Wyspy Pacyfiku
-
Zdzisław Preisner, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
Ocean Wielki, Spokojny, albo Pacyfik to nazwy największego obszaru wodnego na Ziemi, leżącego pomiędzy Azją, Ameryką Pn, Ameryką Pd, Antarktydą i Australią. Jego powierzchnia wynosi 179,7 mln km2, średnia głębokość 4030 m, zaś maksymalna 11 022 (Rów Mariański). Pacyfik jest więc większy od łącznej powierzchni wszystkich lądów na Ziemi. Ocean powstał w wyniku rozprzestrzeniania się jego dna od śródoceanicznego grzbietu w obu przeciwnych sobie kierunkach (teoria spredingu). Dno oceaniczne wzdłuż grzbietu jest zawsze aktywne wulkanicznie.
Gorąca magma znajduje w strefie grzbietu, miejsce łatwiejszego wydobywania się na powierzchnię. W kontakcie z zimną wodą gwałtownie zastyga, tworząc twarde bloki, które z kolei rozrywane, podlegają rozsuwaniu przez kolejne wypływy magmy.
Młoda skorupa oceaniczna odsuwa się od grzbietu i daleko od niego stopniowo zapada, szczegolnie kiedy natrafia na blok kontynentalny, kryjąc się pod nim. Tworzą się tam głębokie rowy oceaniczne (strefa subdukcji). Centralną część Pacyfiku stanowi Platforma Pacyficzna, zbudowana z warstwy bazaltowej, przykrytej czerwonym iłem głębinowym, mułem otwornicowym i okrzemkowym, o łącznej miąższości 300-400 m.
Strefa bazaltowa oddzielona jest od strefy przejściowej skorupy ziemskiej, andezytowo-trachitowo-riolitowej, tzw. linią andezytową (zwaną też sialową), przebiegającą wzdłuż wschodnich wybrzeży Nowej Zelandii, dalej łukami wysp Fidżi, Salomona, Bismarcka, Nowej Gwinei, Marianów, Japonii, wzdłuż Kamczatki, aż po Aleuty. Stąd biegnie na południe wzdłuż wybrzeży Ameryki Pn, Środkowej i dalej Ameryki Pd. Jest to strefa o wyjątkowo dużej aktywności sejsmicznej i wulkanicznej, nazywana Okołopacyficznym Pierścieniem Ognia.
Rzeźba dna oceanicznego jest skomplikowana i urozmaicona. Występują tam rozległe baseny, położone na głębokości około 5 tys. M oraz śródoceaniczne grzbiety, szczególnie wyraźnie rysujące się w części południowej i wschodniej oceanu, o szerokości nawet do 2-3 tys. km, wznoszące się do 2-3 tys. m ponad otaczające je dno oceaniczne.
Duża aktywność procesów wewnętrznych i ruch płyt oceanicznych doprowadzają do oddzielenia się od kontynentów ich większych lub mniejszych fragmentów oraz wyłaniania się ponad powierzchnię oceanu nowych wysp. Wyspy Pacyfiku, ze względu na ich pochodzenie, podzielić można na dwie grupy: kontynentalne i oceaniczne.
Wyspy kontynentalne, będące częścią sąsiadujących z nimi kontynentów, które np. mogą być dawnymi łańcuchami górskimi ciągnącymi się kiedyś wzdłuż ich wybrzeży. Otaczające je obszary oceaniczne o głębokościach nie przekraczających 100-150 m, powstałe w wyniku podniesienia się poziomu oceanu światowego po stopieniu się wielkich pokryw lądolodów (laurentyjskiego, skandynawskiego) w końcu plejstocenu i zalaniu ich wodami szelfów kontynentalnych. Duże wyspy tego typu znajdują się w zachodniej części Pacyfiku. Zbudowane są ze skał granitowych, wulkanicznych i różnorodnych osadowych. Należą do nich m.in. Nowa Gwinea, wyspy Indonezji, Nowa Zelandia.
Wyspy oceaniczne powstają w wyniku aktywności wulkanicznej i procesów związanych z ruchem oceanicznego dna. Jest ich bardzo wiele, są niewielkich rozmiarów i położone są szczególnie w południowej i środkowej części Pacyfiku oraz nieliczne w północnej. Takie wyspy powstawały w rejonie grzbietów śródoceanicznych, gdzie szczególnie duża aktywność wulkaniczna, objawiająca się kolejnymi wylewami law, powodowała narastanie stożka wulkanicznego, aż do momentu jego wyłonienia się ponad powierzchnię oceanu.
Wyspy oceaniczne mogą tworzyć się także w strefie subdukcji, czyli tam, gdzie zapada się jedna płyta oceaniczna pod drugą. W momencie ich zderzania stopiona materia łatwiej znajduje ujście ku powierzchni i tam nadbudowując kolejne warstwy może wynurzyć się ponad powierzchnię oceanu. Tworzą się wówczas grupy wysp układające się w charakterystyczne łuki. Tzw. „gorące plamy” o stałym położeniu, ponad którymi przesuwają się wędrujące płyty, również mogą być przyczyną powstawania wysp oceanicznych.
Silne erupcje wulkanów powodują wtedy przebijanie płyty przez wydobywające się lawy, które narastając wynurzają się ponad powierzchnię oceanu. W pasie międzyzwrotnikowym, gdzie panują sprzyjające warunki dla rozwoju raf koralowych, na podłożu jakim są wyspy wulkaniczne, mogą narastać kolejne warstwy raf koralowych, co prowadzi do powstania wysp koralowych.
W obszarze Pacyfiku występują tysiące wysp, od wielkich kontynentalnych, przez wulkaniczne, wulkaniczno-koralowe, aż po atole i małe wysepki wyniesionych ponad powierzchnię oceanu fragmentów rafy. Regionalnie można podzielić je na trzy duże grupy:
- Melanezja, czyli „czarne wyspy”. Nazwa pochodzi od ciemnej karnacji skóry ich mieszkańców (Nowa Gwinea, Wyspy Salomona, Admiralicji, Nowa Kaledonia, Vanuatu, Archipelag Bismarcka, Nowe Hebrydy, Santa Cruz, Wyspy Lojalności, Fidżi)
- Mikronezja, czyli „małe wyspy”. Nazwę zawdzięczają swoim niewielkim rozmiarom. (Mariany, Wyspy Marshalla, Kiribati, Karoliny, Tuvalu, Nauru)
- Polinezja, czyli „wiele wysp”. Nazwa odzwierciedla duże nagromadzenie wysp w tym regionie. (Nowa Zelandia, Hawaje, Wyspa Wielkanocna, Polinezja Francuska, Samoa, Tonga, Wyspy Cooka, Phoenix, Niue, Tokelau, Wallis i Futuna)
Nie taka Białoruś straszna
