Anita Uchańska: Alzacja i Lotaryngia - historia, współczesność i perspektywy

• alzacja
• alzacja i lotaryngia
• lotaryngia
• samostanowienie
• separatyzm
• _kultura
• _pe24

Alzacja i Lotaryngia to regiony w północnej Francji. Największymi miastami są: Strassburg, Nancy, Metz, Colmar. Łącznie na 31 827 kilometrach kwadratowych zamieszkuje 4 044 145 mieszkańców. Bogata kultura i tradycja tych rejonów przyciągają rzesze turystów, a ślady wielowiekowej historii można znaleźć niemal w każdym mieście.

No i właśnie w przypadku tych dwóch krain historia zatoczyła koło. Duże znaczenie ma tutaj ich centralne położenie, pomiędzy Francją a Niemcami. Od zawsze były bowiem obiektem konfliktów pomiędzy tymi mocarstwami, przechodziły z rąk do rąk. Trudno nie zauważyć powiązań oraz wpływów z obu stron, specyficzna mieszanka kultur i języków nie pozwala postrzegać tych ziem w oderwaniu od sąsiadów.

Mieszkańcy posiadają co prawda obywatelstwo francuskie, w szkołach, urzędach i miejscach publicznych posługują się językiem francuskim, jednak wpływy niemieckie są nadal bardzo silne. Szczególnie na terenach podgórskich, na prowincji nadal żywy jest język niemiecki, a także miejscowe dialekty: alzacki, lotaryński, frankoński. Ciągle jeszcze obowiązują podwójne, francuskie i niemieckie nazwy miejscowości, a w obliczu jednoczącej się Europy i zanikajacych granic trudno jest dostrzec elementy jednoznacznie świadczące o przynależności tych regionów do danego państwa.

Historia

Alzacja i Lotaryngia to krainy historyczne, do dziś odkrywane są tam ślady cywilizacji rzymskiej. Znalazły się w granicach imperium w I w.p.n.e. Pokój oraz związany z tym rozwój gospodarczy i kulturalny zostały zatrzymane poprzez wędrówki ludów. Ziemie te zdobyli Germanie, którzy w 496  r.p.n.e. ulegli Frankom z Chlodwigiem na czele. Z tego właśnie okresu pochodzi nazwa "Alzacja", co w staroniemieckim oznacza "obca siedziba". Dynastia Merowingów rządząca państwem została obalona przez Karolingów. Jej najwybitniejszym przedstawicielem był oczywiście Karol Wielki. Cesarstwo Franków obejmowało w przybliżeniu tereny dzisiejszych Francji, Niemiec i Włoch.

Taki właśnie podział został utrwalony na podstawie traktatu w Verdun w 843 roku. Wnukowie wielkiego cesarza stworzyli w ten sposób trzy oddzielne państwa - wschodnia cześć państwa przypadła Ludwikowi Niemieckiemu, zachodnia, francuska - Karolowi Łysemu, natomiast najstarszy, Lotar, otrzymał wraz z koroną cesarską Italię oraz ziemie łączące ją z Morzem Północnym, w tym także Alzację i Lotaryngię, czyli "państwo Lotara".

Linia cesarska wygasła wraz ze śmiercią Lotara II. Jego kraj podzielili między siebie dwaj bracia ze wschodniej i zachodniej części państwa Franków (w wyniku traktatu w Mersen w 870 roku). I tak, Alzacja w całości znalazła się pod panowaniem Ludwika Niemieckiego, podobnie jak i wschodnia część Lotaryngii z miastami Utrecht, Kolonia i Strassburg. Karol Łysy usiłował połączyć ją z resztą ziem Lotara po śmierci brata, jednak został pokonany przez Ludwika III, któremu z kolei udało się objąć władzę nad tą zachodnią częścią w 880 roku na mocy traktatu z Ribemont.

W ten sposób obie krainy znalazły się w obrębie państwa wschodniofrankijskiego. Rządy Ludwika Dziecię, który okazał się być ostatnim ze wschodniofrankijskiej linii Karolingów, przyczyniły się do spadku autorytetu władzy i decentralizacji, co w konsekwencji doprowadziło do powstania wielu niezależnych księstw. Alzacja połączyła się ze Szwabią, natomiast Lotaryngia powróciła do królestwa zachodniofrankijskiego, aby wkrótce powrócić w granice Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.

Względny spokój panował aż do XIV wieku, przerywany jedynie rozpadaniem się lub łączeniem księstw tworzących Lotaryngię. W tym czasie powstało miedzy innymi księstwo Luksemburg, a inne księstwa oraz większe miasta zyskały daleko idącą autonomię. Zarówno Alzacja, jak i Lotaryngia, znalazły się w strefie wpływów Habsburgów.

Powrót do Francji

Przełomowa w historii obu regionów okazała się wojna trzydziestoletnia oraz kończący ją pokój westfalski (1648). Potwierdził on zagarnięcie niektórych miast Lotaryngii: Verdun, Metz i Toul) przez Francję, dokonane na rozkaz kardynała Richelieu podczas frondy, oraz przyznał jej także ziemie Habsburgów w Alzacji. Francja zajęła także resztą Alzacji, w tym Strassburg w 1681 roku. Lotaryngia z kolei otrzymała status terytorium zależnego.

Francja starała się gospodarczo i kulturalnie związać ze sobą zdobyte tereny. Dużą rolę odegrała międzynarodowa popularność francuskiego jako języka dyplomacji, ułatwiło to wprowadzenie go jako języka urzędowego. Równocześnie jednak zachowały się niemieckie elementy kulturowe, czego wyrazem był na przykład niemiecki jako język wykładowy na Uniwersytecie w Strassburgu.

Jednak o sile Francji świadczą zawirowania związane z planowanym małżeństwem Marii Teresy, przyszłej cesarzowej z księciem Franciszkiem Stefanem Lotaryńskim. Jej sprzeciw zdołano ominąć dopiero na mocy pokoju wiedeńskiego z 1735 roku kończącego wojnę o sukcesję polską. Zamiana księstwa Lotaryngii na Toskanię pozwoliła Franciszkowi poślubić Marię Teresą i zostać cesarzem niemieckim. Natomiast władcą Lotaryngii stał się Stanisław Leszczyński. Księstwo wiele zyskało na panowaniu byłego polskiego króla, zwłaszcza w sferze kulturalnej. Po jego śmierci w 1766 roku przyłączyła się do Francji. Podczas rewolucji francuskiej dało się zauważyć wyraźny zanik więzi obu regionów z Niemcami, równocześnie coraz więcej Alzatczyków i Lotaryńczyków zaczęło się uważać za obywateli francuskich.

Pod niemieckim panowaniem

Wojna francusko-pruska, triumf i zjednoczenie Niemiec spowodowały ponowne zmiany terytorialne - część Alzacji weszła w skład II Rzeszy. Konsekwencją był odpływ francuskojęzycznych elit. Z drugiej strony Lotaryngia stawała się coraz bardziej francuska. Mimo to jako land o nazwie Alzacja-Lotaryngia tereny te podlegały aż do 1911 roku rządowi niemieckiemu. Następnie zrównano jego status z pozycją pozostałych krajów związkowych.

Ustawy z lat 1872-73 oficjalnie wprowadziły język niemiecki do szkół i urzędów w nowo utworzonym landzie. Jednak w rzeczywistości francuski nadal był w powszechnym użyciu wraz z wieloma dialektami lokalnymi. Od lat 70. XIX wieku trwał także proces przejmowania prawa Rzeszy.

I wojna światowa zaowocowała poważnymi zmianami terytorialnymi w Europie. Ustalono nowe granice, jedne narody uzyskały niepodległość, inne natomiast zmuszone zostały do podporządkowania się obcej władzy. Brak określonej wspólnej tożsamości narodowej nie przeszkodził także  Alzacji w uzyskaniu niepodległości w tym okresie. Ten jedyny w historii moment wolności trwał aż do wkroczenia na teren Alzacji wojsk francuskich w październiku 1918 roku. Na mocy traktatu wersalskiego Alzacja oraz północna część Lotaryngii przypadły Francji, która od razu przystąpiła do wprowadzania polityki asymilacyjnej oraz ustanowiła ponownie francuski językiem urzędowym. Oznaczało to oficjalne rozwiązanie landu Aalzacja-Lotaryngia w 1919 roku i podporządkowanie go bezpośrednio rządowi francuskiemu.

Mimo postępów asymilacji w Alzacji nie zamarły ruchy wolnościowe. Politycy z tego regionu głośno sprzeciwiali się polityce Paryża, opowiadali się za autonomią i prawem do samostanowienia, jednak twarda reakcja rządu francuskiego wiązała się z masowymi aresztowaniami i osadzaniem w więzieniach. Zwolennicy autonomii mieli także poparcie lokalnych komunistów oraz separatystów z Bretanii oraz Korsyki. Mimo to wyroki były wykonywane skutecznie: szef nacjonalistów alzackich, Karl Roos, został stracony w lutym 1940 roku w Nancy pod zarzutem szpiegostwa.

Trzecia Rzesza aktywnie przystąpiła do uzależniania od siebie zdobytych terenów, mimo ze z początku nadal uznawane były za część Francji. Dopiero w 1941 roku stały się one częścią Wielkich Niemiec. Jako następstwo tej zmiany administracyjnej mieszkańcy obu regionów objęci zostali w 1942 obowiązkiem służby wojskowej w wojsku Rzeszy.

Czasy powojenne i obecnie

Alianci zajęli Lotaryngię ostatecznie w 1945 roku i wraz z Alzacją powróciła ona w granice Francji. Bezpośrednio po II wojnie światowej Francuzi zrezygnowali z bezwzględnej polityki asymilacyjnej. Oznaczało to dopuszczenie do powszechnego użytku języków alzackiego, lotaryńskiego i dialektów niemieckich.

Od 1972 roku Alzacja i Lotaryngia posiadają własne lokalne parlamenty oraz rady regionalne od 1986 roku.  Równocześnie coraz mniej przesłanek wskazuje na to, by któraś z tych krain miała zamiar lub szanse na usamodzielnienie się. Obecnie zwolennicy autonomii cieszą się jedynie 2% poparciem.

Język

Alzacja bardziej niż Lotaryngia podlegała niemieckim wpływom. Dlatego tutaj właśnie język i tradycja sąsiada ze wschodu miały większe możliwości stać się elementem lokalnej kultury. Mieszkańcy regionu posługują się, obok francuskiego, językiem alzackim. Jego podstawę stanowi dialekt germański, a następnie niemiecki, z wyraźnymi zapożyczeniami z francuskiego.

Po I wojnie światowej alzacki, tak jak i inne języki mniejszości narodowych, a także niemiecki były prawnie zakazane we Francji. W efekcie tej polityki język alzacki wymiera, wraz z niemieckim jest on nauczany w szkołach jako język obcy. Jedyną szansą dla alzackiej odmiany niemieckiego jest funkcjonowanie dwujęzycznych gimnazjów.

Według danych Alzackiego Urzędu ds. Języka i Kultury jeszcze około 600 000 osób posługuje się tym językiem, co stanowi ponad 34% ludności. W tej grupie przeważają mieszkańcy wsi i  małych miast. Lokalne inicjatywy kulturalne, np. "E Friehjohr fer unseri Sproch" (2001) działają na rzecz zachowania i rozpowszechniania dialektu.

Autonomia?

Ani Alzacja ani tym bardziej Lotaryngia nie były nigdy oddzielnymi suwerennymi państwami. Na przestrzeni wieków cieszyły się większą lub mniejszą samodzielnością, zawsze jednak pozostawały zależne od jednego z sąsiadujących ze sobą mocarstw - Francji lub Niemiec. W związku z zawirowaniami historycznymi znalazły się w końcu w granicach Francji, ale z dosyć liczną mniejszością niemiecką.

Właśnie ta mniejszość niemiecka jest reprezentowana przez prawicowo-nacjonalistyczną partię  Narodowe Forum Alzacji i Lotaryngii. Powstało ono w roku 1995 z inicjatywy Karla Thierry Goscheschecka i liczy około 30 członków. Głównym postulatem malutkiej partii jest przystąpienie Alzacji-Lotaryngii, jako odrębnego państwa ze stolicą w Strassburgu do Unii Europejskiej na zasadach federacji. Opowiada się za prawem do samostanowienia i oddzielną państwowością, jednak kategorycznie odcina się od posądzeń o nacjonalizm albo radykalizm. Celem doraźnym jest też przywrócenie języka niemieckiego jako urzędowego w niektórych okręgach (Strassburg, Dolna Alzacja, Górna Alzacja, Niemiecka Lotaryngia) oraz utrzymanie lokalnych dialektów.

Zwolennicy autonomii dysponowali znacznie większą siłą jeszcze w latach 70. i 80. XX wieku. Wtedy to (w 1968) powstał Alzacko-Lotaryński Ruch Regionalny, a następnie (w 1972) zaczęto wydawać gazetę "Rot un Weiß". Kolory te - czerwony i biały to barwy flagi regionu, który ponadto posiada własny hymn i herb.

Kolejnym posunięciem separatystów było założenie Alzacko-Lotaryńskiego Związku Ludowego w 1977 roku. O tym, że ich dążenia zdobywały większy rozgłos i mogły wpłynąć na politykę wewnętrzną Francji świadczy choćby fakt, że kandydat na prezydenta z ramienia partii socjalistycznej François Mitterand w swoich obietnicach przedwyborczych zapowiadał zrównanie statusu języka niemieckiego z językiem francuskim. Ku rozczarowaniu mieszkańców obu krain po wygranych wyborach w 1981 roku wycofał się ze swoich przyrzeczeń.

Pozostało im aktywne działanie w ramach bezpośrednio wybieranych rad regionalnych, a także zawiązywanie stowarzyszeń, które za główny cel obierały autonomię. Tak powstała Alzacka Unia Ludowa (EVU) w 1988 roku, która wkrótce przystąpiła do Europejskiego Wolnego Stowarzyszenia (EFA), skupiającego europejskie partie separatystyczne reprezentujące Bretanię, Kraj Basków, Katalonię, Korsykę, Lombardię, Walonię, Flandrię, Szkocję, Walię, Fryzję, Sardynię, Andaluzję i Niemców belgijskich. W kolejnych wyborach do Parlamentu Europejskiego partie EFA wystawiły wspólną listę z Zielonymi we Francji, dzięki czemu Dr. Massimu Simeoni został eurodeputowanym (rok 1989). Poparcie dla separatystów alzackich i lotaryńskich kształtowało się poniżej 10% w wyborach parlamentarnych i regionalnych. Z drugiej strony zwolennicy autonomii stawiali na zachowanie języka i kultury lokalnej. W 1998 roku założono Nowe Wydawnictwo Alzacji i Lotaryngii.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że tendencje separatystyczne w Alzacji i Lotaryngii, choć nadal żywe, nie są na tyle silne, aby mogły zmienić status quo. Partie głoszące takie poglądy nie są liczne, szczególne pole do oddziaływania stwarza dla nich Internet. Nawiązują one kontakty z separatystami z innych regionów, wymieniają doświadczenia i prowadzą fora dyskusyjne, jednak postulat utworzenia suwerennej Alzacji-Lotaryngii najprawdopodobniej nie doczeka się realizacji.

Na podstawie:
Alzacko-Lotaryńskie Forum Narodowe: http://www.nfel.org/
Historia Alzacji: http://www.dbg.rt.bw.schule.de/lehrer/soppa/ fachueb/geschi.htm
Lotaryngia: http://www.dbg.rt.bw.schule.de/lehrer/soppa/ fachueb/geschi.htm
Alzacja: http://de.wikipedia.org/wiki/Elsass
Historia Alzacji i Lotaryngii: http://www.attich.net/geschichte/