Raport psz.pl: Międzynarodowa pozycja państw Ameryki Łacińskiej
Przez wiele lat Ameryka Łacińska w większości analiz była niedowartościowanym obszarem postrzeganym jako wyłączna strefa wpływów Stanów Zjednoczonych. Od pewnego czasu ten obraz ulega zmianie, region umacnia swoje znaczenie, a o dobre kontakty z krajami latynoamerykańskimi zabiegają prawie wszystkie najważniejsze państwa świata.
Jeszcze pod sam koniec XX wieku państwa Ameryki Łacińskiej skupiały na sobie uwagę świata głównie ze względu na kryzys argentyński. Obecnie charakterystycznym obrazem regionu jest z jednej strony rządzona przez Hugo Chaveza Wenezuela, a z drugiej rosnąca w siłę Brazylia aspirująca do roli ponadregionalnego mocarstwa.
Jedną z najważniejszych przyczyn tej zmiany jest obecność znacznych zasobów surowców naturalnych na kontynencie południowoamerykańskim. W obliczu rosnącej konkurencji o światowe zasoby, współpraca z krajami latynoamerykańskimi wydaje się koniecznością dla najważniejszych światowych graczy.
Co więcej, ze względu na serie zwycięstw lewicowych polityków, charakterystyczny w krajach Ameryki Łacińskiej antyamerykanizm oraz błędy w polityce Waszyngtonu podejmowane w ostatnich kilkunastu latach, w regionie powstała swego rodzaju luka po Stanach Zjednoczonych, którą chętnie wykorzystują zarówno partnerzy liczący na intensyfikację współpracy gospodarczej, jak i upatrujący w tej sytuacji możliwość umocnienia swej pozycji wobec USA. Z powyższych względów o kontakty z państwami latynoamerykańskimi zabiegają tak Unia Europejska, jak i poszukujące surowców Chiny, rozwijająca współpracę energetyczno-zbrojeniową Rosja, a nawet wzbudzający amerykańskie obawy Iran.
Relacje z Unią Europejską
Pomimo często podkreślanej wspólnoty kulturowej i historycznej bliskości pomiędzy Ameryką Łacińską a Europą, obecnie podstawowym wątkiem tworzącym wzajemne relacje jest współpraca gospodarcza. Koniec zimnej wojny, demokratyzacja i przemiany gospodarcze w Ameryce Łacińskiej oraz ustanowienie Unii Europejskiej (traktat z Maastricht) stworzyły nowe warunki dla intensyfikacji dialogu. Podstawowym bodźcem stała się obecność różnorakich zasobów naturalnych (od ogromnych zasobów ropy i gazu w Wenezueli, Brazylii czy Boliwii, poprzez największe na świecie pokłady litu w Boliwii, po zboża, mięso, owoce cytrusowe, kawę czy cukier), którymi państwa Unii Europejskiej są bardzo zainteresowane. Dzięki temu dla krajów latynoamerykańskich Unia stała się drugim najważniejszym po Stanach Zjednoczonych partnerem handlowym i największym źródłem inwestycji. Z drugiej strony wciąż istnieje szereg problemów, które od lat czekają na rozwiązanie (przede wszystkim kwestie związane z regulacjami światowego handlu artykułami rolniczymi).
Przeczytaj więcej o relacjach państw Ameryki Łacińskiej z Unią Europejską
Relacje z Chinami
W ostatnich latach do roli coraz ważniejszego partnera państw południowoamerykańskich urosły Chiny. Dla Pekinu główną przesłanką zacieśniania związków z regionem jest uzyskanie dostępu do surowców (wenezuelskiej czy brazylijskiej ropy, chilijskiej miedzi, peruwiańskiej rudy żelaza), a także otwarcie rynków zbytu dla swoich towarów eksportowych. Niebagatelne znaczenie ma również przeciągnięcie na swoją stronę ostatnich krajów, które utrzymują stosunki dyplomatyczne z Tajwanem. Jeszcze dziesięć lat temu Chiny były praktycznie niewidoczne w regionie, dziś są jednym z najważniejszych państw, które skutecznie wypełniają lukę po nie cieszących się nadmierną popularnością Stanach Zjednoczonych. Przejawia się to m.in. w coraz gęstszej siatce powiązań biznesowych, kulturowych i naukowych (język chiński jest w ostatnich latach jednym z najpopularniejszych języków zagranicznych na uczelniach latynoamerykańskich). Z drugiej strony Chiny nie chcą drażnić Waszyngtonu współpracą wojskową z krajami latynoamerykańskimi i nie podważa wpływów Białego Domu.
Przeczytaj więcej o relacjach państw Ameryki Łacińskiej z Chinami
Relacje z Rosją
Do końca lat 90. XX wieku kierunek latynoamerykański w polityce zagranicznej Rosji był praktycznie niewidoczny. W obecnym stuleciu nastąpiła wyraźna zmiana – Moskwa, idąc w ślady Pekinu, rozpoczęła intensywne prace nad rozwojem współpracy politycznej, energetycznej i zbrojeniowej. Działania te wzbudziły komentarze dotyczące relacji Moskwy z Waszyngtonem, wspominano nawet o odnowieniu zimnowojennej rywalizacji ze Stanami Zjednoczonymi o wpływy na zachodniej półkuli, określanej do niedawna mianem „podwórka” USA. Wspólne interesy państw Ameryki Łacińskiej i Rosji dotyczą m.in. zwiększenia roli w systemie międzynarodowym poprzez promocję idei multilateralizmu, a jednocześnie do kontestacji wpływów i przywódczej roli Stanów Zjednoczonych oraz strategicznej współpracy w sektorze energetycznym i zbrojeniowym. Rosja oferuje współpracę w wydobyciu surowców, wspólne inwestycje oraz broń i technologie wojskowe. Ameryka Łacińska zyskuje m.in. dywersyfikację rynków, uniezależnienie od Stanów Zjednoczonych oraz istotne źródło potrzebnego kapitału.
Przeczytaj więcej o relacjach państw Ameryki Łacińskiej z Rosją
Sojusz Wenezuela – Rosja
Szczególnym przypadkiem związków kraju południowoamerykańskiego z Rosją jest sojusz Caracas z Moskwą. Ten związek jest najściślejszy w historii tych krajów i bliższy niż relacje Rosji z jakimkolwiek innym państwem regionu, nawet z Kubą braci Castro. Główną osią współpracy są jedne z największych na świecie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, jakie znajdują się w posiadaniu Wenezueli. Ten czynnik powoduje, że najważniejszym elementem sojuszu jest współpraca energetyczna. Z drugiej strony Wenezuela jest jednym z najważniejszych odbiorców rosyjskiej broni i technologii wojskowych, zapewniając spory wkład w płynące z tego tytułu wpływy budżetowe Rosji. Pamiętając o zyskach, jakie współpraca przynosi obydwu stronom, trudno oprzeć się wrażeniu, że Hugo Chávez prowadzi swą własną grę polityczną, starając się wykorzystywać sprzyjające warunki międzynarodowe, aby otrzymać od Kremla jak najwięcej.
Przeczytaj więcej o współpracy wenezuelsko-rosyjskiej
Relacje z Iranem
W ostatnich latach nie tylko Rosja i Chiny zintensyfikowały współpracę z krajami latynoamerykańskimi, równie mocno swą obecność w regionie zaznaczyła też Islamska Republika Iranu. To właśnie wpływy Teheranu w Ameryce Łacińskiej, a nie Moskwy czy Pekinu, budzą obecnie największe zaniepokojenie w Waszyngtonie. Swoje obawy wygłaszali już m.in. sekretarz stanu Hillary Clinton oraz sekretarz obrony Robert Gates. Mimo wcześniejszego istnienia wzajemnych relacji zbliżenie na linii Iran – Ameryka Łacińska nastąpiło po dwóch kluczowych wydarzeniach: wygranej Mahmuda Ahmadineżada w wyborach prezydenckich w Iranie w 2005 r. oraz fali zwycięstw przywódców lewicowych w krajach latynoamerykańskich, jaka miała tam miejsce od 2003 r. Tych partnerów dzieli dużo: kultura, religia czy odległość. Nie łączą ich silne więzi gospodarcze. Platformą ścisłej współpracy stał się antyamerykanizm, antykapitalizm i dążenie do zmiany systemu międzynarodowego.
Przeczytaj więcej o relacjach państw Ameryki Łacińskiej z Iranem
Brazylia – regionalne mocarstwo
Ze względu na potencjał, stabilność i szybki rozwój gospodarki, przywództwo organizacjom regionalnym i największą siłę militarną, niekwestionowanym liderem regionu jest Brazylia. To regionalne mocarstwo aspiruje do roli jednego z najważniejszych państw na świecie. Zadanie niewątpliwie ułatwi mu zasobność nowo odkrytych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego – w ciągu kilku lat Brazylia może zostać jednym z większych eksporterów tych surowców, co jeszcze bardziej przyspieszy jej rozwój gospodarczy i proces budowania pozycji mocarstwa. Już teraz Brazylia jest jednym z krajów BRIC, a zatem jest uważana za najważniejsze – obok Chin, Indii i Rosji – państwo rozwijające się. Jej ambicje sięgają jednak dalej – chce być drugim, po Stanach Zjednoczonych, mocarstwem zachodniej hemisfery, stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ i głównym orędownikiem multilateralizmu w stosunkach międzynarodowych.
Przeczytaj więcej o wzroście pozycji międzynarodowej Brazylii
Sukcesy lewicy w Ameryce Południowej
Cechą charakterystyczną dla regionu jest fakt, że od kilku lat w krajach latynoamerykańskich po władzę sięgają przedstawiciele lewej części sceny politycznej. Obecnie tylko trzy liczące się w regionie państwa – Kolumbia, Meksyk i Chile – wyłamują się z tego trendu. Popularność idei lewicowych na zachodniej półkuli w ostatnim okresie wynika z historii, warunków geopolitycznych i specyfiki społeczno-gospodarczej regionu, choć oczywiście trzeba pamiętać – lewica lewicy nierówna i zupełnie czymś innym są poglądy w Luli da Silvy w Brazylii, a czym innym poglądy Hugo Cháveza w Wenezueli.
Przeczytaj więcej o od mianach lewicy w Ameryce Łacińskiej
Wyścig zbrojeń w regionie
Od kilku lat w Ameryce Łacińskiej widoczny jest znaczący wzrost wydatków na cele zbrojeniowe. W latach 2003-2008 uległy one podwojeniu i wyniosły 47 mld dol. Coraz częściej mówi się, że kraje latynoamerykańskie już uczestniczą lub są na skraju wkroczenia w wyścig zbrojeń. Wenezuela od 2005 r. prowadzi intensywne zakupy broni w Moskwie. Chile od dekady prowadzi systematyczny program dozbrajania i unowocześniania swojej armii. Brazylia w 2008 r. budżet na ten cel zwiększyła o 53 proc., stając na czele regionu pod względem wydatków wojskowych. Inne kraje również dokonują zakupów w tym obszarze. Jeśli dodać do tego fakt, że Ameryka Łacińska obfituje w napięcia w relacjach międzypaństwowych, że nie tak dawno temu w Hondurasie miał miejsce zamach stanu, a Hugo Chávez stosuje retorykę wojenną wobec sąsiedniej Kolumbii, nie mogą dziwić obawy o bezpieczeństwo i pokój w regionie.
Przeczytaj więcej o zbrojeniach w Ameryce Łacińskiej
Energia nuklearna w regionie
W najbliższej dekadzie Argentyna, Brazylia i Meksyk planują dynamiczny rozwój energetyki atomowej. Kolejnych kilka krajów regionu zamierza do nich dołączyć. Brazylia wciela w życie projekt budowy własnego atomowego okrętu podwodnego, a Wenezuela snuje plany programu nuklearnego we współpracy z Rosją i Iranem. Niewątpliwie mamy do czynienia z renesansem energii nuklearnej w regionie, wynikającym ze stale zwiększającego się na nią zapotrzebowania i niestabilnością dotychczasowych jej źródeł. Uśpiony przez dekady temat wykorzystania energii nuklearnej w regionie w ostatnim okresie znów odżywa, do tego stopnia, iż mówi się o nowej erze nuklearnej w Ameryce Łacińskiej.
Przeczytaj więcej o energii nuklearnej w Ameryce Łacińskiej
Wolność w szwedzkim modelu państwa opiekuńczego
