Dominik Mierzejewski: Tranzycja władzy po 4 Plenum Komunistycznej Partii Chin

• chiny
• hu jintao
• komunistyczna partia chin

Xi Jinping nie wejdzie w skład Centralnej Komisji Wojskowej – informacja po 4 Plenum Komunistycznej Partii Chin zakończonym 18 września br. zelektryzowała ekspertów ds. Chin.[1] Czy w tej sytuacji kreowany na następcę Hu Jintao – obecnego lidera Chińskiej Republiki Ludowej, nie zostanie jego sukcesorem w 2013 roku? Jak będzie wyglądał model przekazywania władzy w chińskim systemie monopartyjnym? I wreszcie czy państwo o tak starej kulturze i cywilizacji jest zainteresowane „ustrojowym know-how” innych państw?

Ścieżka Hu Jintao

Obecny lider Chińskiej Republiki Ludowej – Hu Jintao rozpoczął swoją karierę polityczną w latach 80. ubiegłego wieku. Młody i zdolny adept, został wówczas skierowany do prowincji Gansu jako szef Komunistycznego Związku Młodzieży Chińskiej. Dzięki protekcji Song Pinga – sekretarza prowincji Gansu, Hu Jintao awansował w strukturach związku i w latach 1984-1985 pełnił funkcję pierwszego sekretarza KZMCh. Następnie został sekretarzem partyjnym w Guizhou i Tybecie, gdzie w 1988 roku z sukcesem rozprawił się ze zbuntowanymi Tybetańtyczkami, wprowadzając stan wojenny. Ta ostatnia nominacja to znów zasługa patrona Hu – Song Pinga, który zasiadał wówczas w Stałym Komitecie Biura Politycznego Komitetu Centralnego KPCh.[2] W 1992 roku Deng Xiaoping uznał, że następcą wybranego Jiang Zemina będzie Hu Jintao. Decyzję tę podjął po zamieszkach na placu Tiananmen, które po części były wynikiem sporu o sukcesję po starzejącym się Deng Xiaopingu. Hu Jintao otrzymał miejsce w Stałym Komitecie. Aby uniknąć dalszych sporów następcę wskazano 10 lat przed objęciem przez niego urzędu. Miało to zapewnić, tak potrzebną Chinom, stabilizację. W 1998 roku, Jiang Zemin mianował Hu wiceprezydentem a rok później wiceprzewodniczącym Centralnej Komisji Wojskowej. Kluczową okazała się reelekcja do Stałego Komitetu, która zapewniła Hu pozycję przyszłego lidera Państwa Środka. Nie oznaczało jednak to, że frakcje przeciwne Hu nie utrudniały przyszłemu liderowi pięcia się po szczeblach kariery politycznej. W 1999 roku, po zbombardowaniu w Belgradzie Ambasady ChRL przez NATO, to właśnie na Hu Jintao spadła odpowiedzialność za kontrolowanie nastrojów społecznych. Mimo trudności, udało mu się wyjść z próby obronną ręką.[3] Należy przy tym zwrócić uwagę, że Hu musiał budować własną koalicję bez pomocy Deng Xiaopinga i Song Pinga, którzy w połowie lat 90. powoli wycofywali się z polityki.[4] Była to jednak pierwsza w historii partii pokojowa tranzycja władzy.

Na pierwszym plenum 16 Zjazdu w 2002 roku Hu Jintao oficjalnie został Sekretarzem Generalnym a wiosną 2003 roku na sesji chińskiego parlamentu objął funkcję przewodniczącego państwa (zhuxi). Stanowisko to jednak ma nieco odmienny status niż klasyczna prezydentura w systemach politycznych Zachodu. Co interesujące Jiang Zemin pozostał jednak w dalszym ciągu na stanowisku przewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej. Świadczyło to o dużej roli sił zbrojnych w utrzymywaniu stabilizacji w Chińskiej Republice Ludowej. Podobnie postąpił Deng Xiaoping w czasie 13 Zjazdu w 1987 roku, rezygnując wówczas ze wszystkich stanowisk, pozostawił sobie funkcję przełożonego sił zbrojnych.[5] Decyzja Jiang Zemina o pozostaniu, do 2006 roku, na stanowisku szefa Centralnej Komisji Wojskowej, spowodowana była chęcią jej utrzymania. Jiang Zemin pamiętał bowiem przestrogi Deng Xiaopinga o konieczności utrzymania stabilizacji w siłach zbrojnych. Aby przeprowadzić pokojową tranzycję władzy armia powinna równoważyć wpływy grup frakcyjnych w partii.[6]

Utrzymanie równowagi miało prowadzić do stabilizacji. Najlepszym tego dowodem było powołanie na stanowisko wiceprezydenta polityka związanego z grupą szanghajską – Zeng Qinghonga. Ponadto w celu równoważenia wpływów został on również wiceprzewodniczącym Centralnej Komisji Wojskowej.[7]

W poszukiwaniu rozwiązania

Dotychczasowa praktyka wskazywała no to, iż przyszły lider Chin przechodząc przez kolejne szczeble kariery powinien awansować na wiceprzewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej. Wszystko wskazywało na to, iż tym razem będzie podobnie. Eksperci spodziewali się awansu Xi Jinpinga w strukturach Centralnej Komisji Wojskowej. Trudno jednoznacznie stwierdzić, dlaczego tak się nie stało.

Po 17 Zjeździe Komunistycznej Partii Chin awansowano dwóch młodszych członków partii: Xi Jinpinga oraz Li Keqianga.[8] Tu zasada równowagi została zachowana. Przyjmowano, iż pierwszy z nich jest protegowanym odchodzącego lidera Jiang Zemina, drugi, który został wicepremierem, utożsamiany był z grupą obecnego prezydenta Hu Jintao. Istotniejsza jest sylwetka pierwszego z nich, który jak zostało wspomniane, miał zostać przyszłym przewodniczącym Chin.

Xi Jinping ukończył Uniwersytet Qinhua, jest synem Xi Zhongxuna, członka partii, który organizował partyzantkę w północnych Chinach. Co ważniejsze, po „rewolucji kulturalnej”, Xi Zhongxun stał się głównym architektem reform w prowincji Guangdong, gdzie założył jedną z pierwszych w Chinach Specjalnych Stref Ekonomicznych. Kariera polityczna jego syna przez 17 lat związana była z prowincją Fujian. Mimo, iż w 1987 roku w wyniku odsunięcia Hu Yaobanga – reformatorskiego sekretarza Partii, Xi Zhongxun utracił pozycję polityczną, to jednak jego syn został wypromowany przez Wang Zhaoguo – nowo wybranego gubernatora prowincji Fujian. W 1997 roku, w wyniku utraty zaplecza politycznego w Departamencie Organizacyjnym przez Hu Jintao, przygotowano promocję Xi Jinpinga do władz centralnych.[9] W 2000 roku został on gubernatorem Fujian, następnie w 2002 roku w prowincji Zhejiang, i w końcu w 2006 roku sekretarzem Szanghaju, po głośnym skandalu korupcyjnym z Chen Liangyu[10] Niewątpliwie frakcjonalizm w dalszym ciągu zajmuje istotne miejsce w azjatyckiej polityce. W wypadku chińskim w dalszym ciągu analitycy wyróżniają w Komunistycznej Partii Chin: „grupę książęcą” (potomkowie zasłużonych działaczy partyjnych), grupę szanghajską oraz „grupę młodzieżową” (członkowie KZMCh z lat 80.).[11] W celu uniknięcia większych turbulencji na szczytach władzy sugeruje się następujący model:
 
1. obecny wiceprzewodniczący zostanie przewodniczącym;
2. kadencja jego będzie trwać 10 lat (2 razy po 5 lat);
3. wybrany wiceprzewodniczący w czasie drugiej kadencji, zostanie wybrany na przewodniczącego.

Taki model miałby zapewnić stabilizację na najwyższych szczytach władzy oraz przekazywanie władzy w ramach systemu jednopartyjnego. Czy władze Chińskiej Republiki Ludowej zdecydują się na taki krok?

Rekomendacje

Chiny potrzebują stabilnych rozwiązań, które mogą być gwarantowane przez literę prawa bądź niepisany precedens. Obecnie bowiem szef państwa jest jednocześnie Sekretarzem Generalnym Partii oraz przewodniczącym Centralnej Komisji Wojskowej. Decyzja Plenum może sugerować nowe rozwiązania. Po pierwsze może zostać dokonany podział funkcji i stworzenie oddzielnego aparatu zarządzającego strukturami wojskowymi. Nie jest też wykluczone, iż może prowadzić to do cywilnej kontroli nad armią (obecnie ministrem obrony narodowej jest wojskowy). Po drugie brak decyzji może sugerować wewnętrzną walkę o wpływy i słabą pozycję przyszłego lidera Chin. Specjaliści wciąż nie wykluczają mianowania Xi Jinpinga na wiceprzewodniczącego Centralnej Komisji Wojskowej.[12] Mimo tego słabnąca pozycja głowy państwa, w porównaniu do Mao Zedonga, Deng Xiaopinga czy nawet obecnego prezydenta Hu Jintao, będzie wymuszała dalsze reformy instytucjonalne w Chinach. Już w obecnym układzie mówi się o demokracji wewnątrzpartyjnej (dang nei minzhu), która ma zapewnić swobodny wybór kadr rządzących Państwem Środka.[13] I po trzecie, w takiej sytuacji rozważania na temat możliwości implementowania europejskiego „ustrojowego know-how” nie wydają się rzeczą odległą. Z pewnością nie będzie to ścieżka demokracji liberalnej, ale pewne elementy rozwiązań systemowych, zwłaszcza na szczeblu lokalnym mogą być przekazywane i przydatne stronie chińskiej. Co ważniejsze otwarcie Chin w 1978 roku przyniosło zainteresowanie demokratycznymi mechanizmami, takimi jak np. lokalne wybory władz wszystkich szczebli administracyjnych czy rola Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Z tej perspektywy należy rozmawiać z chińskimi elitami zarówno świata polityki, jak i nauki, na temat polskich rozwiązań, które po przekształceniach i dostosowaniu do lokalnej kultury politycznej, mogą być interesujące dla strony chińskiej.

Przypisy:

1.Doubts emerge about Beijing’s succession plan, “Financial Times”, September 20, 2009, http://www.ft.com/cms/s/0/0e7eacc0-a5ad-11de-8c92-00144feabdc0,dwp_uuid=9c33700c-4c86-11da-89df-0000779e2340.html (stan z 24.09.2009)
2. A. Nathan, B. Gilley, China’s New Rulers, The Secret Files, New York 2002, s. 68-69.
3. Ibidem, s. 71.
4. Wu Guoguang, Legitimacy Crisis, Political Economy, and the Fifteenth Party Congress, [w:] Andrew J. Nathan, Zhaohui Hong, Steven R. Smith, Lynne Rienner, Dilemmas of Reform in Jiang Zemin's China, 1999, s. 18-19.
5. D. L. Yang, Leadership Transition and the Political Economy of Governance, “Asian Survey” vol. 43, no. 1, 2003, s. 27-28 and China Leadership Completes Transition as President Hu Assumes Military http://www.voanews.com/english/archive/2005-03/2005-03-13-voa6.cfm?CFID=107289217&CFTOKEN=79366672&jsessionid=de303d5224f0c4ca1e6e5e1cab6d4e1b6941 (stan z 29.01.2009)
6. Ibidem.
7. Bi Jianhai, The Chinese leadership succession: does it complete or continue?, “New Zealand International Review” 2003, vol. 28, s. 12-13.
8. Hu's Impasse at the 17th Party Congress, “China Brief”, vol. 7 Iss. 19, http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=4483 (stan z dn. 24. 06.2009)
9.  A. Nathan, B. Gilley, op. cit., s. 125.
10. Xi Jinping bio-sketch http://www.chinavitae.com/biography/Xi_Jinping|303 (stan z dn. 1.02.2009)
11. Bi Jianhai, Political Transition in China, “New Zealand International Review”, 2008, vol. 33, s. 17-21.
12. China party scholar hints at Xi Jinping promotion, “Washington Post”, September 22, 2009, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/09/22/AR2009092200577.html (stan z dn. 24.09.2009)
13. Hu Jintao zai Zhongguo Gongchandang 17 ci Quanguo Daibiao Dahui shang de baogao (Hu Jintao's report at 17th Party Congress), online: http://cpc.people.com.cn/GB/104019/104099/6429414.html (stan z dn. 18.09 2009)