Małgorzata Kacprzyk: Zjednoczony Judaizm Tory

• _bwschod
• _izrael

Historia

Agudat Israel powstał w 1912 r. w Katowicach i początkowo jego aktywność skupiała się na ziemiach polskich, a jego kilku jego przedstawicieli zasiadało w polskim Sejmie. Swoją działalność na terenie ówczesnego mandatu brytyjskiego Palestyny ugrupowanie rozpoczęło na początku lat 20-tych XX wieku. Agudat Israel sprzeciwiał się ideom syjonistycznym, uważając Żydów za wspólnotę religijną a nie naród i obawiając się o kształt stosunków między religią a nowo powstałym państwem. Do idei państwa żydowskiego przekonał ultra-ortodoksyjnych rabinów kierujących ugrupowaniem dopiero list Dawida Ben Guriona, określający zasady religijnego status quo. Po powstaniu państwa Izrael, ugrupowanie było reprezentowane we wszystkich kadencjach Knesetu, choć często tworzyło koalicje i nie występowało pod własną nazwą, zawsze jednak reprezentowało interesy grupy ultra-ortodoksyjnych wyborców.

Grupą dominująca w Agudat Israel są aszkenazyjscy chasydzi, jednak aż do lat 80-tych XX wieku partia reprezentowała wszystkie odłamy ultra-ortodoksyjnych Żydów, także sefardyjskich i nie związanych z chasydyzmem. Pierwszym rozłam nastąpił  w 1984 r., kiedy  Sefardyjczycy pod duchowym przywództwem rabina Owadii Josefa  utworzyli partię Szas. Powstaniu tego nowego ugrupowania religijnego sprzyjał jeden z liderów Agudat Israel, rabin Eliezer Szah, który cztery lata później także zdecydował się odejść z partii i założyć Degel HaTorah.

Już nazwa ugrupowania, Degel HaTorah - Flaga Tory, miała oznaczać opozycję wobec flagi jako symbolu państwa Izrael i być wyrazem politycznych przekonań nowej partii. Zwolennikami rabina Szaha byli przede wszystkim litewscy ultra-ortodoksyjni  Żydzi, zwani czasem litwakami. Określenie to początkowo odnosiło się do zrusyfikowanych Żydów przybywających na przełomie XIX i XX wieku na obszary polskie z zachodnich guberni carskiej Rosji. W Izraelu Żydami litewskimi czy też litwakami nazywa się grupy aszkenazyjskie i ultra-ortodoksyjne, lecz nie związane z chasydyzmem. Po II Wojnie Światowej skupiali się oni głównie wokół jesziw, czyli wyższych szkół religijnych, które zdominowały  edukację talmudyczną w Izraelu.

Reprezentująca litwaków Degel HaTorah powstała na krótko przed wyborami 1988 r., w których uzyskała 1,5 % głosów i zapewniła sobie dwa miejsca w Knesecie oraz stanowisko ministra bez teki. Były to jedyne wybory w których dwie aszkenazyjskie partie ultra-ortodoksyjne startowały oddzielnie. W 1992 r. utworzyły koalicję pod nazwą Zjednoczony Judaizm Tory i pod tą nazwą wspólnie pojawiały  się we wszystkich kolejnych kadencjach Knesetu, choć w latach 1996 i 1999 ze względu na zasady finansowania kampanii wyborczej startowały w wyborach oddzielnie. W latach 2004-2006 nastąpił tymczasowy rozpad koalicji partii ultra-ortodoksyjnych, spowodowany sporem w sprawie poparcia dla rządu Ariela Szarona. Udało się jednak dojść do porozumienia i oba ugrupowania wspólnie wystartowały w wyborach, choć nadal pozostały między nimi kwestie sporne. Warto zauważyć, że chociaż obie partie mają wspólne korzenie i od wielu lat współtworzą jedno ugrupowanie, ich związek jest dość luźny, a Zjednoczony Judaizm Tory nie ma wspólnych organów decyzyjnych.

Liderzy

Niski stopień centralizacji Zjednoczonego Judaizmu Tory oznacza brak jednoznacznych liderów, w partii nie ma osobowości politycznych, które nadawałyby ton jej działaniom. Obie frakcje mają swoje własne, oddzielne organy decyzyjne, w których zasiadają najważniejsi dla każdego z ugrupowań rabini.

Duchowym przywódcą Agudat Israel jest obecnie rabin Jakow Arje Alter z chasydzkiej dynastii Ger. Warto zauważyć, że w ugrupowaniu reprezentowane są także dynastie Belz i Vizhnitz i trwa ciągła rywalizacja między poszczególnymi grupami chasydzkimi. Urodzony w 1939 r. Jakow Alter jest siódmym rebbe (cadykiem) wywodzącej się z Góry Kalwarii dynastii Ger, przypuszczalnie największej z dynastii chasydzkich na świecie i dominującej frakcji w Agudat Israel. Jest zwolennikiem sojuszu z Degel HaTorah. W działalności religijnej kładzie nacisk na konieczność poznawania Tory jako całości.

Do niedawna duchowym przywódcą Degel HaTorah był rabin Josef Szolom Eljasziw, zmarł on jednak w lipcu 2012 r., w wieku 102 lat. W roli najbardziej szanowanego duchownego litwackiego zastąpił go Aharon Leib Szteinman, który objął także kierownictwo partii. Urodzony w 1914 r. Szteinman przez wiele lat kierował szkołą średnią przy Jesziwie Poniewieskiej w Bnei Barak. Mimo podeszłego wieku rabin kontynuuje działalność religijną i polityczną, w 2012 r. odbył podróż do Francji, gdzie spotkał się z miejscową społecznością ultra-ortodoksyjnych Żydów.

Najważniejszymi politykami Zjednoczonego Judaizmu Tory są wiceminister zdrowia Jakow Litzman i szef Komisji Finansów w Knesecie Mosze Gafni. Pierwszy z nich należy do zwolenników dynastii Ger i jest prawą ręką rebbe Jakowa Altera. Wcześniej był też bliskim współpracownikiem jego ojca, piątego rebbe Ger, Simcze Binem Altera. W Knesecie po raz pierwszy znalazł się w 1999 roku, od tamtej pory należał do parlamentarnych komisji odpowiedzialnych między innymi za sprawy wewnętrzne, naukę i technologię, pracę, opiekę społeczną i zdrowie, był też szefem Komisji Finansów w Knesecie. Jest przewodniczącym klubu parlamentarnego Zjednoczonego Judaizmu Tory, obok rabina Meira Porusza należy do najważniejszych polityków Agudat Israel. Jest uważany za „gołębia”, nie należy do gabinetu Benjamina Netanjahui nie pełni funkcji ministra, choć faktycznie kieruje resortem zdrowia.

Startując z samodzielnej listy Degel HaTorah w 1988 r. Mosze Gafni znalazł się w Knesecie po raz pierwszy i od tej pory zasiadał w nim po każdych wyborach, choć ze względu na wewnętrzne ustalenia ZJT nie zawsze na całą kadencję. W latach 2004-2006, gdy koalicja się rozpadła i każde z ugrupowań występowało samodzielnie, Gafni pełnił funkcję przewodniczącego klubu Degel HaTorah. Obecnie kieruje parlamentarną Komisją Finansów, co zapewnia ZJT wpływ na budżet państwa.

Program polityczny

Specyficzny system polityczny Izraela pozwala małym partiom uczestniczyć w koalicjach rządzących i mieć znaczący wpływ na politykę państwa. Przedstawiciele Zjednoczonego Judaizmu Tory mogli dzięki temu sprawować ważne funkcje w wielu rządach, zarówno prawicowych jak i lewicowych. Do ZJT należą zarówno „jastrzębie” jak i „gołębie”, zaś o politycznych porozumieniach z innymi ugrupowaniami decydują przede wszystkim ich stosunek do problemów społecznych i religijnych. Ze względu na przeciwną syjonizmowi ideologię ugrupowania, jego przedstawiciele unikają zasiadania w syjonistycznych rządach, sprawując raczej funkcje wiceministrów. Obecnie Jakow Litzman faktycznie kieruje Ministerstwem Zdrowia, choć resort oficjalnie podlega bezpośrednio premierowi, a on jest tylko wiceministrem.

Dla ultra-ortodoksyjnego Zjednoczonego Judaizmu Tory kluczowymi kwestiami jest edukacja religijna oraz utrzymanie i rozwój jesziw. Ugrupowanie bardzo ostro sprzeciwia się służbie wojskowej studentów szkół religijnych. Aby zapewnić jesziwom państwowe dofinansowanie, a także zabezpieczyć interesy swoich wyborców, partia dąży do jak największej kontroli nad państwowym budżetem. Skutecznie udaje jej się zapewnić dodatkowe środki dla społeczności ultra-ortodoksyjnych, m.in. w formie pomocy dla rodzin wielodzietnych.

Równie duży nacisk kładzie na zachowanie religijnego status quo i zatrzymanie sekularyzacji państwa. Jej celem jest jak najszersza obecność żydowskiego prawa religijnego w instytucjach państwowych. Ugrupowanie domaga się zakazu pracy i handlu w szabat i inne święta żydowskie, a także nie zgadza się na wprowadzenie ślubów cywilnych. Przedstawiciele ugrupowania pracują na rzecz odbudowy pozycji sądów rabinackich, które, ich zdaniem, powinny decydować o wszystkich kwestiach prawa rodzinnego.

Choć partie należące do ZJT uważają, że Izrael zgodnie z wolą boską powinien być państwem żydowskim, pragną one pokoju i są gotowe do ustępstw w celu jego osiągnięcia. Są skłonne przystąpić do rządów zaangażowanych w negocjacje z Palestyńczykami, lecz chętniej współpracują z prawicowymi „jastrzębiami”. Sprawy pokoju i bezpieczeństwa nie są dla Zjednoczonego Judaizmu Tory kluczowe.

Prognoza wyborcza

Na podstawie:

• A. Cohen, B. Susser, Stability in the Haredi camp and upheavals in nationalist Zionism: an analysis of the religious parties in the 2009 elections, “Israel Affairs”, Vol. 16, No. 1, January 2010, pp. 82-104;
• knesset.gov.il
• mfa.gov.il
• jewishvirtuallibrary.org
• zionism-israel.com
• theisraelproject.org
• rabbimeirbaalhaneis.com
• haaretz.com
• ynetnews.com
• jpost.com