Polityka Chin wobec RPA

• afryka
• chiny
• rpa

Przez długi czas stosunki wzajemne pomiędzy Chinami a RPA były delikatnie mówiąc niezbyt intensywne. Oba państwa dzieli ogromna odległość, język, kultura, a przez długi czas na wzajemnych relacjach ciążyły w dodatku ideologiczne uprzedzenia. Ten stan nie mógł jednak trwać długo. ChRL prowadząc intensywną ekspansję gospodarczą i polityczną w Afryce nie może bowiem ignorować RPA, które są obecnie najwyżej rozwiniętym państwem Czarnego Lądu, aspirującym w dodatku do bycia liderem w regionie. Dlatego też raport PSZ poświecony polityce Chin wobec Afryki nie może pominąć tak ważnego wycinka stosunków sino-afrykańskich.

Tło historyczne

Za początek wzajemnych kontaktów pomiędzy Południową Afryką a Chinami można uznać rok 1905 kiedy to w Johannesburgu powstał pierwszy chiński konsulat. Był to oczywiście jeszcze okres kiedy Południowa Afryka była brytyjską kolonią. Wzajemne relacje nie były zresztą ani zbyt ciepłe ani intensywne, gdyż rozpoczynało się właśnie wprowadzanie przez Burów polityki segregacji rasowej i ograniczanie imigracji z Chin. Stosunki dyplomatyczne pomiędzy Związkiem Południowej Afryki a Republiką Chińską nawiązano dopiero w 1931 r.

Ważną cenzurą we wzajemnych stosunkach stało się powstanie w 1949 r. Chińskiej Republiki Ludowej. ZPA (a później RPA), dla którego nieubłagany antykomunizm był jednym z głównych elementów polityki wewnętrznej i zagranicznej nie uznał maoistycznych Chin, lecz utrzymał stosunki dyplomatyczne z Republiką Chińską Czang Kaj-szeka na Tajwanie. Ta sytuacja utrzymała się nawet po utracie przez Tajwan miejsca w Radzie Bezpieczeństwa i wycofaniu dlań uznania przez większość państw świata. Z jednej strony duży wpływ na to miał fakt, że oba państwa były pariasami światowej społeczności i naturalna była tendencja do „trzymania się razem”. Z drugiej strony bardzo intensywnie rozwijała się wymiana handlowa pomiędzy Tajwanem a RPA. Wzrosła ona z 30 mln. $ w 1975 do 5,8 mld. $ w 1995 r. Ze swej strony ChRL traktowała prowadzący politykę Apartheidu RPA jako ideologicznego wroga i wspierała walczące z nim ruchy partyzanckie w Angoli i Namibii.

Paradoksalnie wzajemnie deklarowana wrogość nie przeszkodziła w nawiązaniu ożywionych stosunków gospodarczych pomiędzy RPA a ChRL. W latach 1960-90 oba państwa prowadziły potajemnie intensywną wymianę handlową za pośrednictwem Hong Kongu (RPA sprzedawała Chinom m.in. uran). Doszło do tego, że RPA stały się de facto głównym partnerem handlowym ChRL na kontynencie. Prawda o tej działalności wyszła jednak na jaw dopiero po 1994 r. W tym kontekście dzisiejsze interesy Chin z Zimbabwe czy sudańskim reżimem nie powinny budzić zdziwienia. Pekin od dawna przedkłada bowiem zyski nad ideologiczne slogany.

Jednocześnie Chiny Ludowe wspierały opozycyjny wobec apartheidowskich rządów Afrykański Kongres Narodowy (ANC). Stosunki z czarną opozycją nie były jednak tak bliskie jak w przypadku np. partii ZANU-PF w Zimbabwe. Wiązało się to z faktem, że ANC było znacznie bliższe ZSRR niż Chinom. Dopiero w 1984 r. oficjalna delegacja ANC odwiedziła Pekin.

„Dylemat dwóch Chin”

Proces głębokich zmian politycznych w RPA jaki zapoczątkowała Polityka Frederika W. de Klerka przyniósł zbliżenie obu państw. W 1993 r. w Pretorii powstało nieoficjalne przedstawicielstwo ChRL (tzw. „Study Centers”), a rok później oba państwa nawiązały oficjalnie stosunki handlowe. Po wyborach z 1994 r. i zwycięstwie ANC proces ten nabrał przyspieszenia.

RPA stanęło teraz przed problemem, który miejscowi publicyści nazwali „dylematem dwóch Chin”. Południowa Afryka nie mogła z oczywistych względów nawiązać stosunków dyplomatycznych z oboma państwami. Konieczny stał się wybór pomiędzy ChRL a Republiką chińską na Tajwanie.
Za zerwaniem stosunków z Tajwanem przemawiała konieczność uznania mocarstwowej pozycji ChRL, potencjalnie ogromne korzyści związane z otwarciem dla południowoafrykańskich przedsiębiorstw chińskiego rynku oraz fakt, że nowym władzom RPA władzom znacznie bliżej było mimo wszystko do Pekinu niż Tajpej. Z drugiej zaś strony nowa doktryna polityki zagranicznej RPA przewidywała położenie szczególnego nacisku na problem przestrzegania praw człowieka. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Chinami obniżyłoby wiarygodność tej polityki, a zarazem doprowadziło do zerwania ożywionych stosunków gospodarczych z Tajwanem, który był w owym czasie jednym z sześciu najważniejszych partnerów gospodarczych RPA. Oba chińskie państwa nie szczędziły sił i środków na intensywny lobbing (ocierający się nie raz o łapówkarstwo) na rzecz swych interesów.

Ostatecznie zwyciężyła opcja na rzecz ChRL. Mówiono, że duży wpływ na to miała obietnica Pekinu poparcia inicjatywy Nelsona Mandeli, pragnącego uzyskać dla Afryki stałe miejsce w RB ONZ. Tak czy inaczej 27 listopada 1996 r. RPA zerwała stosunki dyplomatyczne z Tajwanem i cofnęła swe uznanie dla niego. Stosunki wzajemne pomiędzy RPA a ChRL zostały oficjalnie nawiązane dwa lata później.

{mospagebreak} 

Charakterystyka obecnych kontaktów

Po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych w 1998 r. wzajemne relacje ChRL i RPA stawały się każdym rokiem coraz cieplejsze. W ostatnich latach podpisano kilkadziesiąt bilateralnych porozumień. Żadna ważniejsza podróż chińskich liderów po Afryce nie mogła ominąć Pretorii. Władze RPA gościły zarówno Jang Zemina jak i Hu Jintao. Szczególnie ważna była wizyta Jang Zemina z 2000 r., zakończona podpisaniem tzw. „deklaracji z Pretorii” zapowiadającej przełom i nową jakość we wzajemnych stosunkach. Oba kraje współpracują też na forum wielostronnych inicjatyw sino-afrykańskich.

Najważniejszym odcinkiem wzajemnych kontaktów są oczywiście stosunki gospodarcze. RPA jest obecnie najważniejszym partnerem handlowym Chin w Afryce, przypada na nią bowiem 20% wzajemnych obrotów handlowych pomiędzy Chinami a kontynentem. Wolumen wzajemnych obrotów wynosił 9,3 mld południowoafrykańskich Randów (1,47 mld, $) w 1990 roku by wzrosnąć do 23.3 mld. Randów (3,7 mld. $) w 2003 roku. Wzajemna wymiana handlowa wciąż wzrasta. Pierwszym kwartale 2004 r. wzajemne obroty wzrosły w porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku o 66,6%). Za cały rok wolumen handlu wyniósł ponad 5 mld. $. Chiny sprowadzają z RPA przede wszystkim surowce mineralne i produkty rolne, podczas gdy eksportują przede wszystkim tekstylia i elektronikę. Wartość wzajemnych inwestycji wynosi ok. 600 mln. $, a RPA jest obecnie najpopularniejszym miejscem wypoczynku chińskich turystów w Afryce.

Trwają obecnie negocjacje na temat zniesienia wszystkich barier celnych we wzajemnych stosunkach handlowych. Pomysł ten budzi jednak spore kontrowersje w RPA, gdzie miejscowi producenci obawiają się konkurencji ze strony tańszych chińskich wyrobów. Prezydent Thabo Mbeki jest jednak zdecydowany zacieśniać stosunki z Chinami za wszelką cenę. Bez tego jego plany współpracy pomiędzy państwami Południa i zwiększenia ich wpływu na światową politykę stałyby się bowiem nierealne.

Na gruncie stosunków politycznych Chiny i RPA dążą więc wciąż do zacieśnienia wzajemnej współpracy traktują się jako strategicznych partnerów. Maja one zbliżone stanowisko przede wszystkim w trzech kwestiach: projektach reformy ONZ, dążeniu do zreformowania zasad handlu światowego, zacieśnieniu współpracy państw biednego Południa

Reasumując stosunki RPA z ChRL są niezwykle istotnym elementem stosunków sino-afrykanskich, choć ich charakter jest nieco odmienny od wzajemnych relacji pomiędzy ChRL a innymi państwami kontynentu. W przeciwieństwie do chociażby Sudanu czy Zimbabwe częściowo uzależnionych już od Chin w stosunkach z RPA nie ma takiej asymetrii. RPA jest jednak gotowe przełknąć wiele by jego polityczne plany doprowadzenia do współpracy państw Południa i „afrykańskiego renesansu” uzyskały wsparcie Chin, co Pekin chętnie wykorzystuje. Podobnie jednak jak w przypadku innych państw afrykańskich i tu na pierwszy plan wysuwają się stosunki gospodarcze.

Źródła „Mail&Guardian”, „South Africa’s foregin policy: dilema of new democracy”, www.dfa.gov.za