Kto był pierwszym władcą w historii? Skąd się wzięła polityka zagraniczna? Kiedy wybuchła pierwsza wojna? Kiedy pojawiła się korespondencja dyplomatyczna? Kto zawarł pierwsze układy międzypaństwowe, arbitraże i traktaty pokojowe? Zapraszam do lektury, w której znajdziecie odpowiedzi na te i inne pytania.

Polityka darem bogów

Na początku fale potopu ogarnęły ziemię a gdy wielka woda wreszcie opadła pozostawiła po sobie niewyobrażalny chaos. Bogowie zmiłowali się nad ocalonymi w arce ludźmi, którym przewodził stary Utnapisztim i nakazali mu wypuścić gołębice. Ptak przepadł bez wieści  a sędziwy mędrzec  zdążył wysłać jeszcze jaskółkę i kruka zanim dostrzegł ląd. Jego decyzja z pewnością nie znalazłaby dziś aprobaty ekologów, ale tak właśnie wyglądał według Sumerów początek naszego świata. Bogowie otoczyli  Utnapisztima swoją opieką a ludzkości podarowali władzę królewską, która w krótkim czasie uporządkowała świat odradzający się po wielkiej powodzi.  Władzę, która ukształtowała podstawy światowej polityki zagranicznej aktualne do dziś.

Pierwszy władca i pierwsza wojna

Pierwszym miastem-państwem, które po potopie otrzymało władzę, było Kisz w Mezopotamii (starożytny Sumer). Król Kisz: Enme-Baragesi, panujący około 2700 roku p.n.e. jest pierwszym władcą w historii świata (potwierdzonym w źródłach). Dziś niemal zapomniany, w swoich czasach budził strach i grozę, tworząc swoimi czynami podstawy światowej dyplomacji. Enme-Baragesi wykroczył poza tradycyjny model miasta-państwa jednocząc północne obszary Mezopotamii, stoczył pierwszą opisaną w źródłach historycznych wojnę, która uczyniła go hegemonem. Syn Enme-Baragesiego próbował opanować również południową część ziem pomiędzy Tygrysem i Eufratem, ale został pokonany przez władcę miasta Uruk – Gilgamesza (znanego z najstarszego eposu ludzkości). Historia nie upatrzyła sobie twórcy pierwszego światowego imperium w rodzinie Enme-Baragesiego. Zjednoczenia całego Sumeru i wielkiej ekspansji poza Mezopotamskie terytoria miał dokonać w przyszłości cudzoziemiec, ale o tym będzie jeszcze mowa.

Pierwszy arbitraż

Mezopotamia, była niespokojną kolebką pierwszej na świecie cywilizacji. Narażona na najazdy barbarzyńców i wewnętrzne walki zgotowała przykry koniec potomkom Enme-Baragesiego, którzy powoli tracili wywalczone przez niego obszary. Potężne niegdyś Kisz skarlało, a Sumer pogrążył się w chaosie. W końcu dawna stolica Baragesiego została zdobyta przez niejakiego Mesilima (w 2600 roku p.n.e.), który okazał się nadzwyczaj zdolnym władcą. Przywrócił dawny stan posiadania Kisz sięgając po ziemie północnej i środkowej Mezopotamii. Jego autorytet był tak wielki, że władcy potężnych miast-państw Lagasz i Umma zwrócili się do niego z prośbą o przeprowadzenie arbitrażu. Spór dotyczył żyznych ziem i kanałów irygacyjnych dzielących oba miasta. Mesilim z Kisz wyznaczył granicę pomiędzy nimi, co odnotowano na inskrypcjach królewskich w jednym ze skonfliktowanych miast. Był to pierwszy arbitraż w historii światowej polityki zagranicznej.

Pierwszy traktat międzypaństwowy

Pierwsze próby wprowadzenia hegemoni nad Mezopotamią zostały podjęte przez miasta północy takie jak Kisz, ale wzrost zagrożenia ze strony północnego ludu Akadów spowodował przeniesienie politycznego środka ciężkości na południe Sumeru. W tej sytuacji, gdy widmo inwazji stawało się coraz bardziej rzeczywiste sumeryjscy władcy miast Lagasz (król En-metena) i Ur (król Kinisz-dudu) zawarli pierwszy w historii międzypaństwowy traktat w 2400 roku p.n.e. Określał on wzajemne strefy wpływów oraz gwarantował sojusz wojskowy przeciw wspólnym wrogom.

Pierwsze imperium, pierwsza Lingua Franca

Akadowie stopniowo przenikali na terytorium Mezopotamii. W końcu na ich czele stanął Sargon, syn ogrodnika i kapłanki Isztar. Był podczaszym sumeryjskiego króla Kisz, którego obalił i zajął jego tron (tak, tak znowu to Kisz!). Szybko podporządkował sobie północny Sumer sięgając po dziedzictwo Enme-Baragesiego. Zjawisko konsolidacji miast-państw sumeryjskich zachodziło jednak także na południu Mezopotamii, a pierwszym krokiem w tym kierunku był już wspomniany międzypaństwowy traktat zawarty pomiędzy Lagasz i Ur. Dzieła zjednoczenia obszaru południowego dokonał Lugal-zagesi; o władzę absolutną nad całą Mezopotamią stoczył bój ze wspomnianym Sargonem z Kisz. Zwycięstwo Sargona było całkowite a jego przeciwnik skończył w pohańbieniu, przywiązany do bram świątynnych w świętym mieście Sumerów – Nippur. Tak zrodziło się pierwsze w historii polityki zagranicznej imperium, wzbogacone nowymi ziemiami zagarniętymi przez wojska Sargona. Podbił on obszary aż po legendarne Lasy Cedrowe (Syria) i Góry Srebrne (Taurus). Wiemy, że na nowych nabytkach terytorialnych tworzył administrację państwową i zakładał garnizony wojskowe. Wnuk tego wielkiego władcy – Naram Sin, ogłosił się „królem czterech stron świata” i z dumą podkreślał, że jego imperium sięga od Morza Górnego (Śródziemnego) po Morze Dolne (Zatoka Perska). Za jego czasów mowa akadyjska stała się pierwszym w historii międzynarodowym językiem dyplomacji.

Pierwszy traktat pokojowy, pierwsza korespondencja dyplomatyczna

W bezpośrednim sąsiedztwie Mezopotamii istniały państwa zainteresowane ekspansją na bogate terytoria Syrii łupione przez wielkiego Sargona i jego wnuka Naram-Sina. Był to Egipt i Królestwo Hetytów na terytorium dzisiejszej Turcji. Ich konfrontacja znalazła swój finał w jednej z najsłynniejszych bitew starożytnego świata – pod Kadesz w 1300 roku p.n.e. Na placu boju spotkało się dwóch wielkich władców – Faraon Ramzes II i Król Muwattalis II, któremu udało się wciągnąć w zasadzkę jedną z egipskich dywizji i zupełnie ją zniszczyć. Jednak, gdy na pole bitwy nadeszła reszta armii wielkiego Faraona, Król Hetytów wycofał się. Bitwa była nierozstrzygnięta, a równowaga sił jaka po niej nastąpiła spowodowała zawarcie pierwszego odnotowanego w źródłach historycznych traktatu pokojowego. Brak wzmianki o regulacji granic świadczy o zachowaniu status quo; władcy zawarli także sojusz, który zaowocował pierwszą zachowaną korespondencją dyplomatyczną w historii świata. Królowa hetycka Putuhepa korespondowała z dworem egipskim.

Narodziny Polityki Zagranicznej

Jak widać świat starożytny stworzył podwaliny współczesnej polityki zagranicznej. Pustynny klimat Egiptu oraz pokryte pyłem i kurzem, zapomniane sumeryjskie miasta kryją jeszcze wiele niespodzianek. Niektóre polityczne wynalazki antyku do dzisiaj spoczywają nieskatalogowane w muzeach Europy i całego świata. Żyzny półksiężyc pierwszych cywilizacji otrzymał od bogów dar polityki, dar nieśmiertelny jak się z czasem okazało. A stary Utnapisztim obdarzony przez bogów życiem wiecznym do dzisiaj nie może się nadziwić polityce zagranicznej i temu co stało się w 2003 roku z jego rodzinnym Sumerem…