ideę państwa obywatelskiego (w odróżnieniu do państwa wyznaniowego) oraz powołuje się na rolę kościoła Koptyjskiego, lecz nie odnosi się do tych zagadnień w kontekście szariatu jako źródła prawa krajowego.

W sferze polityki zagranicznej FJP za główny cel stawia sobie rozwiązanie „kwestii palestyńskiej” jako jednego z głównych problemów związanych z bezpieczeństwem narodowym. Ugrupowanie popiera prawa Palestyńczyków, uznając ich dążenia do uzyskania niepodległego państwa z Jerozolimą jako jego stolicą oraz prawo do powrotu dla uchodźców palestyńskich. Ponadto FJP podkreśla także, że uznaje porozumienia pokojowe z Izraelem, choć uważa, że powinny one zostać zrewidowane.

Podsumowanie

Partia Wolności i Sprawiedliwości, jako polityczne skrzydło Bractwa Muzułmańskiego, stoi obecnie przed wielkim wyzwaniem. To od niej będzie zapewne zależał los Egiptu przez najbliższe lata, to ona odegra kluczową rolę w budowaniu nowego reżimu politycznego i społecznego. W porewolucyjnej rzeczywistości nie będzie to zapewne łatwe zadanie, tym bardziej że oczekiwania Egipcjan, ale i światowej opinii publicznej są ogromne. Na dzień dzisiejszy ciężko się podjąć kategorycznego stwierdzenia, czy Bractwo przy pomocy FJP skupi się na islamizacji Egiptu, czy zgodnie z zapowiedziami skoncentruje się na odbudowie kraju, co z pewnością przysporzyłoby im nowych zwolenników.

Paradoksalnie ogromny kredyt zaufania wyrażony w ilości głosów oddanych na FJP może jednak okazać się szkodliwy dla Bractwa. Jest to bowiem ugrupowanie zróżnicowane, w łonie którego ścierają się potężne siły i grupy. Ostatnie wybory pokazały, że wielu członków Bractwa mających inną wizję decyduje się na wybranie swojej drogi i występuje z ugrupowania. Najbliższe lata powinny pokazać, czy gigantyczny sukces odniesiony przez FJP doprowadzi do wzmocnienia Bractwa, czy stanie się wręcz przeciwnie i frakcja założona przez al-Bannę rozpadnie się na mniejsze elementy nie mające faktycznego wpływu na egipskie realia.  

Bibliografia:

• Israel Elad Altman, "Strategies of the Muslim Brotherhood Movement 1928-2007"
• Adam Krawczyk, "Terroryzm ugrupowań fundamentalistycznych na obszarze Izraela w drugiej połowie XX wieku"
• Jerzy Zdanowski, "Bracia Muzułmanie i inni"
• Israel Elad Altman, "Democracy, Elections and the Egyptian Muslim Brotherhood", Current Trends in Islamist Ideology
• Israel Elad Altman, "The Egyptian Muslim Brotherhood After the 2005 Elections", Current Trends in Islamist Ideology
• Isobel Coleman, "The Muslim Brotherhood in Egypt’s Political Transition”, Council on Foreign Relations
• Amr Hamzawy, Nathan J. Brown, “The Egyptian Muslim Brotherhood: Islamist Participation in a Closing Political Environment”, Carnegie Papers
• Carrie Rosefsky Wickham, “The Muslim Brotherhood After Mubarak”, Foreign Affairs
• Carrie Rosefsky Wickham, “The Muslim Brotherhood and Democratic Transition in Egypt”, Middle East Law And Governance
• Samuel Tadros, “Egypt’s Muslim Brotherhood After the Revolution”, Current Trends in Islamist Ideology
• Michael J. Totten, “A Learner, Meaner Brotherhood”, The American Intrest
• Eric Trager, "The Unbreakable Muslim Brotherhood”, Foreign Affairs
• Bracia Muzułzmanie a mit islamskiego radykalizmu, As-Salam
• Freedom and Justice Party – Election Program 2011
• ahram.org.eg
• aljazeera.com
• almasryalyoum.com
• bikyamasr.com
• electiongate.com
• fjponline.com
• ikhwanweb.com
• jadaliyya.com