Jak napisać wiadomość? Najważniejsze zasady warsztatowe

Kurs dziennikarza Portalu Spraw Zagranicznych
Opracowanie: Przemysław Wasilewski, Anna Głąb

Podstawowe umiejętności dziennikarza:
1. zdobywanie informacji
- kojarzenie faktów
- wyszukiwanie informacji
- zadawanie pytań
- słuchanie
2. selekcja informacji
- ocena wiarygodności źródeł
- ocena wagi informacji
- etyka zawodowa
3. przekazywanie informacji
- poprawność językowa (ortograficzna, gramatyczna i leksykalna)
- precyzja języka
- biegłość warsztatowa
4. umiejętność organizacji pracy

Materiały informacyjne to ponad 70 proc. wszystkich materiałów ukazujących się w prasie.
Depesza: krótki materiał informacyjny
-> dokładne i bezstronne sprawozdanie z ważnego i interesującego czytelnika wydarzenia

Jak wygląda depesza:
Zapomnij o wstępie, rozwinięciu i zakończeniu.
Każdy informacyjny materiał prasowy składa się z
• Tytułu,
• Leadu,
• Rozwinięcia

Obowiązuje zasada piramidy (niektórzy mówią odwróconej piramidy) – im ważniejsza informacja, tym wyżej powinna się znaleźć.

Najważniejsza zaleta piramidy: nie trzeba czytać całości, by dowiedzieć się o co chodzi!

Depesza odpowiada czytelnikowi na Fundamentalne Pytania:
o CO się stało?
o KTO to zrobił?
o KIEDY to się stało?
o GDZIE to się stało?
o JAK to się stało?
o DLACZEGO to się stało?
o JAKIE SĄ tego SKUTKI?
Bez odpowiedzi na którekolwiek z tych pytań depesza jest niepełna.

TYTUŁ
Najlepszy materiał z kiepskim tytułem nie zostanie przeczytany!
Dobry tytuł jest: krótki, interesujący oraz treściwy.
Krótki
– musi zmieścić się w jednej linii
– Nie powinien mieć więcej niż 6 słów lub 52 znaki.
Interesujący
– żeby chciało się przeczytać dalej
– napisz tytuł w stronie czynnej
– postaraj się by w tytule znalazł się czasownik

Polska/ Parlament uchwalił Konstytucje zamiast Polska/ Uchwalono
Konstytucje

Treściwy
– tytuł musi przekazywać informacje
– już po przeczytaniu tytułu czytelnik powinien wiedzieć, o czym jest depesza
– daruj sobie gry słów i zabawy językiem – większość czytelników ich nie zrozumie. Kunszt władania słowem wykorzystaj w publicystyce.
– unikaj pytań. Twoim zadaniem jest odpowiadać, a nie pytać.

LEAD (inaczej główka, zajawka)
Najlepszy materiał z najlepszym tytułem, ale kiepskim leadem nie zostanie przeczytany!
Dobry lead jest: krótki, interesujący i treściwy.
Krótki
– nie powinien mieć więcej niż 240 znaków (ze spacjami).
Interesujący:
- szczególnie pierwsze zdanie! Jeżeli będzie nudne, to czytelnik drugiego już nie przeczyta
- dziennikarze mawiają: „Zacznij od miecha” – najważniejsze na początek
- nie piszemy np., że odbyła się wizyta, lecz co w jej czasie istotnego powiedziano
Treściwy
- Lead jest rozwinięciem tytułu. I odwrotnie – tytuł musi nawiązywać do leadu
- Jeżeli czytelnik przeczytał tytuł i chce przeczytać lead oznacza to, że interesuje go temat
- Lead nieadekwatny do tytułu tylko denerwuje czytelnika i świadczy o braku profesjonalizmu

Lead MUSI odpowiedzieć co najmniej na trzy pierwsze pytania (Co? Kto? Kiedy?).
Jeżeli czytelnik ma mało czasu, to tyle mu wystarczy by dowiedzieć się o wydarzeniu.

ROZWINIĘCIE (inaczej body)
Najpierw udziela się odpowiedzi, które nie znalazły się w leadzie.
Każdy akapit traktuj jako ostatni.
Dobre rozwiniecie jest krótkie, interesujące oraz treściwe.
Krótkie
- depesza nie musi liczyć 15 stron tekstu. Jeżeli czujesz potrzebę napisania takiej ilości tekstu, to lepiej przygotuj raport.
- kilka akapitów w zupełności wystarczy by wyczerpać temat depeszy.
- pamiętaj: jedna depesza o jednym wydarzeniu.
Tematem depeszy o podpisaniu porozumienia w Camp David jest porozumienie w Camp David a nie geneza, przebieg, skutki i możliwe scenariusze rozwoju kryzysu bliskowschodniego.

Interesujące
- używaj krótkich zdań,
- używaj cytatów. Ortodoksi twierdza, że zdaniem następującym po leadzie musi być cytat potwierdzający treść leadu,
- Nie buduj wielokrotnie złożonych łamańców, ponieważ czytelnik zapomni, o czym była mowa na samym początku zdania nim dojdzie do jego połowy, co nie jest najlepszym rozwiązaniem gdyż zagubiony czytelnik prawdopodobnie nie przeczyta dalszej części depeszy, a tego wolelibyśmy uniknąć
- zdania nie powinny mieć więcej niż 20 słów,
- nie poruszaj zbyt wielu wątków – nawet ich pobieżne opisanie zajmie czas i miejsce,
- dziel tekst na akapity liczące kilka linijek,
- pisz konkretnie, unikaj ogólników,
- unikaj określeń względnych (długo, mało, wkrótce itd.),
- pamiętaj, że każda czynność ma swojego autora,
- pisz pozytywnie. Unikaj słowa „nie”,
- pamiętaj o danych porównywalnych,
- unikaj żargonu i urzędniczej nowomowy:
Słowenia nie obejmie w Unii Europejskiej prezydencji. Będzie Unii przewodniczyć.
Dyrektywy nie są transponowane, ani nawet wprowadzane do krajowego porządku prawnego lub implementowane. Są po prostu wdrażane.

Zamiast w dniu jutrzejszym napisz jutro, a najlepiej w niedzielę.

Zawsze pamiętaj, że czytelnik wie o temacie depeszy mniej niż Ty.
Jednocześnie zawsze pamiętaj, że może też wiedzieć więcej.

BACKGROUND
Czasem warto umieścić w depeszy dodatkowe informacje – krótką sylwetkę głównego bohatera, ogólne przypomnienie poprzednich wydarzeń i ich wpływ. Pozwoli to czytelnikowi szerzej spojrzeć na wydarzenie z szerszej perspektywy.

Bądź bezstronny.

Komunikat - obiektywna informacja = manipulacja

Niemożliwe jest zachowanie całkowitego obiektywizmu.
Sam wybór tematu jest już manipulacją.
Podobnie kolejność przedstawianych informacji.
Podobnie kolejność słów w zdaniu.

Mimo tego, dziennikarz informacyjny MUSI starać się napisać tekst tak obiektywnie jak to tylko możliwe!

Najważniejsze zasady bezstronności:
- Niech o treści decydują czasowniki a nie przymiotniki i przysłówki.
- Zapomnij o przymiotnikach wartościujących.
- Unikaj słów niosących ukrytą ocenę, np. dyktator, starzec.
- Jeżeli czytelnik po przeczytaniu Twojej depeszy jest w stanie trafnie ocenić Twoje poglądy, to depesza nie nadaje się do publikacji!
- Jeżeli chcesz kogoś przekonać do swoich poglądów, to lepiej napisz felieton.
- Uważaj w jaki sposób prezentujesz liczby, czas itd.
Ponad dwadzieścia miesięcy czy niespełna dwa lata?

Reguły warsztatowe
Nazwiska:
- Wymieniając nazwisko po raz pierwszy podaj również imię.
- Wymieniając dana osobę po raz kolejny wymieniasz tylko nazwisko lub tylko funkcję. Nigdy funkcję i nazwisko jednocześnie.
- W przypadku nazwisk zagranicznych stosuj pisownie oryginalną. Spolszczać można tylko w przypadku niektórych, wybitnych postaci historycznych – Szopen, Wolter, Kartezjusz.
- Do transkrypcji nazwisk pisanych cyrylica stosuj zasady polskie.
Prezydent Ukrainy to Juszczenko a nie Yuschenko!
- Skracaj nazwiska latynoskie. Pełne nazwisko podaj najwyżej raz.
Ronaldo Luis Nazario de Lima to po prostu Ronaldo.
- Odmieniaj nazwiska: Blaira, Chiracowi, z Bushem itd.
- Apostrof przy odmianie nazwiska stosuje się tylko w przypadku nazwisk kończących się na nieme –e lub –es. Kogo? Charlesa de Gaulle’a.

Tytuły i stopnie:
- pomijaj stopnie i tytuły naukowe (maja charakter wartościujący)
- skracaj tytuły i stopnie oficjalne. Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy to po prostu prezydent Warszawy. Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej to po prostu minister gospodarki. Generał Dywizji to po prostu generał
- nazwy funkcji pisz małą literą

Czas:
- najczęściej używaj czasu przeszłego
- nie pisz dziś, jutro, wczoraj
- używaj nazw tygodnia. Zamiast jutro napisz w czwartek

Liczby:
- cyfry pisz zawsze słownie
- proste liczby pisz słownie – dwadzieścia, dziesięć, sto, tysiąc itd.
- staraj się nie zaczynać zdania liczbą (nigdy pisana cyframi!) Zdania nie zaczynamy również okolicznikiem czasu np. w środę, w sobotę, wczoraj.

Procenty, dolary itd.:
- nie używaj symboli, sprawiają, że tekst jest gorzej rozumiany.
- % to proc.
- $ to dolar
- & to i

Skróty:
- chcąc użyć skrót napisz najpierw pełna nazwę, a skrót w nawiasie.
- potem możesz używać tylko skrótu.

O czym pamiętać pisząc depeszę.
1. Depesza informuje, a nie przekonuje lub zmusza do zastanowienia.
2. Chciałbyś, żeby ktoś przeczytał to co napisałeś?
3. Twój czytelnik nie ma czasu.
4. Twój czytelnik wie o temacie mniej niż ty – unikaj skrótów.
5. Opłaca się poświęcić chwilę na wymyślenie dobrego tytułu.
6. Piramida. Najważniejsze na górze.
7. Cała depesza musi odpowiedzieć na wszystkie najważniejsze pytania.
8. W leadzie odpowiedz na jak najwięcej z tych pytań.
9. Fundamentalne Pytania to: co? kto? kiedy? gdzie? jak? dlaczego? w jakim celu? jakie są tego skutki?
10. Jeden błąd ortograficzny lub gramatyczny potrafi „zabić” całą depeszę.

Warto przeczytać:
Walery Pisarek - Nowa retoryka dziennikarska
Tomasz Lis, Andrzej Skowroński, Mariusz Ziomecki – ABC dziennikarstwa
Andrzej Magdon – Reporter i jego warsztat
Krzysztof Mroziewicz - Dziennikarz w globalnej wiosce
Tomasz Lis- Nie tylko fakty
Piotr Legutko, Dobrosław Rodziewicz – Mity czwartej władzy
Miesiecznik Press