Znaczenie ASEAN+3 dla gospodarki światowej i Unii Europejskiej

• asean
• azja południowo-wschodnia
• chiny
• japonia
• korea
• stosunki międzynarodowe
• _azjanews
• _chiny
• _pe24

Gospodarki krajów Azji Południowo-Wschodniej rozwijają się niezwykle dynamicznie i chociaż tak wielu ich obywateli żyje za mniej niż dolara dziennie, obecnie coraz częściej mówi się o integrującej się Azji Południowo-Wschodniej jako o kolejnym potężnym graczu na arenie światowej, zarówno pod względem gospodarczym, jak i politycznym. Proces jednoczenia Azji Południowo-Wschodniej w blok ASEAN+3 w chwili obecnej nie dorównuje ani integracji wewnętrznej, ani rozwojowi gospodarczemu Unii Europejskiej, jednakże w przyszłości, jako zintegrowana siła, stanie się dla krajów zachodnich bardzo poważnym konkurentem.

ASEAN i ASEAN+3

Fundamentem dla powstania ASEAN+3 był oczywiście sam ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej - organizacja zrzeszająca Indonezję, Malezję, Filipiny, Singapur, Tajlandię, Bruneę, Wietnam, Laos, Birmę-Myanmar oraz Kambodżę. Pod skrótem ASEAN+3 kryje się współpraca między 10-ma krajami ASEAN z Chinami, Japonią i Koreą.

Istnieje wiele czynników, które przyczyniły się do rozwoju współpracy między ASEAN a Chinami, Japonią i Koreą. Jednym z najistotniejszych jest niewątpliwie szybki rozwój ekonomiczny krajów ASEAN+3. Integracja gospodarcza i zwiększenie wymiany handlowej sprzyjają utrzymaniu szybkiego tempo wzrostu gospodarczego, które osiągnęły kraje Azji Wschodniej. Postępującą integrację gospodarczą przyspieszył kryzys azjatycki, jaki nastąpił w roku 1997. Zawiódł wtedy APEC (Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku), która to organizacja okazała się zupełnie niezdolną do rozwiązywania większych problemów gospodarczych. Dużą rolę odegrał w roku 1997 Międzynarodowy Fundusz Walutowy (a pośrednio także Stany Zjednoczone), który za cenę pomocy, jakiej udzielił krajom azjatyckim, wymógł na nich wiele zmian w kierunku liberalizacji gospodarki. Uświadomiło to krajom Azji konieczność nawiązania jeszcze ściślejszej współpracy, dzięki której w przyszłości takie kryzysy łatwiej byłyby przełamać, a co najważniejsze – samodzielnie. To pozwoliłoby krajom Azji Wschodniej uniezależnić się od aktorów zewnętrznych i ich interwencji w sprawy wewnętrzne państw. Ważny był także pozytywny przykład, jaki dawała integracja gospodarcza Europy i Ameryki Północnej. Obserwując rozwój powstałych organizacji integracyjnych widoczne było, iż liberalizacja handlu, zwiększenie wzajemnych inwestycji i współpraca w zakresie technologii przynoszą wymierne efekty.

{mospagebreak} 

„Wielka trójka” ASEAN+3, czyli Chiny, Japonia i Korea

Jeśli mówimy o dużych różnicach w rozwoju gospodarczym pomiędzy starymi a nowymi członkami UE, to w ASEAN+3 te kontrasty są kilkakrotnie większe. W całkiem odmiennej sytuacji od biednych i zacofanych gospodarczo krajów ASEAN znajdują się Chiny, Japonia i Korea, giganty ekonomiczne. Dla przykładu, na Japonię przypada aż 7,5% światowego eksportu i 8,5% światowego importu (1999)[1] – półtorakrotnie więcej, niż na 10 krajów ASEAN łącznie. O Japonii mówi się jako o azjatyckim centrum produkcji towarów technologicznie zaawansowanych i kapitałochłonnych i dóbr pośrednich, o Chinach - jako o centrum produkcji towarów pracochłonnych.[2]

Chiny, Japonia i Korea pełnią kluczową rolę w rozwoju ASEAN+3, gdyż analogiczna do ich siły oddziaływania pod względem ekonomicznym jest siła oddziaływania politycznego. Niektórzy autorzy podkreślają to, parafrazując nazwę ASEAN+3 jako 3+ASEAN.[3] Niewątpliwie, przy nawiązywaniu współpracy z trzema ogromnymi gospodarkami dla dziesięciu krajów ASEAN istniało duże ryzyko utraty kontroli nad organizacją. Szczególnej delikatności wymagały stosunki z Chinami, z którymi kraje ASEAN rywalizują np. o bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Tę nieufność wobec Chin wyraża wykluczenie Hong-Kongu oraz Tajwanu z ASEAN+3.[4] Warto o tym pamiętać, analizując wskaźniki ekonomiczne dla Chin - pozostają one zaniżone, gdyż Hong-Kong de facto do Chin należy.

W jedności siła – postępująca integracja wewnętrzna ASEAN+3

W 1992 r. ustalono zamiar wprowadzenia Strefy Wolnego Handlu w ASEAN, co oznaczałoby ogromny wspólny rynek, obejmujący ponad 500 milionów ludzi. Zostało to zrealizowane, jeśli chodzi o handel towarowy (wykluczając 11 najważniejszych sektorów). W tych 11-ście Sektorach Priorytetowych (obejmujących zarówno handel usługami, jak i towarami (m.in. transport powietrzny, turystyka, opieka zdrowotna, tekstylia, elektronika, produkty rolnicze), zniesienie stawek celnych na 85% produktów nastąpi w najbliższych latach. Kolejnym planowanym etapem integracji będzie strefa wolnego handlu.[5]

Widocznym skutkiem wprowadzania preferencyjnych taryf celnych był wzrost handlu pomiędzy krajami ASEAN, który wzrósł z 44,2 bilionów US$ w roku 1993 do 95,2 bilionów US$ w 2000, co daje średni roczny przyrost intensywności wewnętrznego handlu o 11,6%.[6]

Współczynnik intensywności handlu daje dokładny obraz integracji gospodarczej danego bloku państw. Dla Azji Wschodniej wynosi on 2,2 - więcej niż dla NAFTA (2,1) czy Unii Europejskiej (1,7)[7], chociaż to przecież UE i NAFTA są pod względem integracji gospodarczej bardziej zaawansowane. Uwidacznia to ogromny potencjał Azji Wschodniej, której integracja gospodarcza wciąż postępuje naprzód, a wiele umów wejdzie w życie w najbliższych latach. Z pewnością zintegrowana Azja Wschodnia będzie niezwykle silną wspólnotą ekonomiczną, zdolną w ogromnym stopniu oddziaływać na gospodarkę światową.

Udział ASEAN+3 w handlu światowym

Kraje ASEAN+3 mają bezspornie dominującą pozycję ekonomiczną w Azji, ale również ogromny udział w światowym handlu, Jeśli chodzi o największych światowych eksporterów, w 2004 r. Chiny zajęły 3-cie miejsce (6,5%), Japonia 4-te miejsce (6,2%), Korea 12-ste miejsce (2,8%), a łączny udział dziesięciu krajów ASEAN w światowym eksporcie wyniósł ok. 6%. Rozpatrując największych światowych importerów, dane kształtują się podobnie: Chiny zajmują 3-cie miejsce (5,9%), Japonia 6-te miejsce (4,8%), Korea 13-ste miejsce (2,4%), udział w światowym imporcie ASEAN wynosi ok. 5%.[8] Podsumowując, daje to ok. 20% udziału w światowym handlu. Dla porównania, w 2004 r. udział krajów Ameryki Północnej w światowym imporcie wynosił 21,8%, a w światowym eksporcie 14,9%.[9]

W niektórych sektorach, takich jak produkcja i eksport tekstyliów, kraje ASEAN+3 dominują gospodarkę światową. W roku 2000 ich udział w światowym eksporcie sięgnął nawet 50%. Znaczenie krajów azjatyckich jako producentów odzieży w dalszym ciągu wzrasta. W ostatnich latach ponad połowę eksportu tekstyliów stanowi eksport odzieży produkowanej w krajach azjatyckich. Szczególnie ważną rolę w produkcji odzieży odgrywają Chiny, największy światowy eksporter tekstyliów. Dominacja krajów azjatyckich w eksporcie odzieży, która de facto uzależnia od nich demokracje zachodnie, budzi ogromne zastrzeżenia. Ograniczenia (lub projekty ograniczeń), jakie nakłada na import odzieży UE powodują od kilku lat poważne komplikacje.

{mospagebreak} 

Kolejnym bardzo ważnym wskaźnikiem, obrazującym znaczenie gospodarcze ASEAN+3, jest ilość Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych tam dokonywanych. W 2003 r. wartość BIZ w krajach ASEAN wyniosła 20 bln US$, co stanowi wzrost o aż 43% w stosunku do roku poprzedniego. Kraje te stanowią bardzo poważną konkurencję chociażby dla nowych członków UE, z którymi rywalizują o przyciąganie inwestorów. Duża jest ilość europejskich Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych w krajach ASEAN, szczególnie w Singapurze.[10] Obecnie, wartość europejskich BIZ w Chinach wynosi ponad 35 bln US$[11]. Najwięcej w krajach ASEAN inwestują: Wielka Brytania, Holandia, Stany Zjednoczone. Niewątpliwie najbardziej atrakcyjnym dla Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych krajem świata pozostają Chiny. Spośród 6-ciu krajów, które odnotowały największy przyrost BIZ w ostatnich latach, 3 należą do ASEAN+3: Hong-Kong, Singapur i Malezja. Ten wysoki poziom Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych dowodzi, że region ASEAN jest bardzo atrakcyjny, a międzynarodowe przedsiębiorstwa nie obawiają się wiązać z krajami Azji Wschodniej. Z pewnością konkurencyjność tego regionu będzie wzrastać wraz z postępującą tam liberalizacją handlu. Dla Europy i USA oznacza to jeszcze ściślejsze powiązania z krajami ASEAN+3.

Unia Europejska, USA oraz Australia – uzależnieni od importu z Azji?

ASEAN+3 jest bardzo istotnym partnerem handlowym dla Europy. W roku 1996 nawiązano Współpracę Azjatycko-Europejską (ASEM) pomiędzy krajami członkowskimi UE oraz dziesięcioma ASEAN+3 W latach 2000-2005 import z ASEAN+3 do UE stanowił 26-29% jej ogólnego importu, a eksport UE do ASEAN+3 kształtował się na poziomie 15-16% jej ogólnego eksportu. W roku 2004 handel UE z ASEAN+3 stanowił 22,6% całkowitego obrotu handlowego UE.[12] Charakterystyczne dla wzajemnych obrotów handlowych jest niezmiennie ujemne saldo bilansu handlowego UE. Deficyt w handlu z Chinami jest dla UE w ostatnich latach bez zmian ujemny: w 2004 r. wyniósł on 78 mld euro - jest to największy deficyt w handlu z partnerem, jaki kiedykolwiek odnotowała UE. UE nawiązała także ścisłe stosunku handlowe z Japonią i Koreą. Podane przykłady wskazują na dużą zależność rynku europejskiego od towarów importowanych z krajów ASEAN+3, głównie maszyn, produktów rolniczych oraz tekstyliów.

Jeśli chodzi o wymianę handlową między Azją a Ameryką Północną, jej poziom jest również duży, szczególnie, jeśli chodzi o import do Ameryki Płn. z Azji - kształtuje się on na poziomie 33% ogólnego importu (Import z Chin – 12,2%, z Japonii 12,2%, z Korei 7,7%, z Singapuru 0,8%). Eksportu do Azji jest nieco mniejszy - 18,8% ogólnego eksportu (2004). [13] Dla Stanów Zjednoczonych udział importu z Azji w imporcie ogólnym - 36,6%, przy czym tendencja rosnąca importu w 2004 r. wyniosła aż 16% (2004). Dla porównania, udział importu z Unii Europejskiej w imporcie ogólnym w 2004 r. wyniósł 19,1%, a import z ASEAN+3 ponad 32%.[14] Wśród dziesięciu największych partnerów handlowych USA, wśród których znajduje się aż 5 krajów Azji Wschodniej: 4 kraje ASEAN+3, oraz Tajwan. Unię Europejską w tabeli reprezentują jedynie 3 kraje. Jest to dowód na ścisłą zależność gospodarczą USA oraz krajów ASEAN+3.

Bardzo owocna jest także współpraca ASEAN+3 z Australią i Nową Zelandią, wymianę gospodarczą ułatwia bliska odległość tych krajów. Prawie 50% ogólnej wymiany handlowej Australii dokonuje się z krajami ASEAN+3: 14% z ASEAN, 19% z Japonią, 8% z Koreą, 6% z Chinami (2002r).[15] Planowana jest Strefa Wolnego Handlu ASEAN z Australią i Nową Zelandią, który to projekt ma być urzeczywistniony w ciągu 10 lat.[16]

{mospagebreak} 

ASEAN+3 – i co dalej?

Integracja gospodarcza, jaka postępuje w ASEAN+3, przynosi bardzo dobre efekty, pomimo, iż kraje te nie miały żadnych wcześniejszych doświadczeń w bliższej współpracy ekonomicznej. Dziś Azja Wschodnia jest jednym z najszybciej rozwijających się regionów gospodarczych świata.

Jak już zostało wspomniane wcześniej, projekt utworzenia Strefy Wolnego Handlu w ASEAN stopniowo się urzeczywistnia. Kolejnym planowanym projektem, przyjętym na szczycie ASEAN w 2002 r. jest utworzenie Wspólnoty Wschodnioazjatyckiej. Jest to jednak zadanie, które będzie wymagało lat przygotowań. Podjęto już pewne kroki w kierunku urzeczywistnienia tego planu: powstała Rada Biznesu Azji Wschodniej, Forum Azji Wschodniej. Pierwszy Szczyt Azji Wschodniej odbył się w 2005r w Malezji pod przewodnictwem krajów ASEAN.

Jeszcze dalej idący projekt zakłada utworzenie Strefy Wolnego Handlu Azji Wschodniej. Stworzyłoby to wspólny rynek, który obejmowałby 2 miliardy ludzi, tak więc jest to przedsięwzięcie na ogromną skalę. Pierwsze spotkania ekspertów przygotowujących szczegółowy projekt już się odbyły.

Strefa Wolnego Handlu Azji Wschodniej, a w perspektywie utworzenie Wspólnoty Wschodnioazjatyckiej, oznaczałaby dla Europy powstanie potężnego partnera. Z tą sytuacją związane są i nadzieje, i obawy. Współpraca krajów zachodnich z ASEAN+3 rozwija się bardzo pozytywnie, nie tylko na płaszczyźnie gospodarczej. Jednakże trudno przewidzieć, jak będą układały się relacje między Zachodem a zintegrowanym blokiem ASEAN+3 w sytuacji, gdy ten uzyska tak silną pozycję ekonomiczną, która z pewnością leży w jego zasięgu.

Przypisy:

1. “The ASEAN+3 Trading Bloc” Yum K.Kwan, Larry D.Qui, East Asian Bureau of Economic Research, Czerwiec 2003, źródło: http://www.ideas.repec.org
2. “APEC Eonomiec Newsletter”, Asia Pacific School of Economics and Government, Październik 2004, źródło: http://apseg.anu.edu.au
3. “ASEAN+3: Future pan-Asian free trade in services?”, Gordon Davis, 2001, źródło: http://www.realtor.org
4. “Has Trade Intensity in ASEAN+3 Really Increased? Evidence from a Gravity Analysis” Heungchong KIM, Korea Institute For International Economic Policy, Listopad 2002; źródło: http://www.kiep.go.kr
5. ASEAN Annual Report 2003 – 2004, źródło: http://www.aseansec.org
6. “Southeast Asia A Free Trade Area” ASEAN Secretariat 2002, źródło: http://www.aseansec.org
7. “APEC Eonomiec Newsletter”, Asia Pacific School of Economics and Government, Październik 2004, źródło: http://apseg.anu.edu.au
8. źródło: http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2005_e/its05_overview_e.htm
9. źródło: http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2005_e/its05_byregion_e.htm
10. “ASEAN, a key partner for Europe”, źródło: http://europa.eu.int/comm/external_relations/asean/intro/
11. “The EU's relations with China”, źródło: http://europa.eu.int/comm/external_relations/china/intro/index.htm
12. źródło: http://europa.eu.int/comm/trade/issues/bilateral/regions/asem/index_en.htm
13. źródło: http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2005_e/its05_byregion_e.htm
14. źródło: http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2005_e/its05_byregion_e.htm
15. “ASEAN Plus Three: Towards the World's Largest Free Trade Agreement?” Department of the Parliamentary Library, Listopad 2002, źródło: http://www.aph.gov.au/library
16. ASEAN Annual Report 2003 – 2004, źródło: http://www.aseansec.org