Strefa wiedzy Gospodarka Małgorzata Śpiewak, Katarzyna Wiatr: Co po Kioto? - Afryka
Małgorzata Śpiewak, Katarzyna Wiatr: Co po Kioto? - Afryka
Według ekspertów z Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatycznych to właśnie kontynent afrykański jest najbardziej narażony na negatywne skutki zmian klimatu, a jego możliwości adaptacyjne są znacznie ograniczone ze względu na powszechne ubóstwo.
W trakcie konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu w grudniu 2007 r. na Bali zainicjowany został nowy etap w globalnych negocjacjach klimatycznych zmierzających do przyjęcia porozumienia post-Kioto. Zgodnie z postanowieniami z Bali państwa kontynentu afrykańskiego zostały wyłączone z zobowiązań dotyczących ograniczenia emisji gazów odpowiedzialnych za efekt cieplarniany. Co więcej, Afryka oczekuje, że w wyniku dalszych rozmów i ewentualnego porozumienia w Kopenhadze skorzysta z potężnego zastrzyku finansowego umożliwiającego jej podjęcie działań przystosowawczych do spodziewanych konsekwencji zmian klimatycznych na kontynencie.
Afryka a emisja gazów cieplarnianych
Choć najbardziej narażona na skutki globalnego ocieplenia, Afryka w minimalnym stopniu przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych, jej wkład to zaledwie około 3 proc. globalnych emisji. Główne źródło zanieczyszczeń to sektory energetyczny i transportowy wykorzystujące surowce kopalne, przede wszystkim zasilane węglem elektrownie w RPA oraz pochodnie gazowe w Delcie Nigru.
Emisja dwutlenku węgla jest rozłożona nierówno. Za niemal całość emisji (ok. 95 proc.) odpowiada 15 krajów afrykańskich: RPA, Nigeria, Kenia, Zimbabwe, Sudan, Etiopia, Angola, Ghana, Wybrzeże Kości Słoniowej, Gwinea Równikowa, Senegal, Botswana, Tanzania, Kamerun i Kongo Brazaville.
Większość krajów kontynentu emituje minimalne ilości CO2 w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Wynika to w dużym stopniu z niskiego poziomu rozwoju przemysłowego Afryki. Stąd też brak konieczności ustalania istotnych poziomów redukcji. Wyzwaniem pozostaje natomiast wyeliminowanie pochodni gazowych w Nigerii i Angoli oraz zmiana technologii produkcji energii elektrycznej w RPA, poprzez stopniowe odejście od dominującej roli węgla jako surowca.
Z niskim poziomem emisji technicznych kontrastują jednak znaczące emisje wynikające z wylesiania. Powierzchnia lasów na kontynencie afrykańskim kurczy się w szybkim tempie z powodu nadmiernej eksploatacji gospodarczej i poprzez zbieranie drewna na opał. Spada zawartości biomasy, a w tym samym czasie wzrasta emisja dwutlenku węgla z lasów.
Skutki ekologiczne
Skutki zmian klimatycznych w Afryce przybierają różną formę na różnych obszarach tego rozległego kontynentu. W północnej Afryce przewidywany jest wzrost średnich temperatur latem, a spadek zimą. Jednocześnie spodziewane jest zmniejszenie opadów deszczu, co w połączeniu ze wzrostem temperatur doprowadzi do zaostrzenia problemu niedoboru wody.
Również region Sahelu może zostać dotknięty przez jeszcze większe susze i pustynnienie. W Południowej Afryce, w paśmie subtropikalnym, przewidywany jest spadek ilości opadów w okresie zimowym. Z kolei w Afryce Wschodniej przewiduje się kilkuprocentowy wzrost opadów deszczu w miesiącach zimowych oraz zmniejszenie latem. Zmianie ulegnie zatem częstotliwość i intensywność opadów. Prognozowane wysokie temperatury, towarzyszące spadkowi poziomu opadów w porze suchej, będą miały istotny wpływ na stan wody w rzekach.
Wskazane powyżej zmiany klimatu będą też miały bezpośrednie przełożenie na dostępność gruntów pod uprawy rolne. W Afryce około 70 proc. populacji utrzymuje się z rolnictwa. Pogorszenie jakości gleb i zmniejszenie powierzchni gruntów nadających się do zagospodarowania może poważnie zachwiać bezpieczeństwem żywnościowym w Afryce i doprowadzić do uzależnienia kontynentu od importu artykułów żywnościowych. Zagrożenie stanowi także niski poziom dostępności wody. Obecnie już co czwarty mieszkaniec Afryki cierpi z powodu niedoboru wody. Z drugiej zaś strony poważnym problemem pozostaje prognozowany wzrost poziomu Morza Śródziemnego, co może spowodować wdarcie się słonej wody na kilka kilometrów w głąb niektórych przybrzeżnych źródeł wód gruntowych w Delcie Nilu.
Afryka a postanowienia protokołu z Kioto
Wszystkie państwa afrykańskie ratyfikowały Ramową Konwencję NZ w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) podpisaną w Rio de Janeiro w 1992 r. oraz Protokół z Kioto z 1997 r. Jako kraje rozwijające się, nie zostały zobowiązane do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Musiały natomiast opublikować tzw. Pierwszy Komunikat Krajowy (First National Communication), obejmujący inwentarz gazów cieplarnianych i wytyczne w zakresie redukcji ich emisji oraz propozycje działań zmierzających do odwrócenia szkodliwych skutków zmian klimatycznych. Z wyjątkiem Gwinei Równikowej, wszystkie państwa afrykańskie wywiązały się z tego obowiązku.
Z perspektywy Afryki najistotniejszym elementem protokołu był artykuł 12, definiujący mechanizm czystego rozwoju (Clean Development Mechanism – CDM). Dzięki niemu kraje rozwinięte zyskują dodatkowe jednostki emisji poprzez inwestycje w zielone technologie w krajach rozwijających się. W ten sposób osiągnięte mają zostać dwa cele: globalna redukcja emisji gazów cieplarnianych oraz finansowe wsparcie krajów Południa dla celów zrównoważonego rozwoju. Podczas spotkania w Nairobi w 1998 r. (przed COP4) ministrowie środowiska państw afrykańskich ustalili wspólne stanowisko w sprawie CDM uznając go za priorytet dla Afryki, najbardziej dotkniętej zmianami klimatycznymi. Zobowiązali swoje rządy do aktywnego wspierania projektów w ramach tego mechanizmu. Jednak do tej pory Afryka w niewielkim stopniu skorzystała z CDM. Państwa rozwinięte wolą inwestować w szybko rozwijających się gospodarkach, np. Chinach, Indiach, Brazylii czy Meksyku. Do października 2006 r. projekty CDM wdrożono tylko w czterech z 40 najmniej rozwiniętych państw, które ratyfikowały protokół. Spośród 1920 projektów zarejestrowanych w 2009 r. tylko 36 dotyczy Afryki, a 17 z nich przypada na RPA. Główną przyczyną tej sytuacji jest brak infrastruktury na kontynencie, co wymusza długoterminowe inwestycje; a dla krajów rozwiniętych dużo wygodniejsze byłyby jednorazowe zastrzyki kapitału czy transfer technologii. Inwestorów zniechęca również polityczna, prawna i gospodarcza niestabilność regionu. Tymczasem inwestycje w sektorach, które najbardziej ucierpią ze względu na zmiany klimatyczne, np. leśnictwo w Afryce, mogłyby w dużej mierze przyczynić się do globalnej redukcji emisji.
Dopiero podczas konferencji na Bali (COP-13, 2007r.) zajęto się kwestią Redukcji emisji z wylesień i degradacji ekosystemów (Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation – REDD). Państwa afrykańskie zobowiązały się do przygotowania raportów postępu w zakresie polityk leśnych, które powinny zmierzać do ochrony lasów i zachowania bioróżnorodności przy jednoczesnym rozwoju gospodarczym. W realizacji tych celów mają wspierać je kraje rozwinięte. Bank Światowy utworzył w tym celu fundusz o wartości 300 mln dolarów, a UNDP, UNEP i FAO utworzyły Program UN-REDD, który zakłada pomoc dziewięciu krajom, w tym DR Kongo, Tanzanii i Zambii. W jego działania włączyły się rządy Norwegii i Wielkiej Brytanii, wspierające ochronę lasów odpowiednio w Tanzanii oraz regionie Afryki Środkowej. Szczegóły finansowania, wdrażania i kontroli projektów REDD powinny zostać ostatecznie ustalone w Kopenhadze.
Drugim ważnym dla Afryki ustaleniem z Bali było utworzenie Funduszu Adaptacyjnego, który ma zapewnić krajom rozwijającym się środki na przystosowanie do zmian klimatycznych. Zatwierdzono przekazanie tym państwom 500 mln dolarów od 2012 r. Jednak i w tym przypadku, Afryka musi poczekać na konkretne ustalenia do szczytu w Kopenhadze.
Wspólne stanowisko państw afrykańskich na konferencję w Kopenhadze
Próby wypracowania jednolitego stanowiska krajów afrykańskich na konferencję w Kopenhadze podejmowane były już na początku roku 2007, kiedy to Zgromadzenie Ogólne Unii Afrykańskiej wezwało państwa członkowskie do włączenia kwestii zmian klimatu do ich polityk rozwojowych. Pierwsze założenia strategii negocjacyjnej zostały ustalone podczas spotkania afrykańskich ministrów środowiska w Algierii w listopadzie 2008 r. Głównym celem spotkania było zapewnienie krajom kontynentu narzędzi umożliwiających aktywny udział w negocjacjach międzynarodowych dotyczących porozumienia post-Kioto. Przyjęta w trakcie szczytu Deklaracja z Algieru określała podstawowe cele państw afrykańskich w odniesieniu do redukcji emisji, planów adaptacyjnych czy finansowania. Deklaracja z Algieru została zmodyfikowana w maju 2009 r., by jak najlepiej odzwierciedlać interesy państw afrykańskich w kontekście toczących się międzynarodowych rozmów przygotowujących konferencję w Kopenhadze. Dokument ten został również przekazany do sekretariatu UNFCCC. Ponadto, w lutym 2009 r. afrykańscy przywódcy zgromadzeni na szczycie Unii Afrykańskiej podjęli decyzję o zapewnieniu jednolitej reprezentacji państw-członków UA w trakcie negocjacji w Kopenhadze.
Uzgodnienia te znalazły swoje odbicie w przebiegu kolejnych rund rozmów przygotowawczych. Po raz pierwszy Afryka zaczęła przemawiać jednym i zdecydowanym głosem. Podczas spotkania w Barcelonie na początku listopada br. 55 państw afrykańskich ogłosiło protest i zagroziło wycofaniem się z dalszych negocjacji dotyczących porozumienia post-Kioto ze względu na brak ambitnych zobowiązań redukcyjnych ze strony państw rozwiniętych. Afrykańscy negocjatorzy podkreślali, że Afryka nie ma innego wyboru w obliczu postępujących zmian klimatycznych, gdyż dla niej jest to kwestia życia lub śmierci, a skutki złego porozumienia będą najbardziej odczuwalne właśnie na kontynencie afrykańskim. Państwa afrykańskie zgodziły się na kompromis i odstąpienie od bojkotu pod warunkiem, że większość czasu, jaki pozostał na dyskusje nad reżimem post-Kioto, zostanie poświęcona kwestii zobowiązań redukcyjnych krajów uprzemysłowionych.
Główne elementy wspólnego stanowiska państw afrykańskich:
Cele redukcyjne
Państwa znajdujące się w Aneksie I Protokołu z Kioto (kraje uprzemysłowione, które zobowiązały się do konkretnych redukcji emisji. Są to członkowie OECD (na rok 1990) oraz kraje w trakcie transformacji do gospodarki rynkowej – Europa Środkowo-Wschodnia bez Albanii i większości krajów b. Jugosławii) muszą zredukować poziom emisji o co najmniej 40 proc. w porównaniu z rokiem 1990 do roku 2020 oraz przynajmniej o 80 proc. do roku 2050.
Państwa rozwijające się powinny mieć możliwość wyboru dostosowanych do ich potrzeb mechanizmów redukcyjnych poprzez np. odpowiednią politykę zrównoważonego rozwoju.
Mechanizm ograniczający emisje z wylesiania (REDD) powinien zostać zdefiniowany w taki sposób, by uwzględniać odmienne uwarunkowania i możliwości poszczególnych krajów. Konieczne jest również zapewnienie adekwatnego poziomu finansowania ze zróżnicowanych źródeł.
Działania państw rozwijających się uzależnione będą od wsparcia technologicznego, finansowego i instytucjonalnego.
Do roku 2020 transfery finansowe przeznaczone na realizację celów redukcyjnych w krajach rozwijających się powinny wynieść 200 mld USD, co stanowić będzie 0,5 proc. PKB państw Aneksu II Protokołu z Kioto (najbogatsze kraje uprzemysłowione, które dodatkowo zobowiązały się do zapewnienia krajom rozwijającym się finansowego wsparcia w realizacji ich celów redukcyjnych, a także do transferu przyjaznych środowisku technologii).
Adaptacja krajów biedniejszych do skutków zmian klimatu
Konieczne jest stworzenie prawnie wiążących mechanizmów określających zasady podejmowania działań adaptacyjnych, uwarunkowania wsparcia finansowego oraz zobowiązania nakładane na państwa rozwijające się.
Do roku 2020 środki finansowe pozwalające na wspieranie działań adaptacyjnych w krajach rozwijających się powinny wynieść co najmniej 67 mld USD rocznie.
Finansowanie
Kraje uprzemysłowione powinny przeznaczyć 0,5 proc. PKB na przeciwdziałanie zmianom klimatu w krajach rozwijających się.
Kraje uprzemysłowione powinny zobowiązać się do stworzenia nowych źródeł finansowania, zarówno z wykorzystaniem sektora publicznego, jak i prywatnego. Jednakże głównym źródłem funduszy powinien pozostać sektor publiczny.
Technologie
Kraje rozwinięte powinny zobowiązać się do transferu nowoczesnych i przyjaznych środowisku technologii do krajów rozwijających się, w oparciu o zasady dostępności, przystępności, adekwatności i zdolności adaptacyjnych.
Bariery w transferze technologii powinny zostać zniesione.
Budowanie potencjału
Kraje rozwinięte powinny dążyć do wzmocnienia zdolności instytucjonalnych krajów rozwijających się w działaniach mających na celu ograniczenie zmian klimatycznych, szczególnie poprzez rozwój zasobów ludzkich.
Działania krajów rozwiniętych powinny odpowiadać specyficznym potrzebom krajów afrykańskich w tym obszarze, jak rozwój edukacji, wspieranie badań naukowych, promowanie konsultacji społecznych w ramach procesu decyzyjnego.
Perspektywy
W ostatnich tygodniach coraz częściej mówi się, że jedynym rezultatem konferencji w Kopenhadze będzie przyjęcie deklaracji politycznej i zobowiązania do dalszych prac nad prawnie wiążącym dokumentem. Jeśli scenariusz ten okaże się faktem, to odsunie w czasie podjęcie zobowiązań redukcyjnych przez państwa uprzemysłowione. Może też spowodować, że przyjęte cele będą mniej ambitne niż oczekują tego państwa afrykańskie i inne kraje najbardziej narażone na prognozowane skutki zmian klimatycznych. Kolejnym kluczowym dla Afryki elementem będzie wysokość środków finansowych przeznaczonych na działania adaptacyjne oraz zasady ich przyznawania. Państwa kontynentu liczą, że w Kopenhadze padną konkretne deklaracje ze strony głównych potęg gospodarczych takich jak UE, USA czy Japonia, odpowiedzialnych w głównej mierze za emisję gazów cieplarnianych. Aby przyszłe porozumienie klimatyczne spełniało oczekiwania krajów afrykańskich powinno odnosić się również do skutków zmian klimatu, do których nie da się przystosować, takich jak podnoszący się poziom mórz czy działania przesiedleńcze.
Z drugiej zaś strony, prędzej czy później, państwa afrykańskie zostaną skonfrontowane z problemem wzrostu emisji również na własnym podwórku. Aby przyspieszyć rozwój gospodarczy, Afryka będzie musiała zwiększyć zapotrzebowanie na energię, co spowoduje w konsekwencji wzrost emisji CO2. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem wydaje się wykorzystanie międzynarodowych funduszy na inwestycje w energie odnawialne, jak elektrownie wiatrowe czy słoneczne.
Konieczne będzie również stworzenie wydajnych i skutecznych instytucji monitorujących działania adaptacyjne w Afryce, szczególnie w aspekcie dofinansowania oraz transferu zielonych technologii.
Bibliografia:
- “Climate Change Impacts on East Africa. A Review of the Scientific Literature”. Published in November 2006 by WWF-World Wide Fund For Nature (formerly World Wildlife Fund) : http://www.wwf.org.uk/filelibrary/pdf/e_africa_climatechange_report.pdf
- „Afryka a zmiany klimatu”. Barbara Unmüßig i Stefan Cramer
- “Africa's Kyoto Stakes: Continent Needs Carbon Emissions Trading”. Rebecca Schultz, November 13, 2006. http://www.americanprogress.org/issues/2006/11/africa_global_warming.html
- “How relevant to sub-Saharan Africa is the Kyoto Protocol?” A B Sebitosi, Department of Electrical Engineering, University of Cape Town http://www.erc.uct.ac.za/jesa/volume17/17-1jesa-sebitosi.pdf
- Clean Development Mechanism official website http://cdm.unfccc.int/
- "African environment ministers agree common position on the Kyoto protocol's clean development mechanism", UNEP Press release, Sunday 25 Oct 1998. http://www.grida.no/news/press/1859.aspx
- Concept note for the first meeting of the Conference of African Heads of state and Government on Climate Change (CAHOSCC) and African Lead Experts on Climate Change, 24.8.2009, Addis Ababa, Ethiopia, www.africa-union.org
TTIP: szansa czy zagrożenie dla gospodarki Niemiec?
