Wojciech Paduch: System polityczny Republiki Kuby

• fidel castro
• kuba
• raul castro
• republika kuby
• stosunki międzynarodowe
• system polityczny

Republika Kuby – usytuowana w archipelagu Wielkich Antyli na Morzu Karaibskim – jest państwem Ameryki Środkowej o niezwykle ciekawej, lecz burzliwej historii. Jednoznaczne określenie systemu politycznego Kuby nie należy do rzeczy łatwych. Chociaż oficjalna nazwa sugeruje, iż ma się do czynienia z republiką, w rzeczywistości jest to republika socjalistyczna.

Wstęp

Pod pojęciem „systemu politycznego” kryje się bardzo szerokie zagadnienie. Według jednej z licznych definicji „system” określany jest jako zespół wzajemnie sprzężonych elementów, spełniający określoną funkcję[1]. Natomiast termin „system polityczny” odnosi się do tworzącego zorganizowaną całość zespołu instytucji (ogółu organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych), za pomocą których sprawowana jest władza państwowa w danym kraju [2]. Według koncepcji instytucjonalno-strukturalnej w systemie politycznym wyróżnia się cztery podsystemy: partyjny, organów państwowych, organów samorządowych oraz grup nacisku.

Dla pełnego zobrazowania kubańskich instytucji politycznych niezbędne jest przypomnienie, iż funkcjonują one w obrębie oddziaływania kształtowanej przez stulecia historii i tradycji sprawowania bezpośrednich form władzy. Ponadto warto dodać, że strategiczne położenie wyspy stawało się na przełomie wieków obiektem zainteresowań i wpływów wielkich mocarstw m.in. Hiszpanii i Stanów Zjednoczonych.

Podział administracyjny Kuby

W roku 1827 Rząd Kolonialny Hiszpanii (El Gobierno Colonial Español) podzielił Kubę na trzy departamenty administracyjne: zachodni (occidental), centralny (central) oraz wschodni (oriental). Podział ten trwał aż do roku 1878.

Pod koniec XIX wieku (1878 – 1899) po wojnie dziesięcioletniej (la Guerra de los Diez Años), zakończonej w rezultacie porażką powstańców, Rząd Kolonialny Hiszpanii dokonał następnego podziału terytorium Kuby. W efekcie powstało sześć prowincji: Pinar del Río, La Habana, Matanzas, Santa Clara, Puerto Príncipe, Santiago de Cuba. Podział ten wzorowany był na podziale Półwyspu Iberyjskiego i służył ułatwieniu wyboru deputowanych (Diputados a las Cortes) do rządu hiszpańskiego.

Na mocy Konstytucji z dnia 21 lutego 1901 roku terytorium Kuby podzielone zostało na 6 nowych prowincji: Pinar del Río, Hawana, Matanza, Las Villas, Camagüey, Oriente oraz jeden specjalny okręg – Isla de Pinosa. Zgodnie z postanowieniami wspomnianej ustawy zasadniczej w ramach kubańskich prowincji wyróżniono mniejsze jednostki administracyjne: samorządowe, miejskie oraz wiejskie.

Kolejne kubańskie konstytucje z lat: 1934, 1940 oraz 1959 nie wprowadzały żadnych nowych zmian do instniejącego podziału. Ustawa zasadnicza z 1959 roku potwierdzała postanowienia Konstytucji z 1940 roku. Państwo kubańskie o powierzchni 114 500 kilometrów kwadratowych obejmuje sześć prowincji, które dzielą się na municipios – gminy miejskie i wiejskie. W dużych zaś miastach (liczących ponad 100 000 mieszkańców) istnieją tzw. barrios, czyli dzielnice miejskie. Stolicą Kuby pozostało miasto La Habana (Hawana), znajdujące się w tzw. „wielkiej” prowincji Hawana. Oprócz stolicy Republiki Kuby w skład owej „wielkiej” Hawany wchodzą następujące miasta: Marianao, Guanabacoa, Regla, Santa Maria del Rosario oraz Santiago de las Vegas. Tak więc podział administracyjny Kuby jest podziałem trzystopniowym, obejmującym: prowincję – powiat – gminę (miejską i wiejską).

Obecnie na mocy postanowień Konstytucji z dnia 24 lutego 1976 roku oraz specjalnych ustaw Republika Kuby podzielona jest na czternaście prowincji oraz jeden specjalny okręg administracyjny – Isla de la Juventud [3]. Prowincje z kolei podzielone zostają na gminy, których łączna suma wynosi 162. Prowincja Ciudad de la Habana podzielona została na piętnaście dzielnic. Oficjalną stolicą Republiki Kuby jest Hawana (la Habana) [4].

Historia ustroju politycznego Kuby

Dnia 1 stycznia 1899 roku generał Adolfo Jimenez Castellanos w imieniu króla Hiszpanii Alfonsa XIII ogłosił koniec panowania hiszpańskiego na terytorium kubańskim. Od tego momentu aż do dnia 20 maja 1902 roku państwo kubańskie okupowane było przez oddziały amerykańskie. Oficjalnie dzień ten uznaje się za odzyskanie niepodległości Kuby. Z chwilą proklamowania niepodległości w kraju zaszło wiele zmian w dziedzinie kształtowania ustroju państwowego. W ciągu ponad 105 lat (1902-2008) istnienia niepodległej Kuby jej ustrój przeżywał nadspodziewanie szybką ewolucję.

15 września 1900 roku (podczas amerykańskiej okupacji) przeprowadzono wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego. Kubańscy parlametarzyści rozpoczęli wówczas prace nad projektem konstytucji państwowej, którą w rezultacie uchwalono 21 lutego 1901 roku. Nie zawarto w niej jednak żadnych postanowień dotyczących uprawnień Stanów Zjednoczonych na Kubie. W związku z tym w Kongresie amerykańskim nasiliła się krytyka ówczesnego amerykańskiego prezydenta Williama McKinleya. Domagano się zwierzchnictwa Stanów Zjednoczonych nad Kubą. Rezultatem tych wydarzeń było wymuszone przyjęcie tzw. „poprawki Platta” w dniu 20 maja 1902 roku przez Zgromadzenie Konstytucyjne Kuby (pozostającej w mocy do 1934 roku). Przyjęta propozycja senatora stanu Connecticut Orville Hitchcock Platta dawała USA kontrolę nad polityką rządu kubańskiego, a także zapewniała prawo do posiadania bazy wojskowej Guantanamo.

Konstytucja z 1901 roku przewidywała instytucję prezydenta oraz dwóch vice-prezydentów, wybieranych na czteroletnią kadencję. Pierwszym prezydentem Republiki Kuby został Tomás Estrada Palma. Władzę ustawodawczą sprawował Kongres złożony z Senatu (24 senatorów) oraz Zgromadzenia Konstytucyjnego. Posłowie do Zgromadzenia Konstytucyjnego byli wybierani w stosunku proporcjonalnym do liczby mieszkańców. Prawo wyborcze nabywali jedynie mężczyźni po ukończeniu 21 roku życia. Ustawa zasadnicza wprowadzała obowiązkowe nauczanie w szkole podstawowej, gwarantowała wolność prasy, petycji, zgromadzeń oraz zrzeszania się. Kościół został oddzielony od państwa, co dawało swobodę wyznania. Warto tu zaznaczyć, iż konstytucja ustanowiła równość wszystkich obywateli Republiki Kuby wobec prawa. Do podstawowych praw obywatelskich zagwarantowanych przez konstytucję należało jeszcze prawo do ochrony prywatnej własności oraz prawo do dysponowania własnym majątkiem i kapitałem [5].

{mospagebreak}

Pomimo proklamowania niepodległości przez Kubę oraz przyjęcia „poprawki Platta” ingerencja USA w stosunki wewętrzne Kuby nasilała się. Piewszą przesłanką złej sytuacji pomiędzy tymi krajami było kolejne wymuszenie na Kubie zawarcia umowy o wzajemnej pomocy USA i Kuby (11 grudnia 1902 roku). Umowa dotyczyła kwesti gospodarczych, głównie zniesienia ceł na produkty eksportowane. Poźniej na mocy 7 paragrafu „poprawki Platty” w dniu 22 maja 1903 roku parlament kubański musiał zawrzeć tzw. stałą umowę między USA i Kubą, która prócz kwesti gospodarczych dotyczyła także amerykańskich baz wojskowych na terytorium Kuby. Rezultatem tego przymusu był fakt, że Kuba na początku lat 20. XX wieku stała się całkowice zależna od gospodarki amerykańskiej, co z kolei wpłynęło na kształtowanie sie późniejszego ustroju politycznego Kuby.

Po kryzysie na rynku amerykańskim w latach 1920-1921 na Kubie zaczęły występować napięcia społeczne. Były one skutkiem kryzysu na rynku cukru, który stanowił jeden z podstawowych kubańskich towarów eksportowych. Doprowadziło to do objęcia władzy przez dyktatora generała Machado y Moralesa w 1925 roku. Został on jednak obalony w 1933 roku w wyniku wojskowego zamachu stanu, kierowanego przez Fulgencio Batistę (tzw. bunt sierżantów). Batista, o orientacji proamerykańskiej, pełnił funkcję prezydenta Kuby w latach 1940-1944 roku.

Ustanowienie nowej konstytucji w 1940 roku miało istotne znaczenie dla dalszej historii politycznej Kuby. Wzorowana bowiem była na konstytucji hiszpańskiej z dnia 9 grudnia 1931 roku, jak również zawierała niektóre postanowienia amerykańskiej konstytucji [6]. Składająca sie z 286 artykułów konstytucja miała za zadanie utrwalić postępowy dla ówczesnej Kuby burżuazyjno-demokratyczny ustrój społeczno-polityczny. Miała ona formalnie charakter demokratyczny, zawierała bowiem przepisy zabraniające tworzenia i posiadania latyfundiów, wprowadzała obowiązek reformy rolnej, jak również gwarantowała bezpłatny wymiar sprawiedliwości. Natomiast jesli chodzi o formę wykonywania władzy przyjęła ona zapiski Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Tak więc zgodnie z jej postanowieniami parlament kubański składał się z dwóch izb: Izby Reprezentantów oraz Senatu [7]. Wprowadzała prezydencki system rządów (tak jak w Konstytucji USA). W myśl tych postanowień prezydent wybierany był na czteroletnią kadencję, posiadał prawo powoływania i odwoływania ministrów, przewodniczył podczas posiedzeń Rady Minstrów, był głową państwa [8]. Vice-prezydent natomiast zajmował jednocześnie stanowisko przewodniczącego Senatu. Została ustanowiona najniższa granica wieku: 35 lat dla prezydenta Republiki, 30 lat dla ministrów. Gubernator prowincji na Kubie wybierany był na czteroletnią kadencję, w głosowaniu tajnym i powszechnym. Ponadto przy instytucji gubernetora wprowadzono Radę Prowincjonalną, której przewodnictwo obejmował gubernator danej prowincji [9].

Wskutek porażki w wyborach 1952 roku Fulgencio Batista doprowadził do zamachu stanu i został dyktatorem. Od 1956 roku nasiliły się ruchy opozycyjne. Część z nich przekształciła się w ruch partyzancki (tzw. Ruch 26 Lipca) pod kierownictwem Fidela Castro. Walka partyzancka doprowadziła do upadku Batisty i wkroczenia 1 stycznia 1959 roku partyzantów do Hawany. W rezultacie Fidel Castro został premierem Republiki Kuby. Wydarzenia te doprowadziły do zmiany kubańskiej konstytucji z 1940 roku. Nie została ona formalnie uchylona, lecz zastąpiona ustawą zasadniczą uchwaloną przez Radę Ministrów w dniu 7 lutego 1959 roku. Nowa ustawa – co najważniejsze – stworzyła idealne warunki dla ustawowego wprowadzania zmian ustrojowych w Republice Kuby. Głosiła zasadę, że państwo kubańskie uznaje prawo własności prywatnej, a ograniczenie lub zniesienie tego prawa może być dokonane tylko ustawą wydaną w interesie publicznym, poddała banki pod kontrolę państwa oraz zastrzegła sobie możliwość konfiskaty majątku osób współpracujących z Batistą. Warto zaznaczyć, że konstytucja była nowelizowana w miarę wprowadzania dalszych reform społeczno-gospodarczych.. Tym samym w okresie między lutym a sierpniem 1959 roku doszło aż do 16 nowelizacji.

Ustawa zasadnicza z 1959 roku wraz z jej późniejszymi nowelizacjami aż do roku 1976 stanowiła jeden z podstawowych aktów prawnych określających charakter polityczny Kuby, jego strukturę i zadania oraz kompetencje organów państwowych. Znosiła ona wzorowany na Konstytucji Stanów Zjednoczonych prezydencki system rządów (nie wprowadzała jednak systemu parlamentarno-gabinetowego) i dwuizbowy parlament (przekazując jego kompetencje Radzie Ministrów). Jednocześnie zachowywała dotychczasową organizację sądownictwa kubańskiego (sądy rewolucjonistyczne powstałe w czasie reżimu Batisty nadal istniały). Ustawa wprowadzała trójpodział władzy na władzę: wykonawczą, ustawodawczą oraz sądowniczą, jednak podział ten praktycznie nie istniał, bowiem cała władza skupiona była wokół Rady Ministrów.

Na czele państwa według postanowień ustawy zasadniczej stał Prezydent Republiki, wybierany przez Radę Ministrów. Pełnił on funkcję reprezentacyjną na zewnątrz kraju oraz miał prawo wydawania dekretów w określonych sprawach. Posiadał on również prawo do zajmowania stanowiska prezydenta na stałe (powoływany był na czas nieokreślony, bez możliwości jego odwołania). Do innych ważnych uprawnień prezydenta należało: zatwierdzanie, podpisywanie oraz ogłaszanie ustaw; zawieranie umów z innymi państwami oraz prezentowanie ich Radzie Ministrów; przyjmowanie przedstawicieli obcych państw, jak również wysyłanie kubańskich przedstawicieli do innych krajów; powoływanie
oraz zwalnianie premiera i ministrów etc.

W momencie śmierci prezydenta lub przypadku jego niemożności sprawowania władzy, Rada Ministrów wyznacza tymczasową osobę do sprawowania funkcji prezydenta [10].

Rządem Republiki Kuby oraz jednocześnie organem ustawodawczym państwa jest Rada Ministrów. Do głównych zadań Rady należy m.in.:

• ratyfikacja umów międzynarodowych
• zatwierdzanie jako organ administracyjny decyzji prezydenta
  o mianowaniu szefów kubańskich przedstawicielstw dyplomatycznych
• nadzór nad pracami ministrów
• jako organ ustawodawczy uchwalanie ustaw i budżetu państwa
• wypowiadanie wojny oraz zatwierdzanie traktatów pokojowych.

Premier kieruje polityką rządu. Jest traktowany oddzielnie od ministrów poszczególnych resortów. Od lutego 1959 roku aż do lutego 2008 roku stanowisko Premiera Republiki Kuby piastował Fidel Castro. Natomiast w dniu 25 marca 1962 roku utworzono stanowisko vice-premiera. Został nim Raul Castro, nie przestając jednocześnie pełnić funkcji ministra rewolucyjnych sił zbrojnych.

Organami Republiki Kubańskiej w wymiarze sprawiedliwości na mocy ustawy zasadniczej [11] są:

• Sąd Najwyższy w Hawanie (Tribunal Suprema de Justicia), w którego skład wchodziły: izba cywilna, karna oraz do spraw osobistych; Trybunał Konstytucyjny. Na czele Sądu Najwyższego stał prezes. Wyroki sądu podlegają opublikowaniu w „Dzienniku Ustaw” (Gaceta Oficial),
• Sądy powszechne niższej instancji (prowincjonalne II instancji, rejonowe I instancji),
• Najwyższy Trybunał Wyborczy (Tribunal Superior Electoral), składał
  się z pięciu osób (trzech sędziów Sądu Najwyższego oraz dwóch innych sędziów),
• Trybunał do Spraw Administracji Publicznej, składał się z sześciu osób zgłoszonych
  (po jednej) przez: Sąd Najwyższy, Radę Ministrów, Najwyższą Radę Uniwersytecką, związek zawodowy pracowników państwowych oraz związek zawodowy pracowników samorządowych. Przewodniczącego trybunału powołuje prezydent.
• Sądy wojskowe
• Trybunały ziemskie, rozstrzygały spory powstałe w wyniku reformy rolnej
• Trybunały rewolucyjne, powstawały na terenie Kuby w okresie wojny, służyły
  do rozpatrywania spraw osób oskarżonych o kontrrewolucję, sabotaż bądź szpiegostwo.

Charakterystyczną cechą kubańskich sądów był fakt braku ławników podczas procesów sądowych. Wyrok zapadał na podstawie opinii zawodowego sędziego. Warto tu wspomnieć, że żadna z dotychczasowych konstytucji kubańskich łącznie z ustawą zasadniczą – nie przewidywała możliwości powoływania ławników sądowych. Ponadto ustawa z 1958 roku wprowadzała do wymiaru sprawiedliwości instytucję prokuratury, na czele której stał prokurator Sądu Najwyższego, powoływany przez prezydenta za zgodą Rady Ministrów.

Ważnym okresem w historii ustroju politycznego Republiki Kuby były lata 60. i 70. XX wieku. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych w lutym 1960 roku z ZSRR umocniło tylko przekonanie o słuszności systemu socjalistycznego. W roku 1972 Republika Kuby przystąpiła do RWPG (Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej), co spowodowało zacieśnienie stosunków z krajami bloku wschodniego. W dwa lata później Kuba staje się członkiem ruchu państw niezaangażowanych.

15 lutego 1976 roku odbyło się referendum ludowe w sprawie nowej Konstytucji Republiki Kuby, w którym wzięło udział aż 98% elektoratu oraz którą poparło 97% głosujących. Konstytucja ta była wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR. Ponadto wprowadzono ustawy ograniczające prawo obywateli do swobodnego zrzeszania się. Zezwolono na pierwsze po rewolucji wybory pośrednie do parlamentu. Wszystkie te działania zmierzały do zinstytucjonalizowania rewolucji, jednak nadal pełnię władzy politycznej i wojskowej piastował Fidel Castro.

W lipcu 1992 roku oraz czerwcu 1993 roku Fidel Castro doprowadził do kolenych zmian w konstytucji. Ostatecznie treść Konstytucji Republiki Kuby zawiera (prócz preambuły) 15 rodziałów, w skład których wchodzi 137 artykułów. Nowe zmiany dawały Fidelowi Castro m.in. prawo do wprowadzenia stanu wyjątkowego oraz gwarantowały bezpośrednie wybory do parlamentu, ale niestety nadal nie dopuszczały opozycji do wyborów. Konstytucja określiła również prywatną działalność gospodarczą oraz swobodę wyznania:

 Państwo kubańskie uznaje, respektuje oraz gwarantuje wolność religii. W Republice Kuby instytucje wyznaniowe są rozłączne od instytucji państwowych [12].

Konstytucja wprowadzała możliwość głosowania obywateli od 16 roku życia. Pełne prawa wyborcze tzn. możliwość głosowania na kandydatów do Zgromadzenia Narodowego zarówno kobiety jak i mężczyźni uzyskiwali w wieku 18 lat [13].

Struktura organów władzy

Na mocy konstytucji z dnia 15 lutego 1976 roku oraz nowelizacji w latach 1992 i 1993 do głównych organów władzy w Republice Kuby należą: Prezydent Republiki, Zgromadzenie Narodowe, Rada Państwa i Rada Ministrów. Głową państwa kubańskiego od 2 grudnia 1976 roku do 19 lutego 2008 roku był Fidel Castro. 31 lipca 2006 roku przekazał on tymczasowo władzę nad państwem swojemu bratu, Raulowi. Powodem tej decyzji były problemy zdrowotne (operacja przewodu pokarmowego). 24 lutego 2008 roku nowym prezydentem został wybrany przez parlament – generał Raul Castro. Postanowienia Konstytucji Republiki Kuby gwarantują prezydentowi Republiki stanowisko Prezydenta Rady Państwa, Rady Ministrów[14] oraz I Sekretarza Komunistycznej Partii Kuby. Prezydent jako szef państwa posiada władzę wykonawczą. Najważniejszym organem władzy w Republice Kuby jest jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe Władzy Ludowej [15] (Asemblea Nacional del Poder Popular). W skład Zgromadzenia wchodzi obecnie 609 członków, wybieranych bezpośrednio z list Komunistycznej Partii Kuby, które najpierw muszą zostać zaakceptowane w specjalnych komisjach na pięcioletnią kadencję. Zgromadzenie Narodowe stanowi najważniejszy organ władzy legislacyjnej. Wszystkie sesje Zgromadzenia są jawne, za wyjątkiem sesji mających na celu bezpieczeństwo państwa. Zgromadzenie zbiera się dwa razy w roku na sesjach plenarnych na parę dni, by zatwierdzić podjęte już przez Radę Państwa czy Radę Ministrów decyzje. Może [również] zwołać sesję nadzwyczają, jesli wymaga tego sytuacja w kraju. Zgromadzenie Narodowe ma ponadto prawo do zmiany konstytucji [16]; wyboru przeydenta, vice-prezydenta; przeprowadzania referendum; wskazywania kandydata na Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego (w rzeczywistości kandydata mianuje Rada Ministrów bądź Rada Państwa, a regulowane jest to poprzez specjalne ustawy). Ostatnie wybory do Zgromadzenia odbyły się 20 stycznia 2008 roku, w wyniku których wszyscy ubiegający się kandydaci uzyskali mandaty (było ich 614, czyli o 5 więcejniż miejsc w parlamencie).

Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród siebie Radę Państwa [17], w skład której wchodzi 31 członków: prezydent, vice-prezydent, I sekretarz oraz 28 pozostałych członków. Wybierani są oni na pięcioletnią kadencję. Rada Państwa wybiera i mianuje członków Rady Ministrów, choć w rzeczywistości to prezydent wskazuje każdą nominację. Rada Państwa obraduje pomiędzy sesjami plenarnymi Zgromadzenia Narodowego. Do głównych zadań Rady [18] należy m.in.: ratyfikowanie bądź odrzucanie traktatów międzynarodowych, zwoływanie sesji nadzwyczajnych Zgromadzenia Narodowego, odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych Kuby w innych krajach. Decyzje Rady Państwa zapadają zwykłą większością głosów [19].

Prezydent Rady Państwa jako szef rządu jest uprawniony [20] m.in. do: reprezentowania państwa oraz rządu za granicą, przewodniczenia podczas sesji Rady Państwa oraz Rady Ministrów, wprowadzania stanu wyjątkowego w państwie, podpisywania bądź odrzucania uchwał i rezolucji wydanych przez Radę Państwa. W przypadku śmierci, choroby, bądź nieobecności Prezydenta Rady jego stanowisko zajmuje Vice-prezydent.

 

Rada Ministrów jest zarówno najwyższą władzą wykonawczą, jak i najważniejszym organem administracyjnym rządu Republiki Kuby [21]. W skład Rady wchodzi prezydent, vice-prezydent, ministrowie, sekretarz oraz pozostali członkowie (skład jest determinowany przez specjalne ustawy). Priorytetem Rady Ministrów [22] jest organizowanie i prowadzenie polityki wewnętrznej i zewnętrznej, socjalnej, gospodarczej oraz kulturowej. Ponadto Rada ustala i zatwierdza budżet państwa i prowadzi politykę bezpieczeństwa. Najwyższą władzę sądowniczą sprawuje Corte Suprema del Pueblo, czyli Sąd Najwyższy [23]. Sędziowie kubańscy są niezawiśli oraz niezależni. Organizacja sądownicza na Kubie dzieli się na trzy formy: sąd narodowy (Sąd Najwyższy), sądy prowincjonalene oraz sądy municipalne. Wiekszość przestępców karanych jest właśnie przez sądy municipalne bądź prowincjonalne.

 

{mospagebreak}

System partyjny Kuby 

Na Kubie istnieje system jednopartyjny, którego zasady określa kubańska konstytucja z 1976 roku, stwierdzając, że:

Komunistyczna Partia Kuby (...) zorganizowana straż przednia narodu kubańskiego, stanowi przewodnią siłę najwyższą Społeczeństwa i Państwa, która organizuje i ukierunkowuje powszechne wysiłki na rzecz osiągnięcia celów budowy socjalizmu i społeczeństwa komunistycznego [24].

Pomimo, iż dozwolone jest istnienie innych partii politycznych, to i tak posiadają one mało istotny, wręcz marginalny wpływ na politykę kraju, dlatego też z reguły nie występują. Znacznie częściej ich rolę zastępują związki zawodowe skupione w Centrali Pracujących Kuby (Central de Trabajedores de Cuba – CTC). Do najważniejszych organizacji zrzeszających dysydentów kubańskich walczących o pluralizm należy m.in. Kubańska Federacja Kobiet (Federación de Mujeres Cubanas – FMC), Partia Praw Człowieka (Partido Pro-Derechos Humanos), Kubańska Platforma Demokratyczna (Platforma Democratica Cubana - CDP), Kubańska Partia Ortodoksyjna (Partido Cubano Ortodoxo – PCO).

Początki marksizmu na Kubie związane są z pojawieniem się kubańskiej klasy robotniczej w latach 60. XIX wieku. Jednym z pierwszych propagandystów nauki Marksa był tu działający pod koniec XIX wieku – Enrique Roig. W lutym 1899 roku na wyspie została utworzona pierwsza partia socjalistyczna – Socjalistyczna Partia Robotnicza, na czele której stanął rewolucjonista Diego Vincente Tejera. Głosił
on, że powstałe ugrupowanie działać będzie nie tylko na rzecz kubańskiej gospodarki, ale również zabierać będzie stanowisko polityczne. Niestety krótki żywot Socjalistycznej Partii Robotniczej spowodował zainicjowanie w 1900 roku przez Tejera nowego ugrupowania – Partii Ludowej, przekształconej w roku następnym w Robotniczą Partię Ludową. W roku 1904, tuż po utworzeniu Republiki Kuby, na wyspie odbyły się pierwsze częściowe wybory parlamentarne. Zwycięstwo w wyborach odniosła partia konserwatywna, która prócz chęci utrzymania władzy nie zrobiła nic na rzecz ludności pracującej. Był to sygnał dla społeczeństwa, że trzeba stworzć nową własną partię – partię robotniczą. Inicjatywę tę wykorzystał Carlos Valiño, który w styczniu 1905 roku stworzył nową partię robotniczą. Propagowała ona jawnie naukę marksizmu. Głównym celem formacji było prowadzenie godnej polityki na rzecz ludności robotniczej. Zakładano m.in. godziwe warunki pracy dla wszystkich, sześciogodzinny czas pracy dla młodzieży oraz zakaz pracy dla dzieci, walkę klasy robotniczej o wyzwolenie, stworzenie społeczeństwa bezklasowego oraz demokratyzację konstytucji. Ponadto głoszono żądania, aby w kubańskich przedsiębiorstwach pracowało co najmniej 75% Kubańczyków oraz zakazywano zatrudniania siły roboczej z zagranicy. Warto zaznaczyć, że ugrupowania polityczne, które powstały po roku 1902, zawiesiły swoją działalność, bądź zniknęły ze sceny politycznej w wyniku przegranej w wyborach. Przykładem była powstała w 1920 roku Radykalna Socjalistyczna Partia.

Pod wpływem październikowych wydarzeń rewolucyjnych w 1917 roku w Rosji, na Kubie oraz w znacznej części Ameryki Łacińskiej rozprzestrzeniła się szybko nauka marksizmu-leninizmu. W 1920 roku od partii socjalistycznej odłączyła się pewna grupa rewolucjonistów. W 1925 roku lewicowy działacz Julio Antonio Mella wraz ze wspomnianym wcześniej Carlosem Valiño stworzyli nową partię – Komunistyczną Partię Kuby. Do roku 1934 działała ona nielegalnie. Dopiero jej legitymizacja na początku 1935 roku umocniła jej pozycję na scenie politycznej Kuby oraz zwiększyła liczebność członków partii. W wyborach w 1940 roku Komunistyczna Partia Kuby uzyskała aż 80 000 głosów poparcia. Wygrana w wyborach oraz zjednoczenie się ze Związkiem Rewolucyjnym spowodowało powstanie w tym samym roku Rewolucyjnego Związku Komunistów, a w 1944 roku powołanie do życia nowej Ludowo-Socjalistycznej Partii Kuby.

Utworzenie w Meksyku przez Fidela Castro nowego kierunku politycznego pod nazwą Ruch 26 Lipca na przełomie 1955 i 1956 roku doprowadziło do wojny domowej na Kubie. Rezultatem wydarzeń w latach 1957 – 1958 był upadek dyktatury Batisty oraz powstanie Zjednoczonych Organizacji Politycznych [25], przekształconych w 1962 roku w Zjednoczoną Partę Socjalistycznej Rewolucji (El Partido Unido de la Revolución Socialista – PURS). Powołanie do życia nowej partii było niezbędne do ustalenia i realizacji wspólnych celów w dziedzinie politycznej, społecznej oraz gospodarczej. Nowy twór polityczny posiadał strukturę organizacyjną, utworzoną według kryteriów terytorialno-produkcyjnych.

W skład struktury organizacyjnej PURS jako główny organ partyjny wchodziło kierownictwo krajowe, a dodatkowo podległe mu komitety: prowincjonalne, regionalne (powiatowe) i miejskie. Fundamentem tej struktury były organizacje podstawowe tzw. nucleos w zakładach pracy oraz jednostkach wojskowych. Każdy komitet składał się z sekretarza generalnego oraz sekretarzy wyspecjalizowanych: organizacyjnych, do spraw oświaty, do spraw ideologicznych oraz do spraw produkcji. Pierwszym sekretarzem kierownictwa krajowego został Fidel Castro, zaś drugim sekretarzem – Raul Castro.

W październiku 1965 roku kierownictwo krajowe PURS podjęło uchwałę o zmianie nazwy partii na Komunistyczną Partię Kuby [26] (El Partido Comunista de Cuba), która rządzi Republiką Kuby do dnia dzisiejszego. Następnie powołano do życia Komitet Centralny jako kulminację procesu unifikacji partyjnej i „stopnia rozwoju świadomości polityczo-ideologicznej ludu”. Partia ta stała się wedle jej deklaracji programowych „instrumentem tworzenia socjalizmu i komunizmu”.

Za główny cel Komunistycznej Partii Kuby uważa się ochronę niepodległości oraz  zdobyczy podstawowych godności, zdrowia, edukacji, ochrony dzieci i osób starszych. Baza programowa partii zawiera w sobie główne cele całego społeczeństwa. Nowa partia rozbudowała znacznie swoją strukturę organizacyjną w stosunku do swojej poprzedniczki.

Głównym organem partyjnym jest Sekretariat Generalny, na czele którego stoi Fidel Castro. Następnie podporządkowane jest mu Biuro polityczne partii komunistycznej, w którego skład wchodzi 24 członków. Kolejnym ważnym organem jest Komitet centralny, któremu podlegają sekretariaty regionalne, komitety miejskie oraz tzw. oddziały cząstkowe. Za podstawę partii uważa się ich członków, których obecna liczba wynosi 820 000 osób.

Komunistyczna Partia Kuby opiera swoją działalność o zasadę tzw. centralizamu demokratycznego (centralismo democrático). Centralizam demokratyczny oznacza całkowity prymat władzy wykonawczej, w szczególności poszczególnych jednostek trzymających władzę. Charaktertstyczną częścią centralizmu demokratycznego jest fakt, że władze partyjne mają całkowity wpływ na wyborców.  

Zakończenie

Bez wątpienia można stwierdzić, iż system polityczny Kuby ma liczne wady, a władza państwowa nie stwarza korzystnych warunków do rozwoju prawdziwej demokracji. Mechanizmy przyjęte i realizowane na kubańskim terytorium nie raz już stawały się tematem dyskusji pomiędzy przedstawicielami państw demokratycznych. Panowanie jednej tylko partii oraz perfekcyjnie przygotowana propaganda przeciw krajom Zachodu z pewnością nie wpływają na poprawę wizerunku Republiki Kuby na arenie międzynarodowej. Warto zatem zastanowić się chwilę nad słowami przewodniczącego kubańskiego parlamentu Ricarda Alarcón, który kiedyś stwierdził:

Kubański system polityczny działa tak znakomicie, że przez długie lata nie będzie potrzeby go zmieniać. Świat z czasem przekona się, że demokracja na Kubie działa lepiej niż w innych rajach, a jej obywatele są z niej prawdziwie zadowoleni. 

Czy faktycznie tak jest?

Przypisy

[1] Encyklopedia PWN, Warszawa 2008, Wyd. Naukowe PWN.
[2] Encyklopedia PWN, Warszawa 2008, Wyd. Naukowe PWN.
[3] Art. 101 Konstytucji Republiki Kuby z 1976 roku.
[4] Art. 3 Konstytucji Republiki Kuby z 1976 roku.
[5] Art. 12 Konstytucji Republiki Kuby z 1901 roku.
[6] Morawski Wacław, Kierunki rozwoju politycznego Kuby, Lublin 1975, Wyd. Lubelskie.
[7] Art. 119 Konstytucji Republiki Kuby z 1940 roku.
[8] Art. 138 – 147 Konstytucji Republiki Kuby z 1940 roku.
[9] Morawski Wacław, Kierunki rozwoju politycznego Kuby, Lublin 1975, Wyd. Lubelskie.
[10] Morawski Wacław, Kierunki rozwoju politycznego Kuby, Lublin 1975, Wyd. Lubelskie.
[11] Morawski Wacław, Tworzenie podstaw ustrojowych Republiki Kuby 1959 - 1970, Lublin 1972, Wyd. Lubelskie.
[12] Art. 8 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[13] Art. 132 – 132 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[14] Art. 74 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[15] Art. 69 – 86 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[16] Art. 137 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[17] Art. 89 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[18] Art. 90 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[19] Art. 91 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[20] Art. 93 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku
[21] Art. 95 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[22] Art. 98 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[23] Art. 120 Konstytucji Republiki Kuby z 1992 roku.
[24] Art. 5 Konstytucji z dnia 24 lutego 1976 roku.
[25] Zjednoczone Organizacje Polityczne (Organizaciones Revolucionarias Integradas – ORI) – organizacja polityczna powstała w 1961 roku na skutek połączenia się trzech formacji politycznych: Ludowo Socjalistycznej Partii Kuby (El Partido Socjalista Popular de Cuba), Ruchu 26 Lipca Fidela Castro (El Movimiento Revolucionario del 26 de Julio) oraz Rewolucyjnego Dyrektoriatu 13 Marca (El Directorio Revolucionario del 13 Marzo).
[26] Nie należy mylić tej partii z Komunistyczną Partią Kuby powstałą w 1925 roku z inicjatywy Julia Antonia Mella oraz Carlosa Valiño.

 

Bibliografia