Przemysław Szmidt: Wybrane aspekty stosunków Rosja-Unia Europejska

Back Jesteś tutaj: Home

Przemysław Szmidt: Wybrane aspekty stosunków Rosja-Unia Europejska

03 marzec 2008

Przemysław Szmidt

Czyli o stosunkach między mocarstwem, które już nim nie jest, a mocarstwem, które jeszcze nim nie jest.

Uważam, że Europa może w perspektywie długookresowej utwierdzić swoją reputację silnego i niezależnego centrum polityki światowej, jedynie wtedy,
gdy zjednoczy swoje środki z rosyjską ludnością, terytorium i bogactwami naturalnymi,
a także z potencjałem ekonomicznym, kulturalnym i obronnym Rosji.

Władimir Putin, z przemówienia w Bundestagu, 25 września 2001 r.

Rosja jest dla Unii Europejskiej największym sąsiadem. Od 1 maja 2004 r. granica między Unią Europejską a Rosją liczy 2 200 kilometrów, a obwód kaliningradzki jest otoczony przez państwa Wspólnoty. Unia Europejska jest jednocześnie najważniejszym partnerem handlowym Rosji, która ze swojej strony, jest trzecim partnerem handlowym Unii, po Stanach Zjednoczonych i Chinach. Unia Europejska zapewnia ponad 60% inwestycji zagranicznych Rosji i jest głównym inwestorem w kraju. Rosja eksportuje do krajów Unii głównie ropę naftową i gaz ziemny, pokrywając w ten sposób 20% zapotrzebowania na ropę naftową i 40% zapotrzebowania UE na gaz. Unia eksportuje do Rosji głównie maszyny, środki transportu, produkty chemiczne, rolne i tekstylia. [1]

W październiku 1999 r. Javier Solana, Wysoki Przedstawiciel Unii Europejskiej ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, stwierdził, że partnerstwo z Rosją jest najważniejszym, najpilniejszym i jednocześnie najtrudniejszym z wyzwań dla Unii Europejskiej. [2] Od tego czasu sytuacja w tym zakresie nie zmieniła się. Źródeł instytucjonalnych owego partnerstwa należy szukać jednak w wydarzeniach co najmniej sprzed kilku lat.

Program wspólnotowy TACIS (Technical Assistance to the Commonwealth of Independant States-CEI) został ustanowiony w grudniu 1991 r. Jego celem było stworzenie korzystnych warunków dla gospodarki wolnorynkowej i wzmocnienie demokracji w krajach, których dotyczył. Komisja Europejska określiła go jako program „wymiany doświadczeń i transferu kompetencji”.

Tabela nr 1 Program TACIS w Rosji w latach 2004-2006

Wydatki

Budżet

(w milionach euro)

Wsparcie dla reform instytucjonalnych, prawnych i administracyjnych :

Reforma administracyjna,

Reforma sądowa,

Walka z przestępczościa zorganizowaną i terroryzmem,

Migracje,

Pomoc społeczna

122

Pomoc dla sektora prywatnego i wsparcie gospodarcze :

Wsparcie dla integracji Rosji z gospodarką międzynarodowa,

Reforma sektora finansowego,

Wsparcie dialogu politycznego w kwestach szczególnych,

Wsparcie dla planowania infrastruktury

120

Wsparcie dla ofiar przemian gospodarczych :

Reforma sektora społecznego i zdrowia,

Polityka pracy i dialogu społecznego,

Edukacja,

Służby miejskie.

125

Program specjalny dla obwodu Kaliningradzkiego

Razem

392

Źródło : National Indicative Programme, Russian Federation, 2004-2006 (TACIS 99/2000)

{mospagebreak}

Łącznie w ramach programu TACIS Rosja otrzymała ponad 2,7 miliarda euro od 1991 r., innymi słowy około 200 milionów euro rocznie. Generalnie jednak, mimo pewnego sukcesu, formułuje się liczne zarzuty wobec programu : jego cele są nieprecyzyjne i słabo dososowane do lokalnych warunków; zarządzanie środkami finansowymi programu cechuje sie znaczną centralizacją na korzyść Komisji Europejskiej; wadą jest też długotrwałość i skomplikowanie procedur. W grudniu 1999 r. przeprowadzono reformę programu, której zamierzeniem było glównie skonkretyzowanie celów progamu TACIS oraz decentralizacja realizacji przedsięwzięć. Mimo tych poprawek TACIS oceniany jest jako program nieefektywny. Jego negatywną ocenę wyraził także Trybunał Obrachunkowy, który w marcu 2006 r. wydał bardzo surową diagnozę jego funkcjonowania, zwracając uwagę między innymi na fakt, że cele programu są nieprecyzyjne lub nawet nieistniejące, terminy są zbyt długie, a także brakuje eweluacji badanych projektów. Sędziowie Trybunału wyrazili opinię, że środki programu TACIS były używane w sposób mało efektywny, w związku z czym pozytywne efekty programu nie zostały w Rosji właściwie dostrzeżone.

W związku z powyższym od 1 stycznia 2007 r. w ramach europejskiej polityki sąsiedztwa, dotychczas istniejące zastąpił nowy instrument finansowy – « Europejski instrument sąsiedztwa i partnerstwa ». W jego ramach Rosja powinna otrzymywać w najbliższych latach dofinansowanie w kwocie około 30 milionow euro rocznie, szczególnie nakierowane na rozwój czterech « wspólnych przestrzeni », wymiany szkolne i uniwersyteckie, jak i na wpółpracę zdecentralizowaną (szczególnie w Kaliningadzie i Północnym Kaukazie). Łączna kwota może jednak oscylować między 60 a 80 milionami euro rocznie, jeśli doda się inne instrumenty finansowe z jakich może korzystać Rosja, takie jak współpraca międzyregionalna i transgraniczna, współpraca w dziedzinie bezpieczeństwa nuklearnego, czy Inicjatywa europejska dla demokracji i praw człowieka [3].

Podstawowy akt regulujący stosunki między Rosją a Unia Europejską, Porozumienie o partnerstwie i współpracy (Partnership & Co-operation Agreement) [4], został podpisany w czerwcu 1994 r. na wyspie Korfu. Weszło ono w życie 1 grudnia 1997 r. na okres 10 lat, z możliwością jego przedłużenia. Wykorzystując ową możliwość przedłużenia aktualnie ustalono, że Porozumienie będzie obowiązywało do dnia 1 grudnia 2008 r. [5] Podpisanie przedmiotowego porozumienia poprzedzone zostało w dniu 9 grudnia 1993 r. w Brukseli podpisaniem Wspólnej deklaracji politycznej o partnerstwie i współpracy między Federacją Rosyjską i Unią Europejską. Porozumienie definiuje przede wszystkim ramy instytucjonalne i polityczne współpracy. Potwierdzenie wspólnych dla obu partnerów wartości opierających się na poszanowaniu demokracji i praw człowieka zostało zamieszczone w preambule.

Porozumienie instytucjonalizuje także dialog polityczny i to na kilku szczeblach, wprowadzając między innymi:

Odbywające się co 2 lata szczyty między Prezydentem Rosji a Przewodniczącymi Komisji i Rady Europejskiej, jak i Wysokim Reprezentantem ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, których celem jest wyznaczenie kierunków strategicznych współpracy,
Stałą Radę Partnerstwa zbierającą się raz w roku w składzie kompetentnych ministrów państw: sprawującego prezydencję i mającego sprawować następną prezydencję, a także właściwego komisarza europejskiego i ministra Federacji Rosyjskiej dla badania kwestii odnoszących się do stosowania Porozumienia, jak i innych kwestii, w których partnerzy mają wspólne interesy,
9 wysokich funkcjonariuszy zbierających się w zależności od potrzeb w ramach komitetów współpracy, a także grupy ekspertów,
Mieszaną komisję parlamentarną zrzeszającą przedstawicieli Parlamentu Europejskiego i Dumy.

W sprawach gospodarczych i handlowych celem Porozumienia jest przygotowanie warunków dla stworzenia strefy wolnego handlu. Obecnie tekst Porozumienia wydaje się w dużej mierze przestarzały jako że siłą rzeczy nie uwzględnia on ewolucji kontekstu geopolitycznego jaka miała miejsce od 1994 r. Rosja osiągnęła w międzyczasie stabilizację polityczną, a także wzrost gospodarczy. Z kolei Unia Europejska rozszerzyła się o 15 nowych państw, przyjęła wspólną monetę i wypracowała wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa.

{mospagebreak}

W dniu dzisiejszym niemal dokładnie dziesięć lat po wejściu w życie Porozumienia bilans jego stosowania wydaje się być umiarkowany. Porozumienie nie pozwoliło rozwiązać wszystkich trudności i o ile na poziomie handlowym można przyznać, że odniosło ono sukces, to na poziomie politycznym, mimo regularnego odbywania szczytów Rosja-Unia Europejska, nie udało się wzmocnić stosunków pomiędzy partnerami. Rosyjscy deputowani byli wyraźnie zawiedzeni poziomem współpracy z deputowanymi Parlamentu Europejskiego. Z kolei jeśli idzie o współpracę techniczną, to w przypadku grup ekspertów od 2003 r. nie odbyło się żadne spotkanie, za wyjątkiem spotkań grupy ds. celnych; podobnie w przypadku komitetów współpracy, z tym, że od 2004 r. Również mechanizm rozwiązywania sporów nie funkcjonował w sposób satysfakcjonujący. [6]

W tym miejscu można sobie zadać pytanie, czy źródeł mizernego bilansu Porozumienia nie można upatrywać w jego pierwotnej nieprecyzyjności. Wydaje się, że jego oryginalna konstrukcja, której nie można uznać za w pełni analogiczną w stosunku do konstrukcji układów stowarzyszeniowych, ani układów stowarzyszenia partnerskiego podpisywanych z krajami śródziemnomorskimi, nie odpowiadała faktycznym potrzebom trudnej współpracy na linii Rosja – Unia Europejska.

Programem Unii Europejskiej, w którym bez ograniczeń uczestniczy Rosja jest Wymiar Północny – fiński projekt unijny z początku 1997 r., ostatecznie przyjęty w 1999 r. w Kolonii na szczycie państw Unii Europejskiej. Celem programu jest współpraca ekonomiczna i ekologiczna krajów bałtyckich, co lokuje program w szerokiej perspektywie odnoszącej się do idei współpracy całego kontynentu europejskiego. Głównymi obszarami działania programu są: handel i inwestycje, unifikacja ustawodawstwa, mająca na celu współpracę z globalnymi organizacjami gospodarczymi. W ramach Wymiaru Północnego realizowane są konkretne projekty finansowane przez UE. Przede wszystkim te dotyczące najistotniejszych i najpilniejszych problemów regionu: zagrożonych ekologicznie miast Rosji, Kaliningradu i Sankt Petersburga oraz ujścia rzeki Newy. Pieniądze na ten cel kierowane są z programu TACIS. [7] Działania podejmowane w ramach Wymiaru Północnego wpisywały się w przyjęty na lata 2000-2003 The European Union Northern Dimension Program Action Plan, który zakładał realizację zamierzeń, mających służyć nie tylko rozwojowi regionu, ale umacnianiu bezpieczeństwa, stabilizacji, niezbędnych reform.

Kolejnym krokiem w budowaniu europejskiej polityki wobec Rosji była opracowana w czerwcu 1999 r. podczas szczytu w Kolonii Wspólna strategia Unii Europejskiej wobec Rosji [8]. Wspólna strategia jest instrumentem z zakresu Wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Jest to akt podejmowany z inicjatywy Rady w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy (także np. w sprawie Ukrainy czy Bałkanów). Priorytetowe osie relacji z Rosją zostały we Wspólnej strategii określone w sposób dość ogólny:

Konsolidacja państwa prawa,
Integracja Rosji ze wspólną przestrzenią gospodarcza i społeczną,
Współpraca w dziedzinach energii, środowiska i walki z przestępczością zorganizowaną.

Wspólna strategia nie przewidywała żadnego środka finansowego służącego jej realizacji, co w znacznym stopniu ograniczyło znaczenie jej tekstu. Przewidziane we Wspólnej strategii „partnerstwo strategiczne” było raczej pozytywnym znakiem w kierunku Moskwy niż świadczyło o realnym zaawansowaniu wzajemnych stosunków.

Przedmiotowej europejskiej Wspólnej strategii zarzuca się głównie:

Wpisanie jej w ramy Porozumienia o partnerstwie i współpracy z 1994 r. mimo ograniczonego zastosowania i niejasności tegoż,
Fakt, iż jej jednym z głównych celów jest ustanowienie demokracji stabilnej, otwartej i pluralistycznej w Rosji, kierowanej przez Państwo prawa i służącej za bazę dla rozwijającej się gospodarki rynkowej – jest to wyrazem interwencjonistycznego i warunkowego stylu używanego przez Unię w stosunkach z państwami – kandydatami do członkostwa, do którego to członkostwa Rosja nie aspiruje,
Położenie akcentu na wartości wspólne przy jednoczesnym podkreślaniu własnych interesów Unii Europejskiej w stosunku do Rosji.{mospagebreak}

W ślad za europejską Wspólną strategią w październiku 1999 r. Rosja przyjęła Strategię średnioterminową dla rozwoju stosunków między Federacją Rosyjską a Unią Europejską. We wstępie dokumentu stwierdzono, że stanowi on logiczne rozwinięcie ogólnej koncepcji polityki zagranicznej Rosji w kierunku zachodnim, wychodzi z obiektywnej potrzeby budowy świata wielobiegunowego, historycznych losów narodów i odpowiedzialności państw Europy za przyszłość kontynentu, wzajemnego dopełniania się ich gospodarek [9]. Wśród rosyjskich priorytetów znalazły się: nadanie relacjom charakteru strategicznego, zagwarantowanie interesów Rosji w procesie rozszerzenia UE, napływ inwestycji oraz zwiększenie dostępu towarów rosyjskich do rynków unijnych. [10] W dokumencie określono również udział Rosji w budowaniu rozwiniętej ogólnoeuropejskiej przestrzeni gospodarczej i prawnej, czemu powinny służyć konsultacje, a także w razie potrzeby w szczególnych wypadkach koordynacją stanowisk strona na forum organizacji międzynarodowych; pogłębianie otwartości rynków dla towarów rosyjskich w Unii, usunięcie dyskryminacji dla tych towarów; zwiększenie inwestycji zagranicznych w Rosji, dążenie do utworzenia strefy wolnego handlu między obu stronami. [11]

Podczas szczytu w Petersburgu w maju 2003 r. Unia Europejska i Rosja przyjęły deklarację mającą na celu wzmocnienie współpracy i stworzenie czterech wspólnych przestrzeni. Wspomniane wspólne przestrzenie to wspólna przestrzeń gospodarcza, wspólna przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (współpraca w dziedzinie sądownictwa, spraw wewnętrznych i ożywiania kontaktów międzyludzkich), wspólna przestrzeń bezpieczeństwa zewnętrznego (partnerzy w sferze bezpieczeństwa, zarządzania kryzysami i stosunków międzynarodowych) oraz wspólna przestrzeń badań naukowych i edukacji, z uwzględnieniem problematyki kulturalnej.

„Mapy drogowe” (ang. road maps, franc. feuilles de route), które zostały uzgodnione podczas szczytu w Moskwie 10 maja 2005 r., uszczegóławiają dla każdej z czterech wspólnych przestrzeni środki, które należy zastosować, aby osiągnąć przewidziane rezultaty. Najbardziej rozbudowana jest „mapa drogowa” dotycząca wspólnej przestrzeni gospodarczej. Poruszono w niej kwestie związane z: produkcją przemysłową; zamówieniami publicznymi; ochroną własności intelektualnej; polityką ochrony konkurencji; polepszeniem klimatu inwestycyjnego; rozwojem dialogu w sferze polityki przemysłowej we wskazanych sektorach gospodarki; współpracą regionalną i przygraniczną; usługami finansowymi; audytem i statystyką; rolnictwem, leśnictwem, rybołówstwem, normami sanitarnymi i fitosanitarnymi; wspieraniem wymiany handlowej, likwidowaniem patologii z nią związanych, rozwojem i infrastruktury celnej; telekomunikacją i transportem; energetyką; podbojem kosmosu i systemami nawigacji satelitarnej; ekologią. [12]

Dla zilustrowania progresu relacji gospodarczych między Unią Europejską a Rosją w ostatnich latach warto wskazać dwustronne porozumienie zawarte między nimi w maju 2004 r., a dotyczące przystąpienia tej ostatniej do Światowej Organizacji Handlu. Rozwój stosunków gospodarczych odnotowano też w dziedzinie środowiska i transportu (vide: ratyfikacja przez Rosję protokołu z Kyoto w listopadzie 2004 r.; porozumienie między Wspólnotą Europejską a Rosją dotyczące przelotów lotniczych nad Syberią). W przedmiotowym zakresie strony wskazały na konieczność liberalizacji systemu wizowego oraz zawarcia porozumienia o readmisji, usuwania problemów związanych z granicami państwowymi, rozwoju współpracy w dziedzinie polityki migracyjnej, pogłębienia kooperacji w sferze przeciwdziałania terroryzmowi, walki z przestępczością transgraniczną, ochrony dokumentów, zwalczania zjawiska „prania brudnych pieniędzy”, handlu narkotykami, handlu „żywym towarem” i obrotu kradzionymi samochodami oraz dobrami o wartości kulturalnej i historycznej. [13]

W tym miejscu należy wspomnieć o zawartym podczas rosyjsko-unijnego szczytu w Soczi 25 maja 2006 r. Porozumieniu o uproszczeniu procedur wizowych dla obywateli Rosji i UE oraz o readmisji. Progres odnotowano też w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego (vide: plan działania Unia Europejska/Rosja w dziedzinie walki z przestępczością zorganizowaną przyjęty podczas Rady Europejskiej w Helsinkach w 1999 r.; porozumienie o współpracy strategicznej między rosyjskim Ministerstwem spraw wewnętrznych, a Europolem z listopada 2003 r.). Z kolei współpraca w dziedzinie sądownictwa pozostaje w dalszym ciągu ograniczona. Od 2003 r. trwają dyskusję między rosyjską Prokuraturą generalną a Eurojustem, które do tej pory nie przyniosły wymiernych rezultatów. Przedmiotowa mapa koncentruje się na poszerzaniu współdziałania na arenie międzynarodowej, walce z terroryzmem, nieproliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia, współpracy w zakresie reagowania kryzysowego oraz obrony cywilnej. [14] W 2002 r. Rosja uzyskała uprzywilejowany status w ramach struktur bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Rosja jest jedynym krajem spoza Unii Europejskiej, który prowadzi regularne konsultacje z Komitetem politycznym i bezpieczeństwa. Co więcej rosyjski oficer łącznikowy jest przydzielony Głównemu sztabowi wojskowemu Unii Europejskiej. Z drugiej strony stosunki Rosji z NATO oraz OBWE pozostają napięte. Nie bez znaczenia dla braku możliwości pogłębienia współpracy w sprawach bezpieczeństwa zewnętrznego pozostają konflikty wewnętrzne w Rosji (vide: Mołdowa, Gruzja, Górski Karabach). W tejże mapie znalazły się zadania związane między innymi ze „zbudowaniem społeczeństwa opartego na wiedzy”, wykorzystaniem nauki w celu zwiększenia tempa rozwoju i konkurencyjności gospodarek, implementacją zasad procesu bolońskiego w sferze oświatowej, zwiększeniem dostępności kultury dla społeczeństw stron [15].

{mospagebreak}

Jeżeli rozwój wymian uniwersyteckich, kulturalnych i naukowych figuruje w rzędzie priorytetów, to należy jednak skonstatować, że ich konkretna realizacja pozostała znacznie ograniczona. Podczas szczytu w Paryżu w październiki 2000 r. Unia Europejska i Rosja zapoczątkowały, z inicjatywy byłego Przewodniczącego Komisji Europejskiej, Romano Prodiego, „dialog energetyczny”. Jego zasadnicze założenia są następujące:

Zapewnienie bezpieczeństwa podaży i popytu na energię,
Ustanowienie współpracy w zakresie oszczędności energii,
Racjonalizacja infrastruktury produkcyjnej i transportowej,
Podkreślenie znaczenia połączeń sieci elektrycznych,
Ułatwienie procesów inwestycyjnych,
Faworyzowanie relacji między krajami-producentami i krajami-konsumentami. [16]

W rzeczywistości ów dialog pozostał w znacznym stopniu ograniczony i nie doprowadził do wprowadzenia w życie konkretnych projektów współpracy. Stosunki w zakresie energii zachowały charakter bilateralny, czego dobitnym przykładem jest sprawa Gazociągu Północnoeuropejskiego.

Istotną kwestią niezgody między Unią Europejską a Rosją jest także przyszłość Europejskiej Karty Energetycznej podpisanej w 1994 r. W Rosji podkreśla się, że dokument ten opracowano, biorąc pod uwagę jedynie interesy państw konsumentów, a nie państw producentów. Nie wdając się w szczegóły europejskiej polityki w zakresie energii (o ile taka polityka w ogóle istnieje) należałoby w tym miejscu skonstatować, że jak się podkreśla dywersyfikacja źródeł energii stanowi klucz bezpieczeństwa energetycznego i jest najlepszą strategią dla Unii Europejskiej [17]. Rosja powinna pozostać głównym dostawcą gazu dla Unii Europejskiej. Należałoby zatem życzyć sobie wzmocnienia relacji energetycznych z Rosją, idąc w kierunku realnego partnerstwa w tej dziedzinie, włączywszy udział techniczny i finansowy podmiotów unijnych w ważniejszych koniecznych inwestycjach w Rosji. Jednakże owo partnerstwo nie będzie mogło dojść do skutku, jeśli nie będzie odpowiadało oczekiwaniom obu stron i oferowało korzyści jednocześnie dla producentów, dystrybutorów i konsumentów.

Kilka szczytów europejskich w latach dziewięćdziesiątych potwierdziło, że Rosja zasadniczo nie dążyła do wejścia do Unii Europejskiej. Unia, nawet jeśli zrzesza państwa o nierównym znaczeniu, jest mimo wszystko oparta na zasadzie równości państw członkowskich. Nie sposób wyobrazić sobie wewnątrz Unii Europejskiej państwa dominującego nad nią i właśnie z tego powodu Unia jawi się jako forma organizacji politycznej, do której nie może wstąpić Federacja Rosyjska. Wzajemna zależność między Unią Europejską a Rosją jest jednak tak istotna, że w rzeczywistości nie istnieje alternatywa dla strategicznego partnerstwa.

Wobec Stanów Zjednoczonych, czy mocarstw takich jak Chiny i Indie, Unia i Rosja potrzebują siebie nawzajem, aby ich głos był słyszalny na scenie międzynarodowej. [18] Z drugiej strony należy zdawać sobie spawę z faktu, że obecnie stosunki rosyjsko-unijne naznaczone są wieloma napięciami, związanymi ze wzajemnymi nieporozumieniami, dotyczącymi, tytułem przykładu : zasad współpracy z krajami arabskimi, zakresu pomocy dla Autonomii Palestyńskiej, faworyzowania Turcji przez Unię, kwestii czeczeńskiej itp. Nieporozumienia te mają swoje źródło, jak podaje A. Szeptycki, w szczególności w :

Sytuacji w samej Rosji – braku postępów czy wręcz regresie w sferze demokracji oraz trudnościach ze zdefiniowaniem własnej tożsamości i miejsca na arenie międzynarodowej,
Rozbiezności w sferze polityki zagranicznej, a w szczególności odmiennej wizji wzajemnych stosunków [19],
Słabości samej Unii, braku konsensusu krajów członkowskich co do kształtu polityki wobec Rosji,
Zależności UE od Rosji w sferze enerrgetycznej, która osłabia znacząco pozycję państw europejskich [20].

{mospagebreak}

Wydaje się więc nieodzownym zawarcie nowego porozumienia, które zastąpiłoby aktualne porozumienie o partnerstwie i współpracy oraz wzmocnienie współpracy między Unią Europejską a Rosją, w szczególności w dziedzinie energii, polityki zagranicznej i obronnej, jak i walki z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną. Jednocześnie, nie powinno się zapominać o zasadach demokracji i praw człowieka, które zajmują centralne miejscie w założeniach projektu europejskiego. W każdym razie owe stosunki pozostaną niekompletne i delikatne, jeśli ograniczą się jedynie do spotkań dyplomatycznych, które zdecydowanie powinny być wzmocnione tak na poziomie europejskim, jak i krajowym, i jeśli nie będzie im towarzyszył rozwój kontaktów na poziomie społecznym.Właśnie dlatego koniecznym jest rozwój wymiany gospodarczej, mający na celu stworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej między Unią Europejską a Rosją, rozwój migracji studentów i naukowców, wpieranie wszelkicj form współpracy zdecentralizowanej, czy wreszcie wprowadzenie w życie wspólnych projektów w dziedzinie przemysłu i technologii. Z tego punktu widzenia zniesienie obowiązku wizowego i stworzenie przestrzeni wolnego przepływu osób stanowiłoby dobry środek zbliżenia społeczeństw Unii Europejskiej i Federacji Rosyjskiej. Należy się spodziewać, w szczególności w świetle zwycięstwa w wyborach 2 grudnia 2007 r. partii Jedna Rosja, do której powstania przyczynił się Władimir Putin [21], że polityka europejska Rosji nie ulegnie w najbliższym czasie znaczącym zmianom.

W okresie rządów Putina mówiło się o rosyjskiej specyfice demokracji i raczej wspólnych interesach niż wspólnych wartościach z Unią Europejską [22]. Akcentowało się priorytety zawarte w rosyjskiej Strategii rozwoju stosunków FR z UE…. Moskwa, będąc „mocarstwem” z ogromnym potencjałem surowcowym wymagała od Unii Europejskiej szczególnego traktowania. Żądała uzyskania od UE dostępu do wspólnego rynku w ramach Wspólnej Przestrzeni Ekonomicznej i głosu w procesie decyzyjnym [23]. Polityka rosyjska wobec Europy stanowiła odbicie poważnych dwuznaczności i faktycznego braku wizji strategicznej. Z jednej strony Moskwa postrzega Unię jako potencjalną przeciwwagę dla dominacji Stanów Zjednoczonych, w oficjalnych wypowiedziach deklarując niejednokrotnie strategiczne partnerstwo z UE. Z drugiej jednak strony widoczne są obawy rosyjskie o wyłonienie się zbyt silnej Unii Europejskiej i takiego ładu europejskiego, z którego Rosja zostałaby całkowicie wyłączona. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest przywiązywanie dużej wagi do relacji z kluczowymi mocarstwami europejskimi, takimi jak Niemcy, Francja, czy Wielka Brytania [24]. Rosja stale obawia się zmniejszenia jej szczególnego charakteru w stosunków z Unią Europejska, co również pozostaje jedną z głównych osi jej polityki zachodniej. We wspomnianym zakresie nie należy w najbliższym czasie spodziewać się znaczących zmian.

Nie należy z kolei zapominać, że świat ulega nieustannym przemianom, co wymaga również dostosowania stosunków Unii Europejskiej z Rosją do nowego układu politycznego na świecie. W interesie zarówno Unii, jak i Rosji leży dążenie do maksymalnego zmniejszania ryzyka konfliktów, zarówno w skali regionalnej, jak i globalnej; a także podjęcie dialogu w kwestii bezpieczeństwa w Europie [25]. Bez wątpienia współpraca partnerów może wpłynąć na proces utrzymania bezpieczeństwa na świecie. Należy zatem podkreślić potrzebę zintensyfikowania prac nad programem bezpieczeństwa europejskiego w ramach istniejącego systemu globalnego.

W dokumencie pod tytułem Wspólna deklaracja polityczna o partnerstwie i współpracy między Federacją Rosyjską i Unią Europejską, wzmiankowanym wyżej w pkt. 3, określono, że stosunki między obu partnerami mają charakter stosunków nowego typu. Unia Europejska winna „popierać politykę reform, jaka ma miejsce obecnie w Rosji”, dla konsolidacji nowej i demokratycznej polityki, co powinno służyć politycznemu i ekonomicznemu rozwojowi na kontynencie. Z punktu widzenia Unii Europejskiej należy dać możliwość Rosji przyłączenia się do narodów europejskich podzielających ogół demokratycznych, kulturowych i społecznych wartości.[26]

Obecnie stosunki unijno-rosyjskie przeżywają jednak okres stagnacji, a wręcz kryzysu. Unia Europejska rozczarowała się do rosyjskiej demokratyzacji i możliwości przeprowadzenia w Rosji reform według zachodnich standardów. Rosja zaś, licząca na szczególne potraktowanie ze strony unijnych partnerów, przeżywa rozczarowanie, tłumacząc to niezrozumieniem Zachodu jej specyfiki i wyjątkowości. [27] Jak podaje A. Stępień-Kuczyńska, za P. Sutielą, badacze są zgodni, że optymalnym rozwiązaniem jest zacieśnienie wzajemnych kontaktów , a nie tworzenie nowych instytucjonalnych form integracji [28]. Dlatego z optymizmem należy przyjąć jednoznacznie wyrażającą wolę budowania współpracy strategicznej z Rosją Rezolucję Parlamentu Europejskiego w sprawie szczytu UE- Rosja, który odbył się w dniu 26 października 2007 r. w Mafrze [29]. Pozostaje nam także podzielać nadzieję, jaką Władimir Putin wyraził 10 października 2007 r. podczas spotkania z Nicolasem Sarkozy w Moskwie, że relacje Rosja-UE osiągną nową jakość po tym, jak Francja obejmie przewodnictwo w Unii Europejskiej w roku 2008 [30]. Zgodzić się należy także z tezą, że dalsze perspektywy stosunków unijno- rosyjskich zależeć będą od sytuacji nie tylko wewnątrz Unii, ale przede wszystkim od sytuacji w Rosji – możliwości dalszej transformacji gospodarczej, dynamizowania gospodarki, ale także stabilizacji systemowej. Wynik wyborów parlamentarnych wskazuje jednak, że Rosja nie zrezygnuje z wyboru drogi proeuropejskiej. Unia Europejska winna w dalszym ciągu wyraźnie akcentować warunki dalszego zbliżenia, które wyznaczone są nie tylko przez wzrost poziomu gospodarczego Rosji, ale także prowadzenie dialogu w sferze wartości politycznych i społecznych.

Przypisy:
[1]Por. Sommet UE-Russie: cheminement conjoint en depit des difficultes, www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/May/0518AASamara.html
[2]Por. Y. Pozzo di Borgo, Union Europeenne – Russie: quelles relations?, Rapport d’information nr 307, Senat Republiki Francuskiej, dalej : Union Europeenne – Russie: quelles relations?
[3]Za: Union Europeenne – Russie: quelles relations?
[4]Zestawienie podpisanych umów o partnerstwie i współpracy przedstawia T. Kołodziej w: T. Kołodziej (red.), „Nowe sąsiedztwo” na wschodzie poszerzonej Unii: praca zbiorowa, Warszawa 2005, s. 15.
[5]Por. 20th Russia-UE Summit winds up in Portugal, Novosti, 26. 10. 2007.
[6]Za: Union Europeenne – Russie: quelles relations?
[7]A. Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie, Z problematyki stosunków rosyjsko-unijnych, Toruń 2007, s .93
[8]Tekst dostępny na: http://ec.europa.eu/external_relations/ceeca/com_strat/russia_99.pdf
[9]A. Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie…, op. cit., s. 122-123..
[10]M. Kaczmarski, Od wymiaru globalnego do regionalnego – polityka zagraniczna Władimira Putina, w: E. Haliżak (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI w. księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 1045.
[11]A. Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie…, op. cit., s. 94.
[12]M. Raś, Rosja w zjednoczonej Europie, w: E. Haliżak (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI w. księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 1014.
[13]M. Raś, Rosja w zjednoczonej Europie, w: E. Haliżak (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI w. księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 1015.
[14]Ibidem.
[15]Patrz także: http://www.kremlin.ru/eng/text/themes/2005/05/102154_88042.shtml
[16]Vide: Ch. Cleutinx, La securite energetique de l’Union Europeenne, La Composante Russe, Club d’Affaires Bruxelles, Federation des Assotiations de Diplomes des Instituts d’Etudes Politiques, Bruksela 2006, s. 39.
[17]Por. Anne-Sophie Crouzet, Quelle strategie energetique pour l’Europe?, 06. 02. 2006. http://www.fenetreeurope.com/php/page.php?section=dossiers&id=0182
[18]Tak: Union Europeenne – Russie: quelles relations?
[19]Podobnie: Dov Lynch, What Russia sees, http://www.iss.europa.eu/chaillot/chai74.pdf, s. 90.
[20]A. Szeptycki, Polityka Unii Europejskiej wobec jej wschodnich sąsiadów, w: E. Haliżak (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI w. księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006, s. 631-632.
[21]Por. A. Pisalnik (oprac.), Kto walczy o miejsca w parlamencie, Rzeczpospolita nr 281 (7878), s. A8.
[22]Por. I. Torbakov, Russia faces foreign Policy debate for 2005, 1/18/05 EurasiaNet Commentary, http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav011805.shtml
[23]Survey: EU’s Eastern borders, Autor interview, 23. 06. 2005., http://www.economist.com/audio/displaystory.cfm?story_id=4101247,
[24]M. Kaczmarski, Od wymiaru globalnego…, op. cit., s. 1049.
[25]Por. np. B. Łomiński, Rosyjskie próby utrzymania mocarstwa globalnego, w: T. Łoś-Nowak, M. S. Wolański, Świat, Europa, Dolny Śląsk., Wyzwania milenijne. Materiały z międzynarodowej konferencji, Wrocław, 28-30 listopada 2000 roku, Wrocław 2002, s.119-129.
[26]Por. A. Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie…, op. cit., s. 78.
[27]Za: A. Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie…, op. cit., s. 17.
[28]Ibidem, s. 18 oraz P. Sutiela, Rossija i Jewropa, niekatoryje aspekty ekonomiczeskich wzaimoontoszenii, Moskwa 2003, s. 17 i n.
[29]Tekst dostępny na: http://www.europarl.europa.eu/sides/

getDoc.do?pubRef=-//EP//NONSGML+MOTION+B6-2007-0436+0+DOC+PDF+V0//PL
[30]Dialog Rosja – Unia Europejska: nowa jakość, 10 października 2007, www.eurazja.org.

Bibliografia:

Y. Pozzo di Borgo, Union Europeenne – Russie: quelles relations?, Rapport d’information nr 307, Senat Republiki Francuskiej, 10 maja 2007 r.,
T. Kołodziej (red.), „Nowe sąsiedztwo” na wschodzie poszerzonej Unii: praca zbiorowa, Warszawa 2005,
Stępień-Kuczyńska, Rosja: ku Europie, Z problematyki stosunków rosyjsko-unijnych, Toruń 2007,
E. Haliżak (red.), Stosunki międzynarodowe w XXI w. księga jubileuszowa z okazji 30-lecia Instytutu Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006,
Ch. Cleutinx, La securite energetique de l’Union Europeenne, La Composante Russe, Club d’Affaires Bruxelles, Federation des Assotiations de Diplomes des Instituts d’Etudes Politiques, Bruksela 2006,
Pisalnik (oprac.), Kto walczy o miejsca w parlamencie, Rzeczpospolita nr 281 (7878),
T. Łoś-Nowak, M. S. Wolański, Świat, Europa, Dolny Śląsk., Wyzwania milenijne. Materiały z międzynarodowej konferencji, Wrocław, 28-30 listopada 2000 roku, Wrocław 2002,
20th Russia-UE Summit winds up in Portugal, Novosti, 26. 10. 2007.

Źródła sieciowe:

Sommet UE-Russie: cheminement conjoint en depit des difficultes, www.eu2007.de/fr/News/Press_Releases/May/0518AASamara,
www.ec.europa.eu/external_relations/ceeca/com_strat/russia_99.pdf,
www.kremlin.ru/eng/text/themes/2005/05/102154_88042.html,
Anne-Sophie Crouzet, Quelle strategie energetique pour l’Europe?, 06. 02. 2006. http://www.fenetreeurope.com/php/page.php?section=dossiers&id=0182,
D. Lynch, What Russia sees, http://www.iss.europa.eu/chaillot/chai74.pdf,
Torbakov, Russia faces foreign Policy debate for 2005, 1/18/05 EurasiaNet Commentary, http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav011805.shtml,
Survey: EU’s Eastern borders, Autor interview, 23. 06. 2005., http://www.economist.com/audio/displaystory.cfm?story_id=4101247,
www.europarl.europa.eu/sides/

getDoc.do?pubRef=-//EP//NONSGML+MOTION+B6-2007-0436+0+DOC+PDF+V0//PL,