Co przyniesie Durban 2011?

28 listopada rozpoczyna się 17 runda światowych negocjacji klimatycznych, tym razem zorganizowana w południowo-afrykańskim Durbanie. Negocjacje ruszają w atmosferze zrezygnowania i pesymizmu. Jedynie Unia Europejska zdaje się być gotowa do bronienia Protokołu z Kioto i wspólnego, międzynarodowego porozumienia na rzecz Klimatu.

Teoria tzw. „efektu cieplarnianego“ pojawiła się już pod koniec XVIII wieku, kiedy Joseph Fourier opublikował w 1827 roku swoją teorię dotyczącą wpływu atmosfery na temperaturę na Ziemi. W 1986 roku Svante Arrhenius jako pierwszy zauważył potencjalny związek między spalaniem węgla a efektem cieplarnianym i globalnym ociepleniem. Jego teorię potwierdziła symulacja komputerowa wykonana już w XX wieku, w roku 1967, która wykazała, iż w zależności od stężeń dwutlentku węgla w atmosferze, temperatura na Ziemi może wzrosnąć nawet o 4 stropnie Fahrenheita.

Pierwsze porozumienia klimatyczne i IPCC

Pierwszą międzynarodową konferencja poświęconą temu zagadnieniu zorganizowała Światowa Organizacja Meteorologiczna w Genewie w 1979 roku. Na spotkaniu tym przedstawiciele Państw uznali zjawisko ocieplania klimatu za niepokojące i zauważyli potrzebę zapobiegania tym zmianom. Nie przyjęto jednak żadnego porozumienia w tej sprawie. Następna konferencja odbyła się w Toronto w 1988 roku, gdzie zaproponowano stworzenie międzynarodowej umowy dotyczącej ograniczania emisji gazów cieplarnianych.  W tym samym roku Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) oraz Program Środowiskowy ONZ (UNEP) powołały do życia „Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (IPCC)”, składający się z zespołu najwybitniejszych naukowców, których zadaniem miało być analiza i regularna publikacja wyników badań dotyczących zmian klimatycznych. Pierwszy raport IPCC został opublikowany w roku 1990. Raport ten głosił, iż że jest pewne, że emisje pochodzące z działalności człowieka miały duży wpływ na stężenie gazów cieplarnianych w atmosferze, a tym samym na zwiększenie efektu cieplarnianego. Raport wykazywał, iż średnia globalna temperatura powietrza wzrosła od 0,3 do 0,6 C w ciągu ostatnich 100 lat, a przy założeniu Business as Usual (BAU), temperatura ta będzie wzrastać o około 3 stopnie Celsiusza co dziesięć lat.

Gazy cieplarniane zidentyfikowane w raporcie IPCC to:
- dwutlenek węgla (CO2), uważany za najważniejsze źródło efektu cieplarnianego. Emisje tego gazu pochodzą głównie z produkcji energii oraz użycia paliw kopalnych.
- metan (CH4) , drugi najważniejszy gaz po CO2, pochodzący przede wszystkim z rolnictwa, składowisk odpadów oraz produkcji węgla i dystrybucji gazu ziemnego
- tlenki azotu (N2O), czyli gazy pochodzące z przemysłu azotowego, produkcji kwasu adypinowego oraz nawozów
- freony (CFC), gazy niszczące powłokę ozonową, ich użycia zakazuje Protokół Montrealski
- gazy przemysłowe (HFC, PFC, SF6), utrzymujące się bardzo długo w atmosferze, pochodzą głównie z przemysłu jako produkty uboczne np. wytapiania aluminium lub magnezu

Drugi i trzeci raport opublikowany w 1995 r. i 2001 potwierdziły tezy poprzedniego raportu. Wykazywano w nich dalszy wzrost koncentracji antropogenicznych gazów cieplarnianych w atmosferze, i  przewidywano znaczący wzrost globalnej temperatury oraz podwyższenie poziomu morza. Czwarty, najnowszy raport IPCC opublikowano w 2007 roku. Według autorów raportu, istnieje pewność iż zmiany klimatyczne mają miejsce, oraz że spowodowane są wpływem człowieka. Przewidywali oni wzrost globalnej temperatury do końca 21 wieku nawet do 6,4 C (najbardziej pesymistyczny scenariusz), podwyższenie poziomu morza od 18-59 cm. Wśród bardzo prawdopodobnych negatywnych efektów globalnego ocieplenia raport wymieniał 90% wzrost częstości skrajnych upałów, ulew oraz powodzi, 66% wzrost susz, cyklonów tropikalnych oraz wysokich fal pływowych.

 Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatycznych (UNFCCC)

W 1992 na konferencji ONZ w Rio de Janeiro, zwanej także „Szczytem Ziemi“ (Earth Summit) poświęconej zagadnieniu „Środowisko i Rozwój“ podpisano Ramową Konwencję w sprawie Zmian Klimatycznych (UNFCCC)
Konwencja UNFCCC weszła w życie w 1994 roku.  Głównym organem Konwencji jest tzw. Konferencja Stron (COP), składająca się z przedstawicieli państw będących stronami Konwencji, spotykająca się co roku. Konwencję podpisało 150 krajów, w tym Polska. Ogólnym celem międzynarodowych działań klimatycznych, jak wyrażono się w artykule 2 UNFCCC, jest „osiągnięcie stabilizacji stężeń gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegnie niebezpiecznej, antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny".

Główne założenia Konwencji UNFCCC:
1. Największy udział gazów w atmosferze, tak historycznie jak i obecny, jest wynikiem działalności krajów rozwiniętych
2. Emisje per capita w krajach rozwijających się są niskie i że będą wzrastać wraz z ich rozwojem gospodarczym

W związku z wyżej wymienionymi założeniami, ciężar działań ograniczających emisję gazów cieplarnianych spadł na kraje rozwinięte. Kraje będące stronami Konwencji podzielono zatem na dwie grupy – kraje z tzw. Załącznika i (Annex I Parties) oraz Kraje nie wymienione w załączniku (non-Annex I Parties)
Kraje wymienione w załączniku i to kraje rozwinięte takie jak USA, Japonia, Kanada, czy kraje Unijnej Piętnastki. W załączniku wymieniono także kraje o gospodarkach w czasie transformacji (tzw. Transition Countries) w tym Polskę.
Kraje rozwinięte uznane za odpowiedzialne za zmiany klimatyczne i wysoki poziom emisji. Ponadto, jako kraje posiadające większe możliwości finansowe  i gospodarcze miały przodować w działaniach zapobiegających zmianom klimatycznym.

Protokół z Kioto
Podczas pierwszej Konferencji Stron (COP 1) zorganizowanej w 1995 roku w Berlinie, zauważono potrzebę znacznie szerszych działań w sprawie ograniczania emisji i ochrony klimatu, rozpoczynając tak zwany „Mandat Berliński“.
Jednak dopiero w 1997 roku na trzeciej konferencji stron zorganizowanej w Kioto w Japonii, przyjęto decyzję w sprawie ustanowienia tak zwanego „Protokołu z Kioto“ wyznaczającego prawnie wiążących celów dotyczących emisji. Cele ograniczenia emisji dla poszczególnych Państw odnosiły się do poziomu emisji w roku 1990 i miały zostać osiągnięte w okresie 2008-2012. Główna rożnica pomiędzy Konwencją a Protokółem polega na tym, iż Konwencja nie posiada żadnych wiążących regulacji, podczas gdy Protokół wyznacza faktyczne obligatoryjne cele zmniejszania emisji.
 Aby Protokół z Kioto wszedł w życie, musiało go ratyfikować 55 krajów, stron Konwencji. Było to tzw. 2 razy 55, czyli 55 krajów wytwarzających conajmniej 55% światowych gazów cieplarnianych. Po COP 7 w Marrakeszu w 2001 roku, strony konwencji uznały Protokół za gotowy do ratyfikacji, a w następnych trzech latach ratyfikowała go wystarczająca liczba krajów, aby Protokół mógł wejść w życie z dniem 16 Lutego 2005 roku.
Tym samym, kraje uprzemysłowione, które ratyfikowały Protokół zobowiązały się do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla oraz pięciu pozostałych gazów cieplarnianych zgodnie z harmonogramem celów emisji wyznaczonych w załączniku B do Protokołu. W efekcie, większość założeń tego dokumentu odnosi się tylko do krajów wymienionych w Załączniku I do Konwencji. Kraje takie jak Chiny, Indie i inne kraje rozwijające się nie otrzymały żadnego zobowiązania co do redukcji emisji. Kraje te mogą we własnym zakresie walczyć ze zmianami klimatycznymi lub dobrowolnie raportować o krajowych postępach w redukcji emisji.
Kraje z  Załącznika I Konwencji przyjęły zobowiązanie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o 5.2% w stosunku do roku 1990. Zobowiązania redukcyjne dla poszczególnych krajów wynoszą przykładowo 8% dla UE, 7 % dla USA, 6 % dlaw Japonii, 0 procent dla Rosji i dopuszczalny wzrost o 8 % dla Australii i 10% dla Islandii.
Dla Polski cel został wyznaczony na poziomie 6% w stosunku do roku 1986 (jako krajowi o gospodarce w okresie przemian).

Do 2005 roku kraje z załącznika I miały przedstawić raporty postępów w redukcji emisji. Ponadto, Protokół z Kioto zobowiązywał Kraje z załącznika I do implementaci działań mających na celu:
-Poprawę efektywności energetycznej
-Promowanie zrównoważonej gospodarki leśnej oraz zrównoważonego rolnictwa
-Promowanie technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii
-Stopniowe usuwanie subwencji i dotacji do wysoko-węglowych sektorów gospodarki
-Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych z transportu

Protokół z Kioto proponował także tzw. elastyczne mechanizmy umożliwiające wypełnienie podjętych zobowiązań i obniżające koszty redukcji emisji gazów:
-Mechanizm wspólnego wdrażania zobowiązań (Joint Implementation JI)
-Mechanizm Czystego Rozwoju (CDM)
-Handel Emisjami (ETS)

Mechanizm JI miał zapewniać krajom z Załącznika I możliwość otrzymania jednostek ograniczenia emisji w zamian za inwetycje w czyste technologie w innych krajach rozwiniętych oraz w krajach z gospodarką przejściową.
Mechanizm Czystego Rozwoju zbudowany na tej samej zasadzie co JI, z tym że polegał na współpraca między krajami z załącznika I a krajami rozwijającymi się.
System handlu emisjami ETS miał umożliwić Państwom z Załącznika I sprzedaż nadwyżek uzyskanych emisji innemu krajowi będącemu stroną Protokołu.
Zgodnie z przepisami dotyczącymi Międzynarodowego Handlu Emisjami, kraje Załącznika I mogą sprzedawać między sobą tzw. jednostkami przyznanej ilości emisji (AAU), które otrzymały na początku każdego okresu rozliczeniowego.
Całkowita dopuszczalna ilość emisji dla wszystkich krajów z Załącznika ( tzw. "cap") została zaproponowana w ramach Protokołu z Kioto. Program następnie przydziela
kwoty tych emisji jako "przydziały" każdej ze stron, w oparciu o specyfikę każdego kraju, tak jak podane w Załączniku B. Jeśli dany kraj osiągnie nadwyżkę w redukcji emisji, może spróbować sprzedać wolne przydziały innym krajom z załącznika, które mają problemy z osiągnięciem wyznaczonych celów.
Co ciekawe, kraje o gospodarkach w okresie przejściowym, takie jak Rosja, Ukraina i kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polska osiągnęły ogromne ilości nadwyżek AAU już w pierwszym okresie rozliczeniowym. Ma to związek z upadkiem Związku Radzieckiego oraz przemianą wielu wysokoemisyjnych sektorów gospodarki.
Nadwyżki te nie pochodzą więc z aktywnej redukcji emisji. Unia Europejska i Japonia
zapowiedziały, iż będą skupowały takie jednostki tylko jeśli będą się one wiązały z jakąś działalnością mającą na celu ochronę środowiska. Rozwiązaniem problemu okazał się tak zwany System Zielonych Inwestycji (GIS), w ramach którego przychody ze sprzedaży jednostek AAU muszę być przeznaczane na projekty związane z ochroną klimatu i środowiska.
Do 2009 roku 182 państwa ratyfikowały protokół z Kioto. Wśród nich jest 38 krajów rozwiniętych (w tym UE jako jedność) oraz 145 krajów rozwijających się w tym Brazylia, Chiny i Indie. Do tej pory jedynymi państwami, które są sygnatariuszami Konwencji ale nie ratyfikowały Protokołu są Stany Zjednoczone i Kazachstan.

Po-2012, Post-Kioto?
W 2007 roku odbyło się COP-13 na wyspie Bali w Indonezji. Konferencja ta była przełomowym krokiem w sprawie osiągnięcia porozumienia po-2012 roku oraz „następcy Protokołu z Kioto“. UE i inne kraje wzywały do osiągnięcia takiego porozumienia już w 2009 roku podczas negocjacji w Kopenhadze. Unia Europejska wcieliła się tam w rolę lidera w ograniczaniu emisji i zaproponowała ambitny plan powstrzymania wzrostu emisji (emission peaks) w ciągu 10-15 lat oraz redukcję emisji krajów rozwijających się o 50%, do roku 2050, w stosunku do roku 2000. Dla krajów rozwiniętych UE zaproponowała redukcję na poziomie 20-40% poniżej poziomu z roku 1990. Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada oraz Rosja kategorycznie sprzeciwiły się tej propozycji. Wrezultacie, osiągnięty kompromis zakładał „głębokie cięcia w emisji“, biorące pod uwagę zalecenia czwartego raportu IPCC. Opracowano też tzw. Mapę Drogową, (Bali Road Map), w której położono nacisk na:
- Rozszerzone działania zarówno krajowe jak i międzynarodowe w zakresie zapobiegania zmianom klimatycznym
- Rozszerzone działania w zakresie adaptacji do zmian klimatycznych
- Rozszerzone działania na rzecz rozwoju i transferu technologii w celu wspierania działań w zakresie łagodzenia i adaptacji do zmian klimatycznych
- Zapewnienie pomocy finansowej i współpracy inwestycyjnej dla krajów rozwijających się

Po zakończonym szczycie w Bali duże nadzieje wiązano z COP-15, które odbyło się w grudniu 2009 roku w Kopenhadze. Spotkanie to jednak okrzyknięte zostało „porażką“ współpracy międzynarodowej, a przyjęte porozumienie (Copenhagen Accord) nazwano „słabym przemówieniem politycznym“. Dokument ten bowiem nie zawierał, pomimo przewidywań, żadnych prawnie wiążących zobowiązań do redukcji emisji CO2 po roku 2012.

Kolejne spotkanie COP16 odbyło się rok temu w Cancun w Meksyku. Na konferencji tej podjęto decyzję o utworzeniu Zielonego Funduszu Klimatycznego (Green Climate Fund) o rocznym budżecie ok 100 mln dol. w celu pomocy najbiedniejszym krajom w adaptacji do i zmniejszaniu negatywnych skutków zmian klimatycznych. 

m.o.