20 styczeń 2010

Profil kraju

Meksyk jest krajem leżącym w Ameryce Północnej, od północy graniczącym ze Stanami Zjednoczonymi, a od południa z Gwatemalą oraz Belize. Pomimo faktu, że Meksyk określany jest mianem przede wszystkim kraju emigracji, nie należy zapominać o pozostałych elementach sytuacji migracyjnej tego kraju. Meksyk mimo wszystko jest krajem imigracji, w tym również krajem bezpiecznym dla znacznej liczby osób poszukujących azylu (rzadziej statusu uchodźcy w rozumieniu Konwencji dot. statusu uchodźcy z 1951 roku) oraz krajem tranzytu (czyli migracji osób z południa kontynentu na północ, przede wszystkim do Stanów Zjednoczonych, ale też do Kanady). Instytucją odpowiedzialną w tym państwie za zarządzanie przepływami migracyjnymi jest Narodowy Instytut ds. Migracji (INM) będący w strukturze meksykańskiego resortu spraw wewnętrznych. Od grudnia 2006 roku urząd Komisarza Narodowego Instytutu ds. Migracji pastuje pani Cecilia Romero Castillo. Kwestie związane z sytuacją nielegalnie przebywających w USA oraz Kanadzie emigrantów z Meksyku znajdują się przede wszystkim w kompetencji meksykańskiego resortu spraw zagranicznych.

Kwestie związane z legalizacją pobytu w Meksyku, tranzytu przez terytorium tego kraju oraz emigracją regulowane są przez ustawę z dnia 7 stycznia 1974 roku zatytułowaną ustawa o ludności. Istotnym elementem zapisanym w tej ustawie jest prymat migracji indywidualnych nad masowymi, promowanie ochrony cudzoziemców na terytorium Meksyku poprzez instytucję tzw. azylu terytorialnego. Wprowadza ponadto kategorie imigrantów mogących zalegalizować swój pobyt w tym kraju, wskazuje na konieczne do spełnienia wymogi w tym względzie; konieczność uzyskania przez cudzoziemca zgody ministra spraw wewnętrznych na zakup nieruchomości w tym kraju, akcji przedsiębiorstw itd. W roku 1989 wprowadzono w życie Program Powrotów skierowany do emigrantów na stałe lub czasowo przebywających w Stanach Zjednoczonych i odwiedzających pozostałą na terytorium Meksyku rodzinę. W chwili obecnej program ten realizowany jest przez INM pod nazwą Paisano. W roku 1990 w wyniku nowelizacji ustawy z 1974 roku jej reżimem objęto także osoby ubiegające się o ochronę międzynarodową na terytorium Meksyku. Spowodowane to zostało masowym napływem obywateli Gwatemali na przełomie lat 80. i lat 90. minionego stulecia (katastrofy naturalne). W 1993 roku do życia powołano Narodowy Instytut ds. Migracji (INM), który obecnie realizuje politykę państwa w zakresie migracji i poprzez swoje delegatury, rozlokowane przede wszystkim na południowej granicy kraju, sprawuje kontrolę legalności wjazdu i pobytu cudzoziemców. Nowelizacja ustawy o ludności w roku 2000 spowodowała nadanie INM uprawnień do stworzenia wyspecjalizowanych w zakresie ochrony praw migrantów grup cudzoziemców imigrujących do Meksyku lub/i traktujących go jako kraj tranzytu. Na tej podstawie powstały jednostki udzielający pomocy osobom migrującym, tzw. Grupy Beta, które od 2005 roku stały się także częścią struktur odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe.

Główne kierunki migracji

Rok rocznie Meksyk jest krajem pochodzenia dla od 400 do 5 000 osób wyjeżdżających z kraju w ramach programów pracy tymczasowej (głównie do Stanów Zjednoczonych i Kanady), od 300 do 350 tyś. emigrantów, dla których krajem docelowej migracji są Stany Zjednoczone, jest krajem tranzytu dla około 218 tyś. osób w skali roku i krajem docelowej migracji dla blisko 60 tyś. pracowników tymczasowych pochodzących z krajów Ameryki Środkowej (głównie z Gwatemali, Hondurasu, Salwadoru oraz Nikaragui), od 7 do 9 tyś. migrantów z kontynentu południowoamerykańskiego, Azji i Europy traktujących Meksyk jako kraj czasowego pobytu oraz kraj osiedlenia dla rzeszy blisko 10 tyś. cudzoziemców. Należy też wspomnieć o znaczącym i stałym napływie turystów do tego kraju, oscylującym w granicy 22 mln osób rocznie.

Na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego stulecia kraj ten był przede wszystkim miejscem docelowych migracji uchodźców politycznych z takich krajów jak: Argentyna, Chile, Kuba, Hiszpania, Peru, Brazylia, Kolumbia, Wenezuela. Konflikty polityczne oraz katastrofy naturalne w m.in. sąsiadującej Gwatemali, Nikaragui oraz Hondurasie również przyczyniły się do wzrostu ruchów migracyjnych do Meksyku. Ponowna fala imigracji do tego kraju spowodowana była znacznymi w regionie problemami gospodarczymi wielu państw regionu: szacuje się, iż wówczas liczebność społeczności argentyńskiej wzrosła do blisko 11-30 tyś. osób. Największą grupą cudzoziemców zamieszkujących Meksyk są obywatele Stanów Zjednoczonych (ok. 1% ogólnej liczby ludności Meksyku, ok. 25% ogólnej liczby obywateli USA mieszkających na emigracji). Spowodowane jest to zarówno znacznym postępem w integracji pomiędzy tymi państwami będącym następstwem wejścia w życie układy TLACN/NAFTA w 1994 roku oraz popularnością zwłaszcza północnych stanów Meksyku (zwłaszcza Guanajuato oraz San Miguel de Allende) wśród odchodzących na emerytury obywateli USA. Oficjalne dane statystyczne dotyczące liczby cudzoziemców mieszkających w Meksyku wskazują, iż blisko 80% te liczby stanowią imigranci ze Stanów Zjednoczonych. Jedynie południowy stan Chiapas charakteryzuje się odmienną strukturą imigracji: tu przeważają cudzoziemcy pochodzący z państw Ameryki Środkowej (z Gwatemali, Salwadoru i Nikaragui).

Najistotniejszymi kierunkami emigracji obywateli Meksyku (tak w sposób legalny jak i nielegalny) są oczywiście Stany Zjednoczone oraz Kanada. W przypadku tego drugiego kraju i skali migracji z Meksyku do tego państwa (legalnej migracji) najważniejszą rolę odgrywa Program Pracowników Tymczasowych, w ramach którego obywatele Meksyku wyjeżdżają na północ kontynentu w sposób zorganizowany od roku 1974. W 2002 roku, w programie uczestniczyło ogółem ok. 18,5 tys. migrantów, w tym 10,7 tys. z Meksyku. Najczęstszą formą legalnego wyjazdu obywateli Meksyku do Stanów Zjednoczonych jest korzystanie przez nich ze zwykłej procedury uzyskiwania wiz pracowniczych typu H-2A, H-2B oraz, chociaż rzadziej, H-1A i H-1B. Na podstawie przyznawanych na kilka miesięcy pracownikom wiz H-2B Meksykanie zatrudniani są w następujących branżach: prace domowe, hotelarstwo i gastronomia (a pracują najczęściej jako ogrodnicy, służba domowa i drwale). Są to te sektory gospodarki, w których podaż pracy jest niska. Wizy typu H-2B cieszą się rosnącą popularnością – w 2002 roku wydano 62 600 tego rodzaju wiz, - o 7,5% więcej niż rok wcześniej. W roku 2003 ta liczba była jeszcze wyższa – wzrosła do 79 000. H-2A – wiza przeznaczona dla imigrantów ubiegających się o pracę w sektorze rolniczym. Daje ona możliwość legalnego podjęcia pracy na terenie USA przez okres kilku miesięcy. Skalę nielegalnej migracji Meksykan do Stanów Zjednoczonych trudno jest oszacować, a różne źródła podają, iż oscyluje ona w granicy 8 mln osób. Warto wskazać, iż ogólna liczba Meksykan zamieszkujących USA wynosi około 12 mln osób (niektóre ośrodku badawcze podają, iż ponad 30 mln obywateli USA w różnym stopniu identyfikuje się z Meksykiem).

O wiele rzadziej regionem w kierunku którego ma miejsce masowy odpływ obywateli Meksyku są kraje członkowskie Unii Europejskiej, w tym głównie Hiszpania, ale też Niemcy i Francja.

Przyczyny migracji

Ruchy migracyjne z Meksyku jeszcze na początku XX wieku charakteryzowały się tymczasowością i dotyczyły zaledwie północnych stanów Meksyku. Z regionów przygranicznych obywatele Meksyku wielokrotnie migrowali jako pracownicy zarobkowi na południe Stanów Zjednoczonych, gdzie najczęściej podejmowali prace sezonowe w rolnictwie. Powyższe stanowiło tradycyjny model migracji Meksykan na północ kontynentu. Sytuacja ta uległa zmianie w połowie lat 80. XX wieku, kiedy to władze USA wprowadziły restrykcyjne rozwiązania uniemożliwiające kontynuowanie realizowanego do tej pory modelu; emigracja obywateli Meksyku do Stanów Zjednoczonych zaczęła nabierać charakteru stałego. Kryzys gospodarczy lat 80. oraz 90. (zwłaszcza w kontekście wchodzącego w życie układu TLCAN), pogarszająca się sytuacja ekonomiczna rodzin meksykańskich, problemy na rynku pracy spowodowały, iż coraz częściej zaczęto postrzegać migrację jako sposób na zabezpieczenie bytu rodzinom. W dłuższej perspektywie kroki te spowodowały stopniowe wyludnianie się północnych stanów kraju, a nawet pojawianie się miast-widm. Jednym z elementów polityki rządu mającej na celu zapobieganie masowym i trwałym emigracjom z Meksyku stały się programy zmierzające do efektywnego wykorzystania stałych napływów pieniężnych z zagranicy i wzmocnienie rozwoju gospodarczego w regionie. Transfery pieniężne wzmacniają bowiem w istotny sposób zależność ekonomiczną członków rodzin migrantów od przesyłów pieniężnych, a celem programów współfinansowania rozwoju gospodarczego w regionie m.in. w formule 3+1 (na każde 1 peso migranta przypadają 3 peso od trzech instytucji: rząd federalny, stanowy i lokalny) przyczyniają się efektywniejszego (czyt. nie tylko konsumpcja) wykorzystywania nagromadzonych przez emigranta środków. Wciąż jednak zdecydowana większość pieniędzy migranckich przesyłana jest kanałami nieoficjalnymi, a ich wielkość w roku 2008 wyniosła 25 mld dol., w roku 2009 spadła do zaledwie 21, 2 mld dol.

Z kolei południowe stany Meksyku doświadczają stałych i masowych migracji obywateli krajów środkowoamerykańskich, którzy, poprzez podjęcie pracy w Meksyku (przede wszystkim na plantacjach kawy, bananów oraz w budownictwie), szukają sposobu na poprawę warunków życia w krajach ich pochodzenia. Zwłaszcza w obliczu powtarzających się kryzysów gospodarczych oraz katastrof naturalnych (trzęsień ziemi, powodzi). Znaczna część tych migrantów z czasem decyduje się też na nielegalne przekroczenie granicy meksykańsko-amerykańskiej, powiększając w ten sposób liczbę osób (tzw. transmigrantów) narażonych nie tylko na bycie wydalonym do kraju pochodzenia, ale też ofiarą zorganizowanych grup przestępczych. Jednym z nowych i wartych wskazania elementów polityki migracyjnej Meksyku jest to, iż w roku 2005 powstał ogólnokrajowy Program na rzecz Południowej Granicy Meksyku, który po raz pierwszy zaproponował kompleksowe spojrzenie na problem migracji. Na tej podstawie w marcu 2008 roku rozszerzono dotychczasowy katalog osób mogących, w sposób legalny, podjąć pracę w Meksyku (już we wszystkich czterech granicznych stanach tego kraju). Specjalne zezwolenie na pracę w Meksyku otrzymać mogą teraz nie tylko obywatele Gwatemali oraz Belize, ale także i obywatele Salwadoru, Hondurasu oraz Nikaragui. Krok ten miał skłonić potencjalnych transmigrantów do szukania możliwości pracy zarobkowej na południu Meksyku i wstrzymania migracji nielegalnych do Stanów Zjednoczonych. O skuteczności przyjętego rozwiązania będzie można jednak mówić za kilka lat.

Perspektywy na przyszłość

Z powyżej zarysowanego obrazu wynika, iż Meksyk wciąż będzie krajem przede wszystkim wysyłającym migrantów, a podstawowym krajem migracji docelowych obywateli tego kraju na długo będzie wciąż ich sąsiad z północy, czyli Stany Zjednoczone. Chociaż przyjęte i skutecznie organizowane programy pracowników tymczasowych w Kanadzie napawają optymizmem, iż w najbliższych latach dojść może do częściowej chociaż dywersyfikacji krajów emigracji Meksykan. Można mieć też nadzieję, że również promocja migracji legalnych jako ta najbezpieczniejsza forma poszukiwania sposobu poprawy sytuacji ekonomicznej rodziny odniesie wymierne skutki. Chociaż z drugiej strony, obecne działania władz Meksyku łączące problem ruchów migracyjnych, ochrony praw migrantów z bezpieczeństwem narodowym, walką z handlem bronią i narkotykami, sprawia, iż racjonalne podejście do zjawiska i związanych z nim wyzwań (w tym transmigracji) zostało odłożone w czasie na wiele lat.

inm.gob.mx, ime.gob.mx, migrationpolicy.org; migrationinformation.org; jornada.unam.mx